TRKYENN KONUMU K o n u y a

TÜRKİYE’NİN KONUMU

K o n u y a B a ş l a r k e n 1. Ümit Burnu’nun keşfedilmesi ve Süveyş Kanalı’nın açılması Anadolu’nun jeopolitik konumunu nasıl etkilemiştir? Söyleyiniz. 2. 17. yüzyıl Anadolu’su ile günümüz Türkiye’sinin jeopolitik özellikleri birbirleriyle aynı mıdır? Söyleyiniz.

TÜRKİYE’NİN MATEMATİK KONUMU

Türkiye’nin Uç Noktaları

İKLİM KUŞAĞI

Türkiye’nin Jeopolitiği Devletlerin uluslararası alanda yürüttükleri siyaseti; coğrafi özellikler, ekonomik, askeri, teknik, kültürel bağlantılar oluşturmaktadır. Siyasi coğrafya, ülkelerin coğrafi özelliklerini dikkate alarak onların siyasi açıdan dünya üzerinde bulundukları yeri ve etkilerini araştırır. Coğrafi özellikler, aynı zamanda bir ülkenin tespit ettiği veya yeni koşullara göre belirleyeceği stratejiyi de oluşturmaktadır. jeopolitik (Harita 1); devletlerin coğrafi özellikleri ile siyasetleri arasındaki ilişkileri inceleyen bilimdir.

PARALELLERİN ÖZELLİKLERİ Başlangıç paraleli Ekvator'dur ve en büyük paralel dairesidir (40. 076 km). Güneş ışınlarını geliş açısı birer derece aralıklarla küçülür. Paralel derecesi büyükçe Güneş ışınlarının geliş açısı küçülür Dünyanın şeklinden dolayı Kutuplara gidildikçe paralel dairelerinin çevre uzunlukları azalır.

PARALELLERİN ÖZELLİKLERİ Birer derece aralıklarla geçerler. 90 tanesi Güney, 90 tanesi Kuzey Yarımküre'de olmak üzere toplam 180 tanedirler. İki paralelin arasındaki uzaklık her yerde 111 km dir. Uzanış doğrultuları doğu batı doğrultusundadır. Paralel daireleri asla birbirlerini kesmez. Paralellerin derecesi kuzey ve güneye doğru artar.

MERİDYEN ÖZELLİKLERİ Başlangıç Greenwhic’ tir. 180 Doğuda 180 batıda Tam daire olarak 180 adettir. Aralarındaki uzaklık sadece Ekvator üzerinde 111 km’dir. İki meridyen arasında 4 dakikalık yerel saat farkı vardır. Aynı meridyen üzerindeki bütün noktalarda yerel saat aynıdır. Ayrıca 21 Mart-23 Eylül günlerinde de güneş aynı anda doğar ve batar.

Türkiye’nin Jeopolitik Geçmişi Türkiye, bulunduğu coğrafi konum nedeniyle siyasi, ekonomik ve kültürel açıdan dünyanın en önemli ülkelerinden biridir.

Türkiye’nin Jeopolitik Geçmişi Türkiye, ilk çağlarda MÖ 2. yy. ın ortalarından MS 395’e kadar Roma, 395 -1453 yılları arasında Doğu Roma (Bizans İmparatorluğu) daha sonra 1453 -1922 arasında Osmanlı Devleti’nin ve son olarak da 1923’ten sonra Türkiye Cumhuriyeti’nin egemenlik sahası olmuştur.

Jeopolitikte Etkili Olan Unsurlar DEĞİŞMEYEN UNSURLAR Stratejik kaynaklar Coğrafi Bütünlük Su İklim ZAMAN Ülkelerin Coğrafi Şekli(ada, yarım ada, kıyı, kara devleti vb) Jeolojik ve Jeomorfolojik özellikler Coğrafi Konum DEĞİŞEN UNSURLAR Politik değerler Askeri Değerler Sosyal-Kültürel Değerler Bilimsel Ve Teknolojik Değerler Ekonomik Değerler

Türkiye’nin kıtalara göre durumu Türkiye dünya tarihinde önemli yeri olan üç kıtanın birbirine en çok yaklaştığı alanda bulunur Denizlere göre durumu Üç tarafı denizlerle çevrili olup Önemli Ticaret denizi olan Karadeniz Ve Akdeniz komşudur Önemli su yollarına göre durumu Türkiye en önemli ticaret yolu olan Çanakkale ve İstanbul boğazlarını elinde bulundurur.

