TRKYEDE VERG ADALET Do Dr Mustafa Durmu Gazi

TÜRKİYE’DE VERGİ ADALETİ Doç. Dr. Mustafa Durmuş Gazi Üniversitesi İİBF Maliye Bölümü Öğretim Üyesi Doç. Dr. Mustafa Durmuş 1

Türkiye’de vergilemede adalet tartışılırken yanıtlanması gereken asıl soru: Türkiye’de vergiyi asıl olarak hangi sosyal sınıflar ödüyor? Kamu harcamaları hangi sosyal sınıflara hizmet ediyor? Yani verginin yükü kimlerin üzerinde, devlet hizmetlerinden kimler yararlanıyor? Doç. Dr. Mustafa Durmuş 2

Vergi yükü Türkiye’de toplam vergi yükünün 2013 için % 24 yakın olması hedefleniyor. Ancak resmi vergileri ilave olarak 10’un üzerinde kayıt dışı vergi var. Bunlar; Döner sermaye hasılatları, ayni askerlik hizmeti, kamu personeli özel emeklilik sandıkları gelirleri ve işletmelerinin karları, fon ve benzeri adlarla tahsil edilen diğer merkezi gelirler, kamu vakıf gelirleri ve işletmelerinin karları, mahalli idareler işletmelerinin kârları, KİT kârları. Yani devlet her yıl işçiler/emekçiler tarafından yaratılan artı değerin ortalama üçte birine el koyuyor. Doç. Dr. Mustafa Durmuş 3

Türkiye’de vergi yükü emekçi sınıfların üstünde 1. Bu vergiler ağırlıklı olarak KDV ve ÖTV gibi dolaylı vergiler biçiminde. Bu tür vergiler geniş yığınların kullandığı her türlü mal ve hizmet üzerinden alınırlar. Genelde bunlarda muafiyetlere yer verilmez ve artan oranlı olarak düzenlenmezler, halkın üzerinde kalırlar. Doç. Dr. Mustafa Durmuş 4

2013 MYB Gelirlerinin dağılımı Toplam Gelirler 370 Milyar TL (% 24) Vergi Gelirleri 318 Milyar TL (% 20) _ Gelir Vergisi 63 Milyar TL ( % 19) _ Kurumlar Vergisi 29 Milyar TL ( % 10 ) _ KDV 100 Milyar TL ( % 31, 5 ) Dahilde 36 Milyar TL ( % 12 ) İthalde 61 Milyar TL ( 19, 4 ) _ ÖTV Doç. Dr. Mustafa Durmuş 83 Milyar TL ( % 25 ) 5

Türkiye’de vergi yükü emekçi sınıfların üstünde ÖTV, KDV vergiler adaletsizdir. Çünkü; Regresifler, yani düşük gelirliler bu yükü daha ağır, yüksek gelirliler daha hafif hissederler (benzinde ve sigarada ÖTV). Kolayca yansıtılırlar, yani yasal mükellef vergiyi tüketicilere yansıtır. Enflasyon arttığında bu vergiler de arttığından böyle dönemlerde halkın üzerindeki yük de artar. Et, süt, eğitim, sağlıkta KDV : % 8, Pırlanta, elmas gibi kıymetli taşlar ve külçe altın KDV’den istisna tutuluyor (vergi yok), Doç. Dr. Mustafa Durmuş 6

2. Sistemin üçte birini oluşturan dolaysız vergilerin yükü de emekçilerin üzerinde Doç. Dr. Mustafa Durmuş 7

Mükellef sayıları Gelir İdaresi Başkanlığı, www. gib. gov. tr Yıllar Basit Usule Tabi Mükellef Sayısı Beyannameli Mükellef Sayısı Kurumlara Vergisi Mükellef Sayısı 2001 808. 787 1. 768. 653 565. 556 2002 810. 167 1. 729. 260 585. 981 2003 820. 621 1. 735. 722 605. 020 2004 814. 532 1. 724. 568 632. 093 2005 792. 706 1. 691. 499 593. 166 2006 775. 141 1. 712. 719 608. 081 2007 762. 111 1. 724. 366 634. 569 2008 744. 188 1. 701. 865 640. 679 2009 739. 092 1. 683. 308 640. 786 2010 728. 850 1. 693. 316 652. 009 2011 714. 693 1. 703. 754 663. 967 2012 705. 093 1. 760. 785 662. 190 Doç. Dr. Mustafa Durmuş 8

