TUTUMLAR 1 Tutumlar nemli deil ka kez yenildiin

TUTUMLAR 1

Tutumlar «Önemli değil kaç kez yenildiğin. Önemli olan, kaç yenilgiden sonra yeniden doğrulabildiğin» . Sigmund Freud ‘Tutum’ terimi günlük dilimizin bir parçası olmuştur. Sosyal psikolog Gordon Allport yıllar önce, tutumun, sosyal psikolojinin en vazgeçilmez kavramı olduğuna dikkat çekmiştir. 1935 tarihli Handbook of Social Psychology (Sosyal psikoloji el kitabı) zamanında etkili olmuş bir kitaptır. Allport’a göre, tutum kavramı, belki de, çağdaş Amerikan sosyal psikolojisinin en önemli kavramıdır. 2

Allport’a göre tutum: Yaşantı yoluyla organize olan, bireyin ilişki içerisinde olduğu bütün nesnelere ve durumlara verdiği tepki üzerinde yönlendirici ve dinamik bir etki yaratan zihinsel ve sinirsel bir hazır olma durumudur. Allport, böylesine gözde bir kavramın ileriki on yıllarda pek çok anlaşmazlığın merkezinde yer alacağını bilemezdi. Örneğin, radikal davranışçı bir görüşe göre tutum, daha önce gerçekleşmiş davranışları açıklamak için kişinin uydurduğu hayali bir kavramdır. 3

Mc. Guire, sosyal psikologların tarih içerisinde tutumları nasıl ele aldıklarını ana çizgileriyle incelerken, dikkatleri üzerinde toplayan üç evre saptadı: 1. Tutum ölçümünün oldukça) durağan (statik)konuları ve bunların davranışla ne şekilde ilişkili olduğu üzerinde yoğunlaşma (1920’ler ve 1930’lar). 2. Bireyin tutumlarındaki değişimin dinamikleri üzerinde odaklanma (1950’ler ve 1960’lar). 3. Tutum sistemlerinin yapı ve işlevlerini açıklığa kavuşturmaya yönelik hareketler (1980’ler ve 1990’lar). 4

Tutum sözcüğü Latince aptus sözcüğünden türetilmiştir, ‘eylem için elverişli ve hazır’ demektir. Sözcüğün bu eski anlamı, ringde dövüşen bir boksör örneğinde olduğu gibi, doğrudan gözlenebilen bir durumu ifade etmektedir. Bugün, tutum araştırmacıları, ‘tutum’u, doğrudan gözlenebilir olmasa da, davranışı önceleyen, eyleme ilişkin seçim ve kararlarımıza yön veren bir yapı olarak görmektedirler. 5

Psikoloji ve sosyal bilimlerdeki tutum araştırmaları büyük ilgi uyandırmış, tutumların dışa vurulmasına imkan tanıyan hemen her konu hakkında yüzlerce araştırma yapılmıştır. 1960’lar ve 1970’lerde tutum üzerine gerçekleştirilen araştırma ve kuram oluşturma çabaları bir kötümserlik ve gerileme dönemine girdi. Bu, bir ölçüde, ölçülen tutumlar ile kaydedilen davranışlar arasında görünürde bir ilişki olmamasına duyulan bir tepkiydi. 6

Ne var ki, 1980’lerde tutumlar, bir kez daha, sosyal psikologların ilgi odağı oldu; bunda modern bilişsel psikolojinin payı büyüktü. Bu çalışmalar, bilginin nasıl işlendiği ve belleğin nasıl çalıştığı, bunlarla birlikte duygulanım ve duyguların tutum oluşumu ve değişimi üzerinde nasıl bir etkide bulunduğu konusunda yoğunlaşan deneysel araştırmalardan çıkan uygulamaları içeriyordu. 7

Tutum bileşenlerine ilişkin modeller Tek bileşenli model Thurstone, tutumu, ‘psikolojik bir nesnenin lehinde ya da aleyhinde olan duygulanım’ olarak tanımlayarak tek bileşenli bir tutum modeli geliştirdi. Tutum ölçekleri kurmak için çeşitli teknikler geliştiren ve sonraki yıllarda etkili olan bir kitap bu görüşü güçlendirdi: tutum ‘psikolojik bir nesneyle bağlantılı olarak yaşanan olumlu ya da olumsuz duygulanım derecesidir’. 8

İki bileşenli model Kökenleri Allport’un kuramına uzanan bir diğer yaklaşım iki bileşenli bir modeli üstün tutmaktadır. Tutum, değerlendirici tepkiler üzerinde genelleştirici ve tutarlı bir etkide bulunan zihinsel bir hazır olma durumudur. Neyin iyi neyin kötü olduğuna, neyi isteyip neyi istemediğimize ilişkin kararlarımızı etkileyen bir iç kuvvettir. 9

İki bileşenli model Tutum, dışarıdan gözlenemeyen, varlığını ancak çıkarsama yoluyla bileceğimiz özel bir olaydır. Bu çıkarsamayı kendi zihinsel süreçlerimizi içebakışçı bir yöntemle inceleyerek yapabiliriz. Davranış, konuşma ya da edimde bulunma biçimlerimizi inceleyerek de çıkarsamada bulunabiliriz. Tutum görülemez, fiziksel olarak incelenemez. Tutum, hipotetik (varsayımsal) bir yapıdır. Petty ve Cacioppo’ya göre(1986), tutum, insana, nesneye ya da konuya ilişkin uzun süreli ve genel değerlendirmelerdir. 10

Üç bileşenli model Üçüncü bir görüş üç bileşenli modeldir. İnsan yaşantısının duygu, düşünce ve eylemden oluşması, Hint-Avrupa düşüncesinde yaygın olup, bizim kavramlaştırma biçimimizdeki beynin evrim geçiren üç katmanını -korteks, limbik sistem ve yaşlı beyinyansıttığı düşünülmektedir(Mc. Guire). 11

Üç bileşenli tutum modeli, 1960’larda, Rosenberg ve Hovland, ve Ballachey’in çalışmaları ile daha da önem kazandı. Bu model, tutumu, toplumsal açıdan önemli nesne, grup, olay ya da simgelere yönelik inanç, duygu ve davranış eğilimlerinin oluşturduğu görüşünü taşıyan Himmelfarb ve Eagly’(1974)nin çalışmalarına da yansımıştır. 12

Her tutum duygu, kendisinden hoşlanılan ve hoşlanılmayan şey, davranışsal niyet, düşünce ve fikirden meydana gelir. Üç bileşenli modeli destekleyen diğer kuramcılar arasında Breckler(1984) de vardır. 13

Tutum oluşumu Tutumlar doğuştan getirilmez, öğrenilir. Tutumların öğrenilmesi sosyalleşme sürecinin ayrılmaz bir parçasıdır ve bu öğrenme ya dolaysız yaşantılar ya da başkalarıyla girilen etkileşimler yoluyla ya da bilişsel süreçlerin bir ürünü olarak gerçekleşir. 14

Tutumlar ve sosyal davranış TUTUM DUYGU İNANÇ Davranışlarda Bulunma eğilimi Tutumun Yönleri 15

Tutum Kuramları Bilişsel tutarlılık Denge kuramı 16