TRUPAT E HUAJ Dr Sidita Vitoja Hyrja e

TRUPAT E HUAJ Dr. Sidita Vitoja

• Hyrja e trupave te huaj ne organizmin e njeriut ne te shumten e rasteve perben nje problem urgjent. • Ato mund te hyjne ne lekure, sy, vesh, hunde si tek adultet ashtu edhe tek femijet kryesisht te moshes 1 -6 vjec zakonisht gjate lojes me objekte te vogla.

• TRUPAT E HUAJ SI URGJENCE PEDIATRIKE Aspirimi i trupave te huaj ne aparatin respirator eshte nje femonen I shpeshte ne moshat femijnore. • Trupat e huaj merren aksidentalisht nga femijet te cilet ende nuk jane te ndergjegjshem, keshtu duke u bere nje fenomen I shpeshte dhe vdekjeprures ne moshen pediatrike. • Cdo send mund te behet rrezikshmerisht trup I huaj per femijet, sidomos kur ato jane solid dhe te papertypshem (lodra te vogla, berthama te ndryshme etj. )

• Fiziopatologjia dhe ndryshimet qe ndodhin gjate aspirimit: Ndryshimet dhe reagimi qe ndodh si pasoje e aspirimit te trupave te huaj eshte I ndryshem dhe eshte ne varesi te vellimit , formes, lokalizimit dhe moshes se femijes. - Trupat e huaj ne varesi te levizshmerise se tyre mund te japin pasoja te ndryshme. - Nje trup i huaj i levizshem vendoset me shpesh ne trake duke dhene lezione inflamatore minimale. - E kunderta ndodh kur trupi i huaj eshte i fiksuar ku pasojat qe do te japi jane ne varesi te lokalizimit.

• Kur vendosja eshte ne pjesen laringo-trakeale, anatomikisht pjesa me e ngushte e tij eshte subglotisi. • Nje lokalizim i nje trupi te huaj ne kete nivel do jape pasoja te menjehershme te obstruksionit si dhe formimin e edemes e cila thellon akoma me shume nga ana e saj obstruksionin.

• Ne pozicionimin e trupit te huaj ne bronkus, situata eshte me pak e komplikuar. • Bronku i preferuar eshte ai primar i djathte duke qene se ky bronk ka nje diameter me te madh dhe eshte ne vendosje me vertikale me trakene krahasuar me bronkun e majte.

• Pasojat e lokalizimit bronkial te trupit te huaj jane te meposhtmet: 1) Kur trupi I huaj eshte I vogel nuk do kemi kompromentim te funksionit ventilator (pra pacienti nuk ka klinike), ose klinika do te jete minimale duke u shprehur me nje respiracion me fishkellima. • 2) Kur trupi ka kolabaur plotesisht bronkun atehere funksioni ventilator do jete I kompromentuar. Ky disfunksion ventilator do te shtohet akoma me shume dhe nga edema shoqeruese.

a- Kur bllokimi eshte I pjesshem, mund te sjelle mekanizmin e valvules (pengesa ne inspirim eshte minimale, nderkohe qe pengesa ne ekspirim eshte maksimale). Kjo do coje ne “burgosje” te ajrit ne brendesi te pulmonit duke cuar ne emfizeme obstructive. b- Kur bronku bllokohet plotesisht, atehere te dyja fazat respiratore jane te kompromentuara maksimalisht, duke cuar ne kete menyre ne atelektazi obstructive.