Yüzey şekillerine göre durumu Türkiye 1132 m ort. İle yüksek bir ülke olup dağ sıraları doğu batı yönlü ülkeyi Kuzeyden ve Güneyden çevirir İklim özelliklerine göre durumu Ülkemiz yaşam için en uygun olan Orta kuşak Akdeniz iklim alanına dahildir. . Su kaynaklarına göre durumu Kültürel ve sosyal özelliklerine göre durumu Su kaynakları bakımından ve su kullanımı bakımından yetersiz olan ülkemiz, Su kaynakları çok fakir olan ülkelere komşu durumdadır. Tarihten beri pek çok medeniyete ev sahipliği Yapmış olan Anadolu bir kültür abidesi durumundadır. Sosyal anlamda da bir çok milletten insan barındırır.

Tarım alanlarına ve faaliyetlerine göre durumu Önemli ulaşım ve ticaret yollarına göre durumu Tarım için yeterli alana ve ovaya sahip olan Yurdumuz da görülen iklim çeşitliliğine bağlı olarak tarım çeşidi de fazladır. Kara, Hava , Deniz ve Demir yolları bakımından üç kıta arasında köprü olan Türkiye İstanbul ve Çanakkale boğazlarına da sahiptir. Aynı zamanda enerji koridoru durumundadır. Günümüzde sahip olduğu özelliklere göre durumu

Anadolu’nun Asya ile Avrupa arasındaki köprü durumu, Avrupa’ya çok yaklaşan bir yarımada oluşu ve Boğazların bulunması Anadolu’yu Orta Doğu’nun hatta dünyanın ticari ve stratejik bakımdan çok önemli bir coğrafyası hâline getirmiştir. Bu nedenle gerek Anadolu’da gerekse çevresinde kurulan devletler, gelişebilmek ve varlıklarını güvenle sürdürebilmek için bu kilit noktada özellikle de Boğazlar üzerinde egemenlik kurmaya çalışmışlardır.

Boğazların Stratejik Konumu Karadeniz’i Akdeniz’e ve Avrupa kıtasını Asya kıtasına bağlayan Boğazların iktisadi, askeri ve siyasi bakımdan büyük önemi vardır. Boğazların hukuki durumu, Boğazlar meselesi deyimleri daima kullanılmış ve 1936 Montrö Boğazlar Sözleşmesi’ne kadar uluslararası gündemde kalmıştır. 20 Temmuz 1936’da imzalanan sözleşmeyle Boğazlar tamamen Türk devletinin idaresine geçti. Her iki boğaz bölgesinde müdafaa ve tahkim tesisleri modern bir şekilde yeniden kurularak kara, deniz ve hava sahalarındaki yasak bölgeler tespit ve ilân edildi. İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra, bütün tesisler bugünün tekniğine uygun bir duruma getirildi.

BOĞAZLAR Boğazlar; klasik ve dar çerçevede sadece Akdeniz’i Karadeniz’e, Avrupa’yı Asya’ya bağlayan su geçitleri ya da köprüler değildir. Boğazlar, aynı zamanda Cebelitarık ve Süveyş Kanalı ile, Atlas ve Hint Okyanusu’nu büyük kara parçalarına bağlayan önemli su yolu geçitleridir.

COĞRAFİ KEŞİFLER Ticaret yolları karadan denize geçti Bu değişme 16. yüzyılda Osmanlı Devleti’nin elinde tuttuğu transit ticareti olumsuz yönde etkilemiştir. Kervan gitti zenginlik bitti

Halkın hayat düzeyinin gerilemesine neden olan bu durum, kuşkusuz Osmanlı Devleti’nde önce iktisadi sonra da siyasi gücün zayıflamasına neden olmuştur. Okyanus yollarının önem kazanması yalnız Anadolu’yu değil, ilk ve orta çağlarda evrensel ticaretin merkezini oluşturan Akdeniz havzasını da olumsuz yönde etkilemiştir. 19. yüzyılın ikinci yarısında Süveyş Kanalı’nın açılması Akdeniz’e yeni bir canlılık getirdiyse de Türk limanları özellikle de İstanbul, yeni ticaret yollarının dışında kalması nedeniyle bu canlılıktan yeterince yararlanamamıştır.

Zamanla siyasi ve askeri gücünü kaybeden Osmanlı Devleti 20. yüzyılın başında tarih sahnesinden silinmiş onun yerine Mustafa Kemal Atatürk önderliğinde yeni bir Türk Devleti olan Türkiye Cumhuriyeti Devleti kurulmuştur. Cumhuriyet Döneminde Türkiye’nin jeopolitik önemi eskisine nazaran daha da artmıştır. Özellikle 2. Dünya Savaşı sırasında ve sonrasındaki gelişmelere bağlı olarak Türkiye’nin daha da artan jeopolitik önemi 1980’lerden itibaren özellikle Orta Doğu’da, Kafkasya ve Balkanlar’da meydana gelen siyasi ve ekonomik gelişmelerle had safhaya ulaşmıştır.

SOVYETLERİN DAĞILMASI 1. Küresel ve bölgesel boyutlarda yeni kuvvet dengeleri oluşmuştur. 2. Avrupa’da yeni siyasal oluşumlar meydana gelmiştir. 3. Orta Asya ve Kafkaslarda Türkiye ile etnik, tarihî ve kültürel bağları bulunan ülkeler bağımsızlıklarına kavuşmuşlardır.

ULUSLAR ARASI ÜYELİKLER Aynı anda NATO, Avrupa Konseyi, Ekonomik İş Birliği Örgütü (ECO), Karadeniz Ekonomik İş Birliği (KEİ), Ekonomik İş Birliği ve Kalkınma Teşkilatı (OECD), İslam Konferansı Örgütü (İKO) üyesi olan tek devlettir.

v. Yukarıdaki harita da Türkiye'nin komşuları gösterilmiştir. Bu ülkeleri Demokrasi, Hoşgörü, İstikrar, Barış Açısından değerlendirerek Türkiye ile karşılaştırınız. v. Bu anlamda Türkiye'nin avantajlarını belirtiniz?

BATI TRAKYA SORUNU Batı Trakya sorunu Türkiye’nin dış siyasi ilişkilerinde önemli bir yer tutmaktadır. Özellikle millî, tarihî ve kültürel bağları nedeniyle diğer sorunlardan farklı bir özelliğe sahiptir. Gümülcine’den bir görünüm Ø 1923’te imzalanan Lozan Barış Antlaşması’na göre İstanbul’da yaşayan Rumlar ve Batı Trakya’da yaşayan Türkler tüm azınlık haklarından eşit şekilde faydalanacaklardır

KIBRIS SORUNU Doğu Akdeniz’de yer alan Kıbrıs Adası, Süveyş Kanalı’nın açılmasıyla birlikte ticari ve coğrafi açıdan daha fazla önem kazanmıştır.

KIBRIS İngiltere’nin Kıbrıs’tan çekilmesi, 1959 Londra ve Zürih, 1960 Kurulan devlette Türkler ve Rumlar eşit haklara sahipti. Kıbrıs Cumhuriyeti 1963 yılında Kıbrıslı Rumlar tarafından adayı Yunanistan’la birleştirmek amacıyla silah zoruyla yıkılmış, Türkler baskı ve saldırılara maruz kalmışlardır.

KIBRIS 1964 BM Barış Gücü askeri, adada görev yapmaya başlamıştır. 1968 yılında iki taraf arasında görüşme süreci başlamıştır. 1974 yılında görüşmelerin sonuçsuz kalmasıyla Türkiye müdahale etmiş ve adaya asker çıkarmıştır. Kıbrıs Türk halkı 1983 yılında Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’ni kurmuştur.

Atatürk diyor ki; “Türkiye Cumhuriyeti’nin en esaslı prensiplerinden biri olan yurtta sulh, cihanda sulh gayesi, insaniyetin ve medeniyetin refah ve terakkisinde en esaslı amil olsa gerekir. ” (1933)

HAKİMİYET TEORİLERİ VE COĞRAFYA

Kara Hakimiyet Teorisi § a. İngiliz Jeopolitikçi Halford Mackinder tarafından geliştirilen bu teoriye göre, Doğu Avrupa ve Sibirya bölgesi dünyanın Heartland’ını yani Kalp Sahasını oluşturur. § b. Heartland’ın çevresindeki Balkanlardan Çin’e kadar olan saha İç Kenar Hilal ya da Rimland kuşağıdır. Bunun dışında kalan Amerika-Afrika-Avustralya-Japonya hattı ise Dış Kenar Hilal ya da Dünya Adasının Peykleri olarak kabul edilir.

Kara Hakimiyet Teorisi § c. Teori: Doğu Avrupa’ya hükmeden bir devlet Heartland’a hakim olur. Heartland’a hükmeden ise önce İç Kenar Hilal’e, sonra da Dış Kenar Hilal’e, yani bütün dünyaya hükmeder. d. Bu görüş özellikle Hitler tarafından kabul görmüş ve II. Dünya Savaşı ile uygulamaya geçilmiştir

Kenar Kuşak Teorisinin fikir babası Spykman, aynı zamanda ABD’nin çevreleme politikasının da fikir babasıdır. Bu teoriye göre hâkim güç Heartland değil, Dış Kenar Hilal üzerindeki ülkelerdir. Bunların başında ABD gelir. İç kenar hilal üzerindeki alana hâkim olan güç Avrasya’ya hükmeder, Avrasya’ya hükmeden güç ise dünyanın geleceğini belirler.

Kenar Kuşak Teorisi Bilindiği gibi Soğuk Savaş döneminde Sovyetlere karşı ABD politikaları, Çevreleme ve Caydırıcılık politikaları üzerine oturtulmuştur. 1947'den sonra Türkiye ve Yunanistan'ı desteklemeye yönelik “Truman Doktrini”nin uygulanması, NATO gibi organizasyonların kurulması, aslında kenar kuşağı bütünleştirmek amacını gütmektedir.

Deniz Hâkimiyet Teorisi: ABD'li Amiral Alfred MAHAN (1841 -1914) bir jeopolitikçi olmamasına rağmen, dünyadaki mücadelenin genellikle denizlerin kontrolü için yapıldığı sonucuna ulaşmıştır. Bunun sonucu olarak: “Dünya egemenliğinin anahtarı, deniz yollarının kontrolündedir” tezini ortaya atmış ve savunmuştur.

Deniz Hâkimiyet Teorisi: Mahan, teorisinde İngiltere ve ABD gibi okyanuslara hâkim devletlere, Rusya ve Almanya gibi karada güçlü devletlere oranla daha fazla şans tanımıştır. Birleşik Devletlerin, uçak gemileriyle(elinde 12 adet bulunmaktadır) beraber deniz aşırı filolar oluşturması, bu filoların uluslar arası sularda seyir halinde olması bu teoriyi benimsediğinin göstergesidir.

Hava Hâkimiyet Teorisi: Bir milletin dünya hâkimiyetini elinde tutabilmesi için havada üstünlük sağlayan güçlü bir hava filosuna sahip olması gerekir. Bu görüşün en güçlü savunucuları yine ABD ve İngiltere’dir. ABD ve İngiltere, tüm Ortadoğu’yu kontrol altında tutmak amacıyla Akdeniz’de ve Hint Okyanusunda hava üslerine sahiptir ve sürekli hareket halinde bulunan uçak gemileri bulunmaktadır.

Hava Hâkimiyet Teorisi: Uygulama II. Dünya Savaşında başlamıştır. Vietnam’da uygulanmış ve günümüzde ABD’nin de müdahil olduğu Ortadoğu’da yaşanan bölgesel krizlerde ve Irak-Kuveyt krizlerinde uygulanma imkânı olmuştur. Analist John COLLINS’e göre; teori uzay boyutunda incelediğinde; yerküreyi saran uzaya hükmeden, Dünya gezegenine hükmeder; ay'a hükmeden, Dünyayı çevreleyen uzaya hükmeder

ÖLÇMEVEDEĞERLENDİRME Aşağıdaki olaylardan hangisi Türkiye’nin orta doğudaki jeopolitik önemini daha az etkilemiştir? A) Süveyş Kanalının açılması B) Ümit Burnu’nun bulunması C) Orta Doğu’da petrolün bulunması D) Panama Kanalı’nın açılması E) GAP projesinin yapılması