Gelir ve kurumlar vergisinin toplam vergi hasılatındaki payı (%) www. muhasebat. gob. tr Yıllar Ücretlilerin Ödediği Vergi / Toplam Vergi Hasılatı (%) Basit Usulde Ödenen Vergi / Toplam Vergi Hasılatı (%) Beyana Dayalı Gelir Vergisi / Toplam Vergi Hasılatı (%) Kurumlar Vergisi / Toplam Vergi Hasılatı (%) 2001 9, 6 0, 07 1, 2 9, 3 2002 8, 5 0, 07 1, 4 9, 3 2003 7, 8 0, 05 1, 3 10, 3 2004 10, 5 0, 07 1, 2 9, 7 2005 11, 8 0, 10 1, 1 9, 2 2006 10, 9 0, 12 1, 1 8, 1 2007 12, 43 0, 13 0, 98 9, 00 2008 11, 86 0, 12 1, 08 10, 06 2009 12, 18 0, 14 1, 15 10, 45 2010 13, 15 0, 13 0, 98 9, 94 2011 13, 04 0, 12 1, 09 10, 63 Doç. Dr. Mustafa Durmuş 9

Gelir vergisinin bileşenleri Muhasebat Genel Müdürlüğü, www. muhasebat. gob. tr, Gelir İdaresi Başkanlığı Faaliyet Raporları Yıllar Beyana Dayanan Gelir Vergisi (%) Basit Usulde Gelir Vergisi (%) Gelir Vergisi Tevkifatı (%) GVK Göre Alınan Geçici Vergi (%) Ücretlilerin Ödediği Gelir Vergisi (%) 2001 4, 28 0, 23 93, 7 1, 8 35, 1 2002 6, 58 0, 30 91, 1 2, 4 40, 4 2003 6, 71 0, 22 90, 2 3, 2 42, 6 2004 6, 07 0, 35 89, 7 4, 0 59, 2 2005 5, 63 0, 51 90, 1 3, 9 68, 7 2006 5, 12 0, 57 90, 9 3, 4 56, 6 2007 4, 37 0, 57 91, 96 3, 09 55, 13 2008 4, 76 0, 55 91, 60 3, 10 52, 44 2009 5, 17 0, 64 91, 27 2, 92 54, 62 2010 5, 09 0, 66 91, 27 2, 98 68, 55 2011 5, 65 0, 61 90, 82 2, 91 67, 83 Doç. Dr. Mustafa Durmuş 10

Gelir vergisinin bileşenleri Muhasebat Genel Müdürlüğü, www. muhasebat. gob. tr, Gelir İdaresi Başkanlığı Faaliyet Raporları % 19’luk bir paya sahip olan gelir vergisinin % 91’i stopaj, % 5, 6’sı beyan ve binde 6’sı basit usulle toplanacak. Stopajın % 67’ 8 i ücret stopajları. Böylece dolaysız vergilerin üçte ikisini oluşturan gelir vergisinin de en büyük kısmı emekçiler tarafından ödenecek. Sermaye geliri elde eden ve sayıları 1, 8 milyonu bulan beyannameli mükellefin ödedikleri gelir vergisinin toplam vergi gelirleri içindeki sadece payı % 1. Doç. Dr. Mustafa Durmuş 11

Sermayenin vergi yükünün düşüklüğünün üç nedeni 1. Vergi kaçakçılığı: 2003 -2009 döneminde yapılan % 3’ lük bir denetimin sonuçlarına göre Gelir vergisinde kaçak oranı : % 234, Kurumlar vergisinde % 145, KDV’de % 13, ÖTV’de % 12 ve genelde % 21. 2. Vergi uzlaşmaları ve vergi afları: Uzlaşmalar ile vergi aslının % 92’sinden ve vergi cezalarının % 99. 9’undan vaz geçildi (2010). 3. Yaygın muafiyetler, istisnalar, vergi indirimleri ve ertelemeleri (vergi harcamaları). Doç. Dr. Mustafa Durmuş 12

