TRKYEDE KIR YERLEMELER cografyahocasi com NELER RENECEKSNZ Bu
TÜRKİYE’DE KIR YERLEŞMELERİ cografyahocasi. com
NELER ÖĞRENECEKSİNİZ Bu bölümde dokusuna göre kır yerleşmelerini, kasaba, köy ve köy altı yerleşmelerini ve bu yerleşmelerin özelliklerini öğreneceksiniz. Kazanım: 11. 2. 7. Türkiye’deki kır yerleşme tiplerini ayırt eder.
Kırsal yerleşme; insanların geçimlerini genellikle tarım, hayvancılık, ormancılık, balıkçılıktan sağladığı ve nüfus miktarı az olan yerleşme çeşididir. Bu tür yerleşmelerde az da olsa madencilik ve turizm faaliyetleri de yapılabilmektedir.
Dokusuna Göre Kır Yerleşmeleri Toplu Dağınık Kırsal yerleşme biriminin toplu ya da dağınık dokulu olmasında daha çok iklim, yeryüzü şekilleri, su kaynakları, ekonomik faaliyet tipi ve güvenlik gibi faktörler etkili olmuştur.
Toplu Yerleşme Engebenin az ve su kaynaklarının yetersiz olduğu yerlerde evlerin birbirine yakın olduğu yerleşmelerdir. Evler genellikle su kuyusu, çeşme ya da dinî yapıların etrafında bulunur. Ülkemizde denizden uzak iç kesimlerde yaygındır. Hamzalı Köyü Şefaatli, Yozgat Dağınık Yerleşme Arazinin engebeli, su kaynaklarının fazla ve tarım alanlarının parçalı olduğu yerlerde görülen dağınık yerleşmeler, ülkemizde Kuzey Anadolu Dağları’nın kuzey yamaçlarında yaygındır. Asmalıırmak Köyü Güneysu, Rize
TÜRKİYE’DE KIR YERLEŞMELERİ Kasaba Köyden Küçük Yerleşmeler Sürekli Köyaltı Yerleşmeleri Mezra Divan Çiftlik Mahalle Geçici Köyaltı Yerleşmeleri Yayla Ağıl Kom Oba Dam Dalyan
Göreme Kasaba: Nüfusu, fiziksel özellikleri, işlevleri ve yaşam koşulları bakımından köy ile şehir arasında geçiş özelliği gösteren yerleşmedir. Genel olarak nüfusu 2000 ile 10 000 Kasabası, arasındadır. Ekonomik faaliyetlerin tarım ve hayvancılığa dayandığı kasabalarda NEVŞEHİR küçük çaplı ticari faaliyetler, küçük atölyeler ve belediye hizmetleri bulunmaktadır.
Büyüksaka Köyü, KÜTAHYA Köy: Dağınık ve toplu oturan ailelerin bağ bahçe ve tarlalarıyla birlikte bulunduğu yerleşmelere köy denir. Genel olarak nüfusu 2000’in altındadır. Gerçekleştirdikleri ekonomik işlevler açısından tarım, bağ bahçe, hayvancılık, ormancılık ve balıkçılığın yanı sıra zanaat, el sanatları ve turizm faaliyetleri bakımından da sınıflandırılabilir.
KÖYALTI YERLEŞMELERİ Köyaltı yerleşmeleri, köyün idari sınırları içerisinde yer alan ve köye bağlı bulunan Sürekli Köyaltı Yerleşmeleri Geçici Köyaltı Yerleşmeleri Mezra Divan Çiftlik Mahalle Yayla Ağıl Kom Oba Dam Dalyan kırsal yerleşme türüdür. Bu yerleşmelerin ortaya çıkmasında devlet arazilerinin toprağı olmayan ailelere verilmesi, arazinin engebeli olması, tarım arazilerinin yaşam alanlarına uzak olması, hayvanları otlatma alanlarının sınırlı olması ve aileler arasında yaşanan anlaşmazlık gibi nedenler etkili olmuştur.
YAYLA Pokut Yaylası, RİZE İlkbahar ve yaz mevsimlerinde yüksek kesimlerdeki gür ot topluluklarından hayvancılık faaliyetlerinde yararlanmak amacıyla oluşturulan geçici yerleşmelere denir. Toroslar ve Kuzey Anadolu Dağları ile Doğu ve İç Anadolu’da yaygın olan bu yerleşmeler, son yıllarda turizm amaçlı olarak da kullanılmaktadır. Geçici köyaltı yerleşmelerinden en yaygın olanıdır.
AĞIL Küçükbaş hayvanlar için çevresi taş duvar ya da çitlerle çevrili olan barınaktır. Genellikle üstleri açık olan bu geçici yerleşmeler; Doğu Anadolu, Güneydoğu Anadolu ve İç Anadolu’da yaygındır.
MEZRA Genellikle ekip biçme ve hayvancılık yapılan, bir veya birkaç aileye ait olan yerleşmelere denir. Ülkemizde bu tür yerleşmeler Doğu Anadolu, Güneydoğu Anadolu, İç Anadolu ve Karadeniz’de yaygındır.
OBA Göçebe yaşayan ailelerin hayvancılık yapmak amacıyla oluşturduğu geçici yerleşmelerdir. Genellikle çadırlardan oluşan bu yerleşmelerin sayıları giderek azalmaktadır. Ülkemizde Orta Karadeniz’in güneyinde ve Toros Dağları’nın bazı kesimlerinde oldukça yaygın olan bu yerleşmelere Doğu Anadolu’da da rastlanır.
ÇİFTLİK Geniş araziler üzerine kurulmuş, arazi sahipleri ve çalışanlar için evlerin bulunduğu, etrafı çevrili yerleşmedir. Ülkemizin hemen her bölgesinde görülebilen bu yerleşmelerde tarım veya hayvancılık ön plandadır.
DALYAN Deniz, göl ya da akarsu kenarlarında balık avlamak ya da üretmek için kurulmuş geçici yerleşmelerdir. Balık kapanları adıyla da bilinen bu yerleşme, ülkemizde Batı Anadolu ve Akdeniz kıyılarında yaygın olup aynı isimle anılan yerleşim yerleri de vardır. Bunların en bilineni, Muğla’nın Ortaca ilçesine bağlı Dalyan yerleşmesidir.
KOM Hayvancılık faaliyetleriyle uğraşan aileler tarafından kurulmuş geçici yerleşmelerdir. Aile ve çobanın oturduğu evler, hayvan barınağı, ot deposu ve ağıllardan oluşan bu yerleşmeler Doğu Anadolu’da oldukça yaygındır. Komların bazıları zaman içinde sürekli yerleşmeye dönüşmüştür. DAM Genellikle hayvancılığın ön planda olduğu, kısmen de tarımın yapıldığı geçici yerleşmelere denir. Ülkemizde bu tür yerleşmeleri Gökçeada, Bozcaada, Göller Yöresi ve Batı Anadolu’da görmek mümkündür. MAHALLE Tarım ve hayvancılıkla uğraşan az sayıda ailenin oturduğu yerleşmelere denir. Bu yerleşmeler; Karadeniz, Batı Anadolu, Marmara ve Akdeniz’de yaygındır. DİVAN Birbirine uzak birden fazla mahallenin birleşmesiyle oluşmuş yerleşmelere denir. İklim ve yeryüzü şekillerinden dolayı özellikle Karadeniz’e özgü bir yerleşme türü olan divan; Sakarya, Kocaeli, Bolu, Sinop, Samsun ve