Atelektaze nga obstruksioni

Emfizema nga obstruksioni

Klinika: 1) Sindroma e penetrimit: (Drama laringeale) • Fillimi I ketij sindromi perkon me momentin e futjes se trupit te huaj ne rruget respiratore. Situata fillestare eshte teper dramatike, e papritur dhe jep tabllone e mbytjes. Ne momentin e pare qe nje trup I huaj ndalon ne laring ndodh nje spazme e forte e laringut. Frymemarrja bllokohet totalisht per 2 -5 sekonda. Femija behet cianotik, vendos duart ne fyt dhe lufton per te marre fryme. • Pasi kalon gjendja e spazmes (keshtu ndodh ne shumicen e rasteve) aktivizohet mekanizmi I mbrojtjes, i cili con ne nje kollitje potente I cili mund te nxjerre trupin e huaj jashte, ose ta dislokoje ate per ne trake duke rikthyer serish frymemarrjen spontane dhe normale. • Ne nje pjese te vogel te rasteve, spazma nuk lirohet, ose si pasoje e shtrengimit trupi I huaj fiksohet ne muret e laringut apo ne rajonin subglotik. Keto jane raste fatale neqoftese nuk veprohet me shpejt me procedurat e urgjences.

2) Trupat e huaja ne trake: - - - Lokalizimi i trupave te huaj ne trake eshte shpesh here I panjohur, pasi nuk kemi cenim te funksionit respirator, duke qene se ne kete nivel trupi I huaj eshte I levizshem ne cdo akt respirator (inspirim-ekspirim). Klinika mund te karakterizohet me akcese kolle spazmodike, dispne asmatiforme (e tipit obstruktiv) dhe sindrom laringeal recidivues nga inflamacioni I subglotisit. Ky trup me levizje larte-poshte ne aktet respiratore mund te shkoje per poshte ne drejtim te bronkut ose siper ne drejtim te laringut ku mund te ngece e te jape apnea. Respiracioni behet I zhurmshem si pasoje e levizjes se trupit te huaj duke bere nje zhurme tipike “fllup-fllup”.

3) Trupat e huaj te vendosur ne bronke: - Klinika karakterizohet nga akcese kolle te ngjashme me pertussisin, mund te jete kolle productive nga hipersekrecioni, kriza dispneje qe stimulojne nje atak azmatik apo nje bronchiolitis akut, e deri ne hemoptizi. - Objektivisht shikohen shenjat te lokalizuara ne nje hemitoraks; asimetri e levizjes torakale, matitet nen obstruksion apo hipersonoritet (ne rastin e mekanizmit te valvoles).

• Diagnoza: Diagnoza ne te tilla raste eshte nje emergjence mjeksore ku ekzaminimi fizik merr vlera te vecanta. Gjithashtu nje anamneze nga ana e te afermeve te pacientit eshte e domosdoshme. • Nje diagnoze e sigurte duhet te vendoset nepermjet laringo-tracheo-bronkoskopise i cili eshte “gold standart” ne keto raste. Ky ekzaminim eshte dhe thelbi I trajtimit duke hequr trupin e huaj nga rruget respiratore. • Gjithashtu radiografite standarte me projeksione A-P e L-L eshte nje ekzaminim plotesues ku mund te shikohen e komplikacionet afatgjata te obstruksionit.

• Komplikacionet: Komplikacionet mund te ndahen ne te hershme e te vonshme. Ne raste te obstruksioneve te plota ne nivelet laringeale vdekja eshte e sigurte ne rast se nuk nderhyet me shpejtesi. * Nje komplikacion relativisht I hershem eshte atelektaza obstructive si dhe emfizema. • Komplikacionet e vonshme vijne nga qendrimi I gjate I trupit te huaj ne rruge respiratore e vijne nga inflamacioni dhe zhvillimi sekondar I infeksionit. Infeksioni ndodh ne nje periudhe me te shkurter kur trupi I huaj eshte I tipit vegjetal. -Absces pulmonary -Bronkiektazia -Pneumonia rekurente

• Diagnoza diferenciale: a- Lokalizimi laringo-trakeal 1)Epiglotitis 2)Laringo-trakeo-bronkiti (krupi) 3)Trakeit bakterial 4)Abscesi retrofaringeal 5)Pertusis 6)Angioedeme 7)Anaflaksis 8)Trupat e huaj ezofageal

• b- Lokalizimi bronkial: 1)Astma Bronkiale 2)Bronkioliti 3)Pneumoni

• Mjekimi: Trajtimi urgjent I trupit te huaj ne rruget respiratore eshte pjese e CPR (cardiopulmonary resuscitation). • Keto procedura perdoren vetem ne femijet qe jane afonik dhe ne ata qe jane me arrest respirator. • NQS FEMIJA ESHTE NE GJENDJE TE FLASE, QAJE APO TE KOLLITET KJO PROCEDURE NUK DUHET PERDORUR.

!!! Femijet deri 1 Vjec: Vendoset femija ne parakrahun e mjekut (apo te cdo personi I cili mund te beje CPR) me pozicion prono (permbys), kembet e duart e femijes hapen lateralisht nderkohe qe qafa e femijes vendoset tek pellemba e dores se mjekut apo personit qe ben CPR, duke mbajtur me gishtin e pare dhe te dyte mjekren e femijes. I gjithi ky pozicion behet me parakrahun te ekstenduar kundrejt krahut ne nje kend rreth 120* duke bere qe koka te qendroje me poshte se trungu.

Pozicioni i CPR per femije -1 vjec (Manovra Heimlich per neonat)

Behen 5 goditje me pellembe ne hapesiren interscapulare dhe me pas 5 shtypje ne gjoks CPR pas 5 goditjeve interscapulare (vendoset ne nje plan te rrafshet te forte). Kjo manover con ne rritje te presionit intratorakal e cila mund te sjelle dislokimin e trupit te huaj. Kontrollohet goja per te pare ne trupi I huaj ka dale apo jo.

• Pas cdo sekuence te shpjeguar me siper, nese femija nuk eshte reanimuar duhet bere ventilimi artificial. Ventilimi artificial

• Cricotirotomia: Ne manualet dhe guidelines-at nderkombetare mosha perben te vetmin kunderindikacion absolute te kesaj procedure. • Sot merret si moshe limit 12 vjec per kryerjen e nje cricotirotomie. • Eshte krijuar nje set per cricotirotomi neonate e pediatrike, por qe akoma nuk ka hyre ne perdorim ne praktiken e perditshme.

• TRUPAT E HUAJ NE HUNDE TE CILET BEHEN TE RREZIKSHEM EDHE PER JETEN: - Kopsa - Kokrra gruri - Fasule - Misri - Cimcakiz - Rruaza Te cilat ne rast se hyjne shume thelle nuk duhet te nderhyjme vete por duhet ti drejtohemi mjekut.

Personeli infermieror ne nxjerrjen e trupit te huaj me pare duhet te hedhe ne vrimat e hundes disa pika vaj. Pas heqjes perdoren antibiotik per parandalimin e infeksionit ne hunde si dhe ne rruget e siperme respiratore. v. Gjate manipulimit mund te na nevojiten garza sterile, pinceta, burimi I drites, spekulum nazal. v. Ndersa kur keta trupa zbresin ne rruget e poshtme respiratore mund te na duhet te perdorim bronkoskopin. (asfiksi !!!)

• TRUPAT E HUAJ NE VESH: • Ne vesh shpesh futen trupa te huaj si: - Insekte te vogla - Miza dheu - Pleshta - Miza fluturuse - Mushkonja Te cilat me levizjet e tyre shkaktojne zhurme te madhe, dhimbje dhe axhitim.

• Shpesh mund te hyjne edhe pjese te vogla pambuku , fije shkrepse qe mund te mbeten gjate pastrimit apo kruartjes se vesheve. • Tek femijet gjate lojes: fara te bimeve te ndryshme, bizele, grure, cimcakiz etj.

• Per tu bindur per ankesen qe mund te kene pacientet per veshet se pari duhet te kontrollohen veshet per te pare kanalin e jashtem te degjimit: - Afrohemi me nje burim drite dhe me njeren dore terheqim aurikulen lart ---tek adultet. - Afrohemi me nje burim drite dhe me njeren dore terheqim tragusin poshte--- tek femijet. - Ne rast se ne kanalin e jashtem ka trupa te huaj hedhim 2 -3 pika vaj perpara. - Me pas behet lavazhi I veshit me shiringe sterile/aspirim. ----ne kushte spitalore.

• TRUPAT E HUAJ NE SY: • Mund te vijne nga ambienti I jashtem si insekte, pluhur, copa dheu, grimca rere metali apo xhami etj. • Trupi I huaj mund te vendoset ne kapaket e syve apo fiksohen ne bulbus (kokerdhok) por mund te qendroje edhe ne korne, sklere apo te depertoje ne pjeset e brendshme te syrit. • Kjo varet nga forca apo shpejtesia e hyrjes se trupit apo edhe nga goditjet e metalit I cili mund te futet me force te madhe qe mund te coje ne uljen e deri ne humbje te shikimit.

• Kur I demtuari ankon per renie te nje trupi duhet te kontrollojme duke I hapur kapakun e poshtem ndersa te sipermin e kthejme nga lart. • Te demtuarit I themi te shikoje poshte dhe me doren e majte kapim qerpiket ndersa me gishtin e dores se djathte shtypim kapakun e siperm, e kthejme dhe e kontrollojme ate.

• Veprimet tona per nxjerrjen e trupit te huaj duhet te jene te sakta , duhet te behen levizje nga lart-poshte te kapakut dhe brenda-jashte te qepallave te siperme ne menyre qe trupi I huaj qe ndodhet nen te bjere jashte syrit. • Me pas e heqim trupin e huaj me nje garze te paster. • Ne rastet kur tupi I huaj ndodhet ne bulbus apo korne apo kur syri eshte I skuqur, kur ka hyre pjese metali, gure apo xham nuk duhet bere asnje tentative per heqjen e tij por duhet derguar sa me pare tek okulisti.

• Pjeset metalike hiqen me magnet te vecante. • Pasim heqim trupin e huaj: - Lajme syrin me uje te bollshem te zier me pare apo me kamomil. - Vendosim pomade oftalmike me antibiotik kur eshte e nevojshme. - Ne disa raste heqja e trupave te huaj u nenshtrohet nderhyrjeve kirurgjikale!!!

• TRUPAT E HUAJ NE RRUGET E TRETJES: • Trupat e huaj qe mund te futen ne rruget e aparatit tretes jane te shumllojshme si: - Kopsa, monedha, berthama te frutave te ndryshme, fara bimesh. (kryesisht femijet) - Trupat e huaj ne aparatin tretes vrehen edhe tek te rriturit si: hala peshku, kocka te vogla, kafshata te medha ushqimi etj.

• Ne kujdesjet tona duhet te percaktojme formen, mprehtesine, madhesine, perberjen fiziko kimike te trupit te huaj qe na ndihmon ne gjykimin tone per dhenien e ndihmes. • Ne rast se trupi I huaj eshte I mprehte si kocka apo hala peshku dhe ka ngelur ne gryke tentojme ta heqim kete trup duke: - E ulim me pare te demtuarin ne karrige - Kerkojme ta hape gojen dhe me ndihmen e gishtave/picetave heqim trupin. - Ne te kundert provokojme te vjellat

• Trupat e huaj ne lekure: • Gjemba, gjilpera, grepa, grimca te mprehta metalike, qelqi, thimba te insekteve etj. • Kur trupi I huaj eshte I drejte dhe I vogel e heqim me nje gjilpere apo pincete. • Ndersa kur jane objekte me maje te kthyer ose me maje te mprehte --- kirurgji. • Pas heqjes se trupit te huaj--- dezinfektim --fashim ---aplikimi I serumit antitetanik.