Uzlaşma birimlerince vaz geçilen vergi aslı ve vergi cezaları (%) GİB Faaliyet Raporu 2011 Uzlaşma Birimi Vergi aslı Vergi cezası Merkezi Uzlaşma Komisyonu % 93 % 99. 9 Koordinasyon Uzlaşma % 87 Komisyonu % 99. 7 Toplam Uzlaşma % 99. 9 Doç. Dr. Mustafa Durmuş % 92 13

Muafiyetler, istisnalar ve indirimler Bu yasal matrah daraltıcı uygulamalardan yararlananların vergi yükü düşüyor. Yalnızca ücretliler için; ► Ayda 73 lira ile 125 lira arasında değişen bir asgari geçim indirimi uygulaması var. Ücretliler için ayrıca ; ► Sakatlık indirimi ( 2013 için aylık 190 ile 800 TL arasında), ► Beyan edilen gelirlerinin % 10’unu geçmemek kaydıyla eğitim ve sağlık kurumlarına yapılan ödemelerin matrahtan düşebiliyorlar, ► Beyan edilen gelirlerinin yüzde 10’unu ve asgari ücretin yıllık tutarını aşmamak koşuluyla, bireysel emeklilik sistemine ödenen katkı paylarını da vergi matrahından indirilebiliyorlar (şahıs sigorta primlerinde bu oran yüzde 5). Doç. Dr. Mustafa Durmuş 14

Muafiyetler, istisnalar ve indirimler Ancak bu kolaylık sadece ücretliler değil beyanname veren faiz geliri dâhil tüm sermaye geliri sahipleri, tüccar ve sanayiciler için de geçerli. Ayrıca ücret gelirlerinin tamamına yakını beyan edilmeden, stopajla vergilendirildiğinden bu indirimden faydalanan ücretli yok denecek kadar az. Gerçekte ücretliler bu indirimden yararlanamıyor. Asgari geçim indirimi uygulaması Türkiye’de ücretlerin fiiliyatta net olarak müzakere edilip belirlenmesi nedeniyle asıl olarak işverenlerin işine yarıyor. İşverenlerin büyük bir kısmı bu indirimi işçinin ücretine yansıtmıyor. Sakatlık indiriminden ise serbest meslek sahipleri ve basit usule tabi olanlar da faydalanıyorlar. Doç. Dr. Mustafa Durmuş 15

Muafiyetler, istisnalar ve indirimler Sermaye geliri sahiplerine sunulan imkanlar; ► Sermaye geliri elde edenler çok sayıda harcama kalemini masraf yazabiliyor, böylece vergi matrahını küçültebiliyorlar. ► Ayrıca son derece cazip muafiyet, istisna, indirim ve ertelemeden yararlanabiliyorlar(örneğin enflasyon indirimi). Öyle ki geriye dönük vergi iadesi dahi alabiliyorlar. ► Sermaye şirketlerinin % 30 olan kurumlar vergisi oranı 21 Haziran 2006 tarihinde % 20’e indirildi. Bu indirim, geriye dönük olarak 1 Ocak 2006’dan başlatıldı. Bu sayede, şirketlere ödedikleri % 30 geçici verginin 10 puanı mahsup yoluyla iade edildi. Vazgeçilen verginin altı aylık faturası da 2 milyar TL oldu. Bu uygulamadan yararlanan şirketlerin başında ise yabancı bir gruba satılan Türk Telekom A. Ş. geliyor. Doç. Dr. Mustafa Durmuş 16

Muafiyetler, istisnalar, indirimler ve vergi ertelemeleri Vergi harcamaları 2013 bütçesinde 116 kalemde yer alan vergi harcaması tutarı 22, 4 milyar olarak öngörülüyor. Her yıl giderek artan miktarda verginin, sermaye geliri elde edenlerden alınmasından vazgeçiliyor. Ancak vergi kanunları dışında yer alan mevzuatla düzenlenen ve bütçenin ekinde yer almayan onlarca kanun ile öngörülen (örneğin Petrol Kanunu ) vergi harcaması açıklananlardan çok daha fazla. Yani sermayeye tanınan vergisel imkân bütçede sıralananlardan çok daha fazla. Doç. Dr. Mustafa Durmuş 17

2013 bütçesi: Yüzü sermayeye sırtı ise halka, emeğe dönük bir bütçe Bütçeden yoksullara ve köylülere yapılan yardımlar ve destekler bütçenin toplamda % 3 ya da 4’ünü ancak buluyor. Örnek: Son 9 yıl boyunca (2012 ve 2013 hariç) Sosyal Yardım Dayanışma Fonu aracılığıyla yoksullara yapılan yardımlar ortalama 2 milyon lirayı bulmadı. 2013 yılı Bütçesinde toplam tarımsal desteklemeler ele alındığında bu oran % 0. 83’dür. Topraksız köylüler ve tarım işçileri de destek kapsamı dışında. Arazileri tapulu olmayan küçük çiftçiler Çiftçi kayıt Sistemi’ne kayıtlı olmadığından bu desteklerden yararlanamıyor. Tarımsal desteklerden asıl yararlananlar büyük çiftçiler. Doç. Dr. Mustafa Durmuş 18

Vergi adaletsizliği- neo liberalizm Türkiye’de vergi politikası; 1980’li yılların başından bu yana uygulanan neo liberal birikim stratejisinin bir ayağı olarak; küreselleşme ile uyumlu bir biçimde uluslararası sermayenin serbest dolaşımına yardımcı olmak, piyasaların ve kârlılığın artmasın yardımcı olmak ve kamu borcunun sürdürülebilirliğini sağlamaya yönelik olarak tasarlandı. Doç. Dr. Mustafa Durmuş 19

Vergi adaletsizliği- neo liberalizm Vergilemenin yeniden bölüşüm, kalkınma gibi amaçlarla bağı koparıldı. Vergileme, sadece kapsamı daraltılan devletin neoliberal dönüşümleri sağlamaya dönük faaliyetlerinin finansmanıyla sınırlı tutuldu. Neo-liberal vergileme politikaları altında teşvik ve sübvansiyonlarla sermayenin üzerindeki vergi yükü emekçilerin üzerine kaydırılırdı. Doç. Dr. Mustafa Durmuş 20

AKP İKTİDARINDA Ancak bu süreç AKP döneminde çok daha hızlı ve pervasızca ilerletildi. Artan oranlı gelir vergisi tarifesi düzleştirildi, basamak sayısı 6’dan 4’ e indirildi. Ücretliler lehine 5 puan indiriminden vazgeçildi. Özel indirim uygulamasından vazgeçilerek daha ziyade patronların işine yarayan “asgari geçim indirimi” uygulamasına geçildi. «Nereden buldun» uygulamasına son verildi? Düşük ücretli, örgütsüzleştirilmiş ve güvencesiz emek stratejisine uygun olarak verginin yükünün bütünüyle emekçilerin sırtına bindirilmesiyle Türkiye dünyanın en adaletsiz vergi sistemine sahip ülkelerinden biri oldu. Doç. Dr. Mustafa Durmuş 21

Emekçinin dolaysız vergi yükü : % 70 ÜCRETLER ÜZERİNDEKİ VERGİ YÜKÜ 2012/I. Dönem 1. Brüt Ücret 2012/II. Dönem Ortalama Ücret (2012) 2013/I. Dönem 886, 50 TL 940, 50 TL 2. 000, 00 TL 978, 60 TL 124, 11 TL 131, 67 TL 280, 00 TL 137, 00 TL 8, 87 TL 9, 41 TL 20, 00 TL 9, 79 TL 4. Gelir Vergisi Matrahı [1 -(2+3)] 753, 53 TL 799, 43 TL 1. 700, 00 TL 831, 81 TL 5. Ödenecek Gelir Vergisi (4 x 0, 15) 113, 03 TL 119, 91 TL 255, 00 TL 124, 77 TL 5, 85 TL 6, 21 TL 13, 20 TL 7, 43 TL 251, 85 TL 267, 20 TL 568, 20 TL 278, 99 TL 634, 65 TL 673, 30 TL 1. 431, 80 TL 699, 61 TL 172, 87 TL 183, 40 TL 390, 00 TL 190, 83 TL 17, 73 TL 18, 81 TL 40, 00 TL 19, 57 TL 190, 60 TL 202, 21 TL 430, 00 TL 210, 40 TL 442, 45 TL 469, 40 TL 998, 20 TL 489, 39 TL 49, 91 50, 01 69, 72 69, 95 2. Sigorta Primi İşçi Payı (1 x 0, 14) 3. İşsizlik Sigortası Primi İşçi Payı (1 x 0, 01) 6. Damga Vergisi (1 x 0, 0066) (2013 yılı için 0, 00759) 7. Ücretli üzerinden yapılan doğrudan kesintiler toplamı (2+3+5+6) 8. Net Ücret (1 -7) 9. SSK İşveren Payı (1 x 0, 195) 10. İşsizlik Sigortası Primi İşveren Payı (1 x 0, 02) 11. İşveren üzerinden yapılan dolaylı kesinti toplamı (9+10) 12. Kesinti toplamı (7+11) 13. Toplam kesinti / Brüt ücret (12/1) (%) 14. Toplam kesinti / Net ücret (12/8) (%) Doç. Dr. Mustafa Durmuş 22

Kâr payından alınan gelir vergisinin yükü : % 26 Kâr Payı Geliri Üzerindeki Vergi Yükü 2012 2013 1. Kurumlar vergisi matrahı 100. 000 TL 2. Kurumlar vergisi (%20) 20. 000 TL 3. Dağıtılacak kar (1 -2) 80. 000 TL 4. Gelir vergisi tevkifatı (3 x 0, 15) 12. 000 TL 5. Dağıtılacak net kar (3 -4) 68. 000 TL 6. İstisna tutulan kısım (elde edilen kar payının yarısı) (3 x 0, 50) 40. 000 TL 7. Beyan edilecek kısım (elde edilen kar payının yarısı - gelir vergisi matrahı) (3 -6) 40. 000 TL 8. 550 TL 8. 445 TL 9. Kurum bünyesinde tevkif edilen verginin mahsubu (9=4) 12. 000 TL 10. Ödenecek gelir vergisi (8 -9) -3. 450 TL -3. 555 TL 11. Ödenecek toplam vergi (2+4+8 -9+10) 25. 100 TL 24. 890 TL 25, 10 26, 10 8. Hesaplanan gelir vergisi 12. Toplam vergi yükü (%) Doç. Dr. Mustafa Durmuş 23

BANKALAR ÜZERİNDEKİ EFEKTİF VERGİ YÜKÜ (2011) Milyon TL 2010 AKBAN K GARAN Tİ İŞBANK YAPI KREDİ HALK BANK FİNANS BANK VAKIF BANK DENİZ BANK ASYA KATILI M TSKB ŞEKER BANK GELİR 10, 179 10, 484 10, 898 7, 156 7, 279 4, 648 6, 501 3, 536 1, 278 513 1, 370 MATRA H 3, 205 3, 908 3, 298 2, 355 2, 637 1, 182 1, 575 917 0, 216 318 158 VERGİ 0. 670 392 296 421 367 231 374 166 0, 53 49 38, 8 RESMİ VERGİ ORANI % 20 0. 20 EFEK TİF VERG İ ORAN I % 6, 6 0. 03, 7 0. 02, 7 0. 05, 9 0. 05, 7 0. 4, 7 0. 04 0. 09, 6 0. 02. 8 Doç. Dr. Mustafa Durmuş 24

BÜYÜK ŞİRKETLER ÜZERİNDEKİ EFEKTİF VERGİ YÜKÜ (2011) Milyon TL TÜRKCEL TÜRK SABANCI ENKA H. 2010 L TELEKOM H. KOÇ H. TÜPRAŞ ANADOLU BİM EFES ARÇELİK ASLAN ÇİM EREĞLİ DÇ. GELİR 9, 370 11, 941 19, 771 8, 415 69, 767 41, 386 4, 761 8, 189 8, 437 134 8, 921 MATRAH 1, 626 2, 609 4, 270 1, 154 4, 708 1, 542 605 359 646 22 1, 297 VERGİ 486 734 770 178 796 258 117 77 74 3, 8 200 RESMİ VERGİ ORANI 0. 20 % 20 0. 06, 1 0. 07 0. 02 0. 01, 1 0. 006 % 2. 5 0. 009 0. 008 0. 02, 2 EFEKTİF 0. 0 5. 2 VERGİ ORANI Doç. Dr. Mustafa Durmuş 25

Esnaf ve Sanatkârların Vergilendirilmesi Esnaf ve Sanatkâr Esnaf Muaflığı Doç. Dr. Mustafa Durmuş Basit Usul 711. 000 26 Gerçek Usul 1, 765. 241

Basit Usul / Toplam Gelir Vergisi (Tahakkuk ve Gerçekleşme / Gelir vergisi içindeki % payı) www. muhasebat. gov. tr 1. 20 0. 98 1. 00 0. 84 1. 02 0. 91 0. 87 0. 94 0. 78 0. 80 0. 70 0. 64 0. 60 0. 50 0. 40 0. 30 0. 23 0. 33 0. 57 2006 2007 0. 51 0. 66 0. 61 0. 55 0. 59 0. 35 0. 22 0. 16 0. 20 0. 06 0. 00 1999 2000 Doç. Dr. Mustafa Durmuş 2001 2002 2003 2004 2005 Gerçekleşme 27 Tahakkuk 2008 2009 2010 2011 2012

Gerçek ve basit usulde mükellef başına ödenen gelir vergisi (TL) www. muhasebat. gov. tr www. gib. gov. tr 1800 1620 1676 1600 1400 1200 330 363 2009 2010 873 866 800 628 668 747 498 600 200 1214 1063 1000 400 1180 274 33 51 47 78 2001 2002 2003 2004 136 164 2005 2006 259 280 2007 2008 421 405 2011 2012 0 Mük. Başına Vergi (BU) Doç. Dr. Mustafa Durmuş Mük. Başına Vergi (GU) 28

Özetle Yılda ortalama 5000 TL civarında bir kesintiye uğrayarak gelir vergisi ve sosyal güvenlik payı katkısı ödeyen asgari ücretli var. Bu tutarın onda birini bile ödemeyen bazı meslek grupları var. Beyanname usulüyle vergi veren sermaye geliri elde edenlerin ödediği gelir vergisinin toplam vergiler içindeki payının sadece % 1, Basit usule tabi yaklaşık 700. 000 mükellefin ödediği gelir vergisi tutarının sadece binde 1 Kurumlar vergisinin payının sadece % 10, Ücretlilerin ödedikleri gelir vergisinin payı % 13’ün üzerinde. Bu vergi yükünün adaletsiz dağıldığının ve Türk Vergi Sisteminin adaletsizliğinin net bir göstergesidir. Doç. Dr. Mustafa Durmuş 29

Net Mali yansıma : Vergileri kim ödüyor? Kamu hizmetlerinden kim faydalanıyor? Net vergi yükü önemli. Çünkü vergi nedeniyle gelebilecek bir yük sadece bireylerin ödedikleri vergilerle değil, aynı zamanda bireylere yapılan transfer, sübvansiyon/refah ödemelerinin ve doğrudan sunulan kamusal mal ve hizmetlerin faydalarının varlığı ve büyüklüğüyle de şekillenir. Böylece örneğin, gelir vergisi oranı göreli olarak yüksek bir ülkede, bütçeden sağlanan bu tür refah ödemeleri de yüksekse, net yük nispi olarak düşük kalır. Kamusal mal ve hizmetlerin faydalarının nasıl yansıdığının bilinememesi sorunu var. Başta askeri harcamalar, sermaye sübvansiyonları ve teşvikler olmak üzere, bazı kamusal harcamaların toplumun değişik sınıflarına nasıl yansıdığının hesaba katılması gerekli. Doç. Dr. Mustafa Durmuş 30

Vergilemede adalete kuramsal yaklaşımlar Burjuva iktisat ve maliye anlayışı: ► Faydalanma Kuramı ► Ödeme Gücü Kuramı ► Eşit fedakarlık Kuramı Marksist vergileme anlayışı Doç. Dr. Mustafa Durmuş 31

Faydalanma kuramı: Vergi adaleti Vergiyi kamu hizmetlerinden yararlanmaya göre almaktır A. Smith (Ulusların Zenginliği): «Herkes devlet faaliyetlerinin finansmanına onun kendilerine sunduğu fayda ile orantılı bir şekilde katılmalıdır» . Bu kuramın kökü neo-klasik ‘gönüllü değişim’ ya da ‘piyasafiyat teorisi’ dir. Kuram vergilemede adaleti, “hizmetin bedelini onu kullanana ödetmek” olarak tanımlar. Bu nedenle de genel bir vergilemeden ziyade hizmetlerin fiyatlandırılmasını savunur (harçlar vb). Doç. Dr. Mustafa Durmuş 32

Vergi adaleti Vergiyi kamu hizmetlerinden yararlanmaya göre almaktır Bu kuram vergilerin devletin zora dayalı gücüyle alındığı gerçekliğini inkar eder. Devletin sınıfsal kimliğini örter. Sosyal adalete terstir: İnsanların kamusal hizmetlerden faydalanabilmesini vergi ödemelerine bağlamak adil değildir. Zira, kamusal mal ve hizmetlere en çok ihtiyaç duyanlar ödeme gücü en az olan yoksullar ve emekçilerdir. Doç. Dr. Mustafa Durmuş 33

Ödeme Gücü Kuramı: Vergi adaleti Herkesin ödeme gücüne göre vergi vermesidir Vergi, insanların ne kadar vergi ödeyebileceklerine göre, yani ödeme güçlerine göre alınmalı. Bir vergi havuzu oluşturulur ve ödeme gücü eşit olanlar eşit, eşit olmayanlar farklı miktarda bu havuza katkıda bulunurlar. Hiç ödeme gücü olmayanlar katkıda bulunmazlar, ama bu havuzun finanse ettiği hizmetlerden yararlanırlar. Doç. Dr. Mustafa Durmuş 34

Ödeme Gücü Kuramı: Vergi adaleti Herkesin ödeme gücüne göre vergi vermesidir Herkesin ödeme gücüne göre vergi vermesi halinde herkesin devlet üzerinde eşit hakka sahip olacağı, yani devletin herkes için var olduğu algısı da güçlendiriliyor. Oysa devlet sınıflar üstü değil. Sınıfsal bir bakış açısı olmaksızın farklı vergileme ilke, sistem ya da önerilerinin göreli adaletini değerlendirmek mümkün değil. Doç. Dr. Mustafa Durmuş 35

Musgrave / Sosyal Demokrasi (1960’lar) (Bütçe Yansıması) Kamu bütçesinden yoksullara, düşük gelir gruplara sosyal transferler yapılarak gelir bölüşümü iyileştirilebilir. Bu transferler, emeklilik, sosyal güvenlik, sosyal sigorta, işsizlik, yoksulluk yardımı şeklindeki doğrudan transferler olabileceği gibi; Ücretsiz kamusal eğitim ve sağlık, sosyal konut sunumu şeklindeki vatandaşların yaşam standartlarını yükseltecek dolaylı kamusal mal ve hizmet sunumları olabilir. Bu hizmetlerin finansmanı üst gelir gruplarından artan oranlı bir biçimde alınan vergilerle karşılanır. Doç. Dr. Mustafa Durmuş 36

Marksizm’de vergi yorumu: Verginin kaynağı artı değer Ana akımın her iki kanadı da vergilerin emek gücü tarafından yaratılan artı değer üzerinden alındığı ve aslında vergilemenin bir soygun olduğu gerçeğini gizler. Artı değer, işçilerin ödenmemiş emek zamanlarının birikimli bir ürünüdür. Kapitalist toplumda, artı değere kapitalistler tarafından el konulur. Kapitalistin kârının kaynağı artı değerdir. Doç. Dr. Mustafa Durmuş 37

Marksizm’de vergi yorumu: Verginin kaynağı artı değer Kâr üzerinden alınan kurumlar vergisi ve / veya kâr dağıtımı üzerinden alınan gelir vergisi aslında, kapitalistin işçiden gasp ettiğinin devlet ile paylaşılmış kısmıdır. Devlet bu vergilerle sermaye birikimini kolaylaştırıcı ve bu eylemini meşrulaştırıcı işlevini yerine getirir. Doç. Dr. Mustafa Durmuş 38

Marx: Adil vergileme söylemi sömürüyü gizlemeye hizmet eder Marx ( Fransa’da sınıf mücadeleleri ve L. Bonapart’ın 18. Brumeri): «Vergi alanındaki mücadele sınıf mücadelesinin en eski biçimidir. Bu nedenle devletin, verginin sınıfsal içeriğini ve bu sınıfsal ayrışmanın sömürücü doğasını örtbas edebilmek için eşitlikçi bir vergileme söylem ve biçimini yerleştirmesi gereklidir» . Tarih bize devletlerin vergi sömürüsünü gizleyemediği ya da onu ideolojik olarak haklı gösteremediği dönemlerde vergi isyanları üzerinden sınıf ayaklanması riskinin olduğunu gösterdi. Yakın tarih ayrıca, devletin mali sorunlarının artmasıyla politik krizlerin doğabileceğini gösterdi (Yunanistan vs). Doç. Dr. Mustafa Durmuş 39

Sonuç Her türden adaletsizliğin ve eşitsizliğin temel nitelik olduğu kapitalist sistemde vergilemede adaletin sağlanabilmesi ütopik bir durumdur. Örneğin kamusal hizmetlerin artan oranlı vergileme ile karşılanması yüzeysel olarak bedeli patronlara ödetmenin en iyi yolu gibi görünse de bu doğru bir çözümleme değil. Ayrıca kriz koşullarında artan oranlı vergileme ve sosyal devlet bir ütopyadan ileri gidemez. Son 20 yıldır emekçilerin kazanımları Avrupa’nın sosyal demokrasi ile yönetilen ülkelerinde dahi geri alınıyor. Doç. Dr. Mustafa Durmuş 40

Sonuç Diğer yandan kapitalist sistem içinde yaşıyoruz. Emekçilerin, emek örgütlerinin, sosyalistlerin vergileme konusundaki genel ilkesi; halkın, emekçilerin üzerindeki yükü arttıran her türlü düzenlemeye karşı çıkarken, bu yükü azaltanları desteklemek olmalıdır. Doç. Dr. Mustafa Durmuş 41

Sonuç Emekçiler için, kapitalist egemenlerin kendi hükümetleri için vergi toplamayı nasıl örgütlediğinin temel bir önemi yok. Sorulacak soru kimin, ne kadar vergilendiğinden ziyade, kimin ne amaçla vergilediğidir. Zenginin vergilendirilmesi önerisi, popülist bir öneriden öteye gidemez. Zira hepimiz sermayedarların yasal yollardan çok sayıda vergi kaçamağına sahip olduklarını ve bunlardan yararlanmak için nasıl bir danışmanlar ordusu istihdam ettiklerini biliyoruz. Doç. Dr. Mustafa Durmuş 42

Sonuç Bu nedenden ötürü ilkesel olarak sosyalistlerin ‘şu vergiler yükseltilsin’ ya da ‘şu vergiler düşürülsün’ şeklinde bir vergi programları yoktur. Sosyalistler, işçiler, emekçiler ve halklar üzerindeki tüm vergilere karşıdırlar. Zenginlerin daha fazla vergilendirilmesini savunarak uzun erimde işçi sınıfının kapitalistleri yenme şansı yoktur. Hiçbir vergi reformu karşıya olduğumuz gücün sınıfsal karakterini değiştiremez. Doç. Dr. Mustafa Durmuş 43

Sonuç Son olarak; Kapitalistlerin kârını ve gücünü oluşturan şey, biz emekçilerin yarattığı, ama onların el koydukları artı değerimizdir. Yani bize sağlık hizmeti, eğitim hizmeti ve sosyal güvenlik olarak sundukları şey bizzat bizim ürettiğimiz değerlerdir. Emekçilerin iktidarı işçileri vergilendirmeyecektir. Böyle bir iktidar, işçi sınıfının yaratacağı zengin kaynaklarla tüm topluma yaşam boyu eğitim, sağlık, sosyal güvenlik gibi hizmetleri vergisiz sunabilecek bir imkana sahip olacaktır. Doç. Dr. Mustafa Durmuş 44