Aşağıdaki doğal kaynaklardan hangisi Türkiye’nin stratejik ve jeopolitik önemini artırmaktadır? A) Doğal gaz B) Taş kömürü C) Mermer D) Magnezyum E) Su

Aşağıdakilerden hangisi Türkiye’nin özel konumuyla açıklanamaz? A) Üç tarafının denizlerle çevrili olması B) Transit taşımacılığın gelişmiş olması C) Doğuya doğru yükselti ve engebenin artması D) Yaz mevsimindeki sıcaklık ortalamalarının yüksek olması E) Deprem tehlikesinin fazla olması

Aşağıdakilerden hangisi Türkiye’nin jeopolitik önemini artıran bir unsur değildir? A) Boğazların bulunması B) Üç tarafın denizlerle çevrili olması C) Dağların uzanış yönü D) Farklı kültür bölgelerine komşu olması E) Zengin petrol kaynakları bölgelerine komşu olması

Balkanlar’da en fazla Türk azınlığın yaşadığı ülke aşağıdakilerden hangisidir? A) Yunanistan B) Bulgaristan C) Arnavutluk D) Bosna-Hersek E) Makedonya

Aşağıdakilerden hangisi Türkiye’nin özel konumunun sonuçlarındandır? A) Doğusu ile batısı arasında 76 dk yerel saat farkının olması B) Ortalama yükseltisinin fazla olması C) Uluslararası 2. saat diliminde yer alması D) Kuzey Yarımküre’de orta kuşakta yer alması E) Güney sektörlü rüzgarların sıcaklığı yükseltilmesi Aşağıdakilerden hangisi bir Balkan ülkesi değildir? A) Yunanistan B) Türkiye C) Bosna-Hersek D) Bulgaristan E) Avusturya

İstanbul ve Çanakkale boğazlarının işlek bir deniz yolu olmasında aşağıdakilerden hangisinin etkisi diğerlerine göre daha azdır? A) Büyük denizleri birbirine bağlaması B) Sıcak denizleri soğuk denizlere bağlaması C) Nüfus yoğunluğu fazla olan yerlere yakın olması D) Çevresi ile kara ve deniz yolu bağlantısının bulunması E) Endüstri bakımından gelişmiş ülkelere yakın olması

Türkiye’nin en önemli projesi olan GAP’tan dolayı ortaya çıkan su yetersizliği nedeniyle aşağıdaki ülkelerden hangileriyle ülkemiz arasında zaman sorun yaşanmaktadır? A) İran-Irak B) Suriye-Irak C) Suriye-İran D) Suriye-Ermenistan E) Ermenistan-Irak

Türkiye; Asya, Avrupa ve Afrika kıtalarının birbirine en çok yaklaştığı, İstanbul ve Çanakkale boğazları ile Karadeniz’in Akdeniz’e bağlandığı önemli kara ve deniz yolları üzerindedir. Bu durum Türkiye’nin aşağıdaki özelliklerinden hangisiyle açıklanır? A) Matematik konumuyla B) Yer şekilleriyle C) Görevi konumuyla D) Orta kuşakta bulunmasıyla E) Genç oluşumlu olmasıyla

Herhangi bir ülkenin dünya üzerinde bulunduğu alanın askerî, siyasi, kültürel, ekonomik bakımdan önemi jeopolitik konumunu ifade eder. Buna göre aşağıdakilerden hangisi, Türkiye’nin jeopolitik önemini artıran etkenler arasında gösterilebilir? A) Hazar ve Orta Doğu petrol bölgelerine yakın olması B) Ortalama yükseltisinin fazla olması C) İklim çeşitliliğinin fazla olması D) Farklı denizlere kıyısı olması E) Orta kuşakta yer alması

Kafkas ülkeleri, Karadeniz ile Hazar denizi arasındaki Kafkas dağlarının uzandığı bölgede yer alır. Buna göre aşağıdaki ülkelerden hangileri Kafkas ülkelerini oluşturur? I. Azerbaycan II. Moldova III. Ermenistan IV. Kazakistan V. Gürcistan A) I-II-IV B) II-V C) I-III-V D) III-IV E) IIIIV-V