TRNG THCS PHONG THNH NG GV PHM NH

TRƯỜNG THCS PHONG THẠNH ĐÔNG GV: PHẠM ĐÌNH TỨ Năm học: 2012 - 2013

Kiểm tra bài cũ Câu 1: Điệp ngữ là gì? Câu 2: Tìm điệp ngữ trong đoạn văn sau và cho biết đó là những dạng điệp ngữ nào? Vậy mà giờ đây, anh em tôi sắp phải xa nhau. Có thể sẽ xa nhau mãi. Lạy trời đây chỉ là một giấc mơ. Một giấc mơ thôi. Đáp án Câu 1: - Khi nói hoặc viết người ta có thể dùng biện pháp lặp lại từ ngữ (Hoặc cả một câu) để làm nổi bật ý, gây cảm xúc mạnh. Cách lặp lại như vậy gọi là phép điệp ngữ; từ ngữ được lặp lại như vậy gọi là điệp ngữ. Câu 2: - xa nhau: điệp ngữ cách quãng. - một giấc mơ: điệp ngữ chuyển tiếp.

ĐỐ VUI Khi đi cưa ngọn khi về cũng cưa ngọn (là gì? ) Đáp án: Con ngựa

Tiết 59: : I. Thế nào là chơi chữ? 1. Xét ví dụ: + lợi (1): lợi lộc, điều có lợi, điều tốt lành thuận lợi. + lợi (2, 3): nướu răng - phần thịt bao quanh chân răng. - Dựa vào hiện tượng đồng âm (lợi dụng đặc sắc về âm, về nghĩa của từ ngữ). - Tác dụng: tạo sắc thái dí dỏm, hài ước (có ý nghĩa mỉa mai). -> làm cho câu văn hấp dẫn, thú vị. => Chơi chữ 2. Ghi nhớ (SGK) Bà già đi chợ Cầu Đông, Bói xem một quẻ lấy chồng lợi (1) chăng? Thầy bói xem quẻ nói rằng: Lợi(2) thì có lợi (3) nhưng răng không còn. (Ca dao) ? ? Em Việccósửnhận dụngxét từgìlợivềởnghĩa câu cuối củacủa các ? ca Chơi chữ làcagì? từ bài trong dao là bài dựa dao trên? trên tượng ? lợi Việc sử dụng từvào lợi hiện như cógì của ngữ? tác từ dụng gì? -Chơi chữ là lợi dụng đặc sắc về âm, về nghĩa của từ ngữ để tạo sắc thái dí dỏm, hài ước, …làm câu văn hấp dẫn và thú vị.

Tiết 59: : I. Thế nào là chơi chữ? II. Các lối chơi chữ 1. Xét ví dụ: Từ “lợi” (mục I) dùng từ ngữ đồng âm. (1) Sánh với Na-va “ranh tướng” Pháp. Tiếng tăm nồng nặc ở Đông Dương. (Tú Mỡ) Từ “ranh tướng”, “danh tướng” có nghĩa là gì? - “ranh tướng”: Ranh mãnh, trẻ ranh, ranh con …tên tướng ranh mãnh, mưu mô - “danh tướng”: danh tiếng, uy danh của một vị tướng. Thảo luận nhóm: Thay vì dùng “danh tướng” tác giả lại dùng “ranh tướng”. Sử dụng như vậy nhằm mục đích gì? ý coi thường. giễu cợt, châm biếm, đả kích tên tướng Pháp Na-va. xét về mặt âm: hai từ này như thế nào? xét về mặt âm: hai từ này gần âm (trại âm).

Tiết 59: : I. Thế nào là chơi chữ? II. Các lối chơi chữ 1. Xét ví dụ: Từ “lợi” (mục I) (1) dùng từ ngữ đồng âm. (2) Dùng lối nói trại âm (gần âm). Vd: dùng từ “ranh tướng” thay từ “danh tướng”. (3) Dùng cách điệp âm. Vd: giống nhau phụ âm đầu: m (2) Mênh mông muôn mẫu một màu mưa Mỏi mắt miên man mãi mịt mờ. (Tú Mỡ) Nhận xét cách dùng phụ âm đầu trong ví dụ trên? - giống nhau phụ âm đầu: m => Dùng cách điệp âm

Tiết 59: : I. Thế nào là chơi chữ? II. Các lối chơi chữ 1. Xét ví dụ: -VD mục I: lợi (1) Dùng từ ngữ đồng âm. (2) Dùng lối nói trại âm (gần âm). Vd: dùng từ “ranh tướng” thay từ “danh tướng” (3) Dùng cách điệp âm. Vd: giống nhau phụ âm đầu: m (3) Con cá đối bỏ trong cối đá. Con mèo cái nằm trên mái kèo, Trách cha mẹ em nghèo, anh nỡ phụ duyên em. (Ca dao) ? Hãy đảo phần vần của các âm tiết sau: “cá đối – mèo cái” và nhận xét về âm, nghĩa của từ trước và sau khi đổi? - cá đối - cối đá; mèo cái - mái kèo - Đảo các phần vần đã tạo từ mới, nghĩa mới chỉ sự vật khác, lối chơi chữ gì? . -> Dùng lối nói lái

Tiết 59: : I. Thế nào là chơi chữ? II. Các lối chơi chữ 1. Xét ví dụ: -VD mục I: lợi (1)Dùng từ ngữ đồng âm. (2)Dùng lối nói trại âm (gần âm). Vd: dùng từ “ranh tướng” thay từ “danh tướng” (3)Dùng cách điệp âm. Vd: giống nhau phụ âm đầu: m (4) Dùng lối nói lái. Vd: cá đối - cối đá; mèo cái - mái kèo (5) Dùng từ ngữ trái nghĩa. Vd: sầu riêng >< vui chung (4) Ngọt thơm sau lớp vỏ gai, Quả ngon lớn mãi cho ai đẹp lòng. Mời cô, mời bác ăn cùng, Sầu riêng mà hoá vui chung trăm nhà. ? Từ “sầu riêng” trong bài thơ có những nghĩa nào? sầu riêng: là một loại trái cây, được trồng nhiều ở miền Nam - sầu riêng: trạng thái tâm lí tiêu cực của cá nhân. ? Hiện tượng trái nghĩa nào được tạo ra ở câu cuối? - sầu riêng >< vui chung - vui chung (trạng thái tâm lí tích cực, có tính tập thể) -> Hiện tượng từ trái nghĩa

Tiết 59: : I. Thế nào là chơi chữ? II. Các lối chơi chữ 1. Xét ví dụ: -VD mục I: lợi (1) Dùng từ ngữ đồng âm. (2) Dùng lối nói trại âm (gần âm). Vd: dùng từ “ranh tướng” thay từ “danh tướng” (3) Dùng cách điệp âm. Vd: giống nhau phụ âm đầu: m (4) Dùng lối nói lái. Vd: cá đối - cối đá; mèo cái - mái kèo (5) Dùng từ ngữ trái nghĩa, cùng nghĩa, gần nghĩa. Vd: sầu riêng >< vui chung Trời mưa đất thịt trơn như mỡ, dò đến hàng nem chả muốn ăn. ? Câu trên có những tiếng nào chỉ các sự vật gần gũi nhau? Da Datrắngvỗvỗbìbìbạch - Thịt, mỡ, nem, chả - da trắng = bì bạch Dùng lối chơi chữ gì? Dùng từ ngữ cùng nghĩa Dùng từ ngữ gần nghĩa (cùng trường nghĩa) ? Có mấy lối chơi chữ?

Tiết 59: : II. Các lối chơi chữ 1. Xét ví dụ: -VD mục I: lợi (1) Dùng từ ngữ đồng âm. (2) Dùng lối nói trại âm (gần âm). Vd: dùng từ “ranh tướng” thay từ “danh tướng” (3) Dùng cách điệp âm. Vd: giống nhau phụ âm đầu: m (4) Dùng lối nói lái. Vd: cá đối - cối đá; mèo cái - mái kèo (5) Dùng từ ngữ trái nghĩa, cùng nghĩa gần nghĩa. Vd: sầu riêng >< vui chung Sử dụng trong cuộc sống thường ngày, trong văn thơ. 2. Ghi nhớ (SGK) ? Chơi chữ được sử dụng ở đâu? - Trong cuộc sống thường ngày. - Trong văn thơ: Đặc biệt là trong thơ văn trào phúng, câu đối, câu đố, …

Tiết 59: : * Bài tập: ? Câu sau có những tiếng nào chỉ các sự vật gần gũi nhau? Bà đồ nứa, đi võng đòn tre, đến khóm trúc, thở dài hi hóp. - nứa, tre, trúc, hóp Chơi chữ: dùng từ ngữ gần nghĩa. ? Cách nói này có phải là chơi chữ không? Nếu có thì nó thuộc lối chơi chữ nào?

Tiết 59: : III. Luyện tập Bài tập 1: Những từ ngữ để chơi chữ: liu điu, rắn, hổ lửa, mai gầm, ráo, lằn lưng, trâu lỗ, hổ mang. dùng từ gọi tên các loài rắn. -> Dùng từ ngữ gần nghĩa. ? Tác giả sử dụng từ ngữ nào để chơi chữ và lối chơi chữ nào trong bài thơ sau: Chẳng phải liu điu vẫn giống nhà, Rắn đầu biếng học chẳng ai tha. Thẹn đèn hổ lửa đau lòng mẹ, Nay thét mai gầm rát cổ cha. Ráo mép chỉ quen tuồng nói dối, Lằn lưng cam chịu dấu roi tra. Từ nay Trâu Lỗ(a) chăm nghề học, Kẻo hổ mang danh tiếng thế gia. (Lê Quý Đôn)

Tiết 59: : III. Luyện tập Bài tập 3: a) Còn trời, còn nước, còn non, Còn cô bán rượu anh còn say sưa (Ca dao) Chơi chữ theo lối dùng từ đồng âm b) …Cồn Cỏ có con cá đua là con cua đá ( Lời hát Con cua đá của Ngọc Cừ) Chơi chữ theo lối nói lái c) Ruồi đậu mâm xôi, mâm xôi đậu chơi chữ theo lối dùng từ đồng âm Sưu tầm một số cách chơi chữ trong sách báo?

Tiết 59: : III. Luyện tập Bài tập 4: - Từ cam 1 (danh từ): quả cam - Từ cam 2 (tính từ): sự ngọt ngào, hạnh phúc => lối chơi chữ: dùng từ ngữ đồng âm ? Bác Hồ đã dùng lối chơi chữ nào trong bài thơ sau: Cảm ơn bà biếu gói cam, Nhận thì không đúng, từ làm sao đây Ăn quả nhớ kẻ trồng cây, Phải chăng khổ tận đến ngày cam lai ?

* Câu đố vui: Một trăm thứ dầu, dầu chi là dầu không thắp? Một trăm thứ bắp, bắp chi là bắp không rang? Một trăm thứ than, than chi là than không quạt? Một trăm thứ bạc, bạc chi là chẳng ai mua? Trai nam nhi anh đối đặng thì gái bốn mùa xin theo. Một trăm thứ dầu, dầu chi là dầu không thắp? Một trăm thứ dầu, dầu xoa không ai thắp. (Một trăm thứ dầu, dãi dầu thì không ai thắp) Một trăm thứ bắp, bắp chi là bắp không rang? Một trăm thứ bắp, bắp chuối thì chẳng ai rang. Một trăm thứ bắp, lắp bắp miệng thì chẳng ai rang) Một trăm thứ than, than chi là than không quạt? Một trăm thứ than, than thân là than không ai quạt. Một trăm thứ bạc, bạc chi là chẳng ai mua? Một trăm thứ bạc, bạc tình, bạc nghĩa là chẳng ai mua? Trai nam nhi anh đối đặng thì gái bốn mùa xin theo.

4. CŨNG CỐ 1. Thế nào là chơi chữ? Chơi chữ là lợi dụng đặc sắc về âm, về nghĩa của từ ngữ để tạo sắc thái dí dỏm, hài ước, …làm câu văn hấp dẫn và thú vị. 2. Các lối chơi chữ thường gặp? 1. Dùng từ ngữ đồng âm. 2. Dùng lối nói trại âm (gần âm). 3. Dùng cách điệp âm. 4. Dùng lối nói lái. 5. Dùng từ ngữ trái nghĩa, cùng nghĩa, gần nghĩa.

5. DẶN DÒ • Học thuộc lòng phần ghi nhớ. • Sưu tầm mỗi em từ 2 -3 bài chơi chữ theo các lối chơi chữ đã học. • Soạn bài: Chuẩn mực sử dụng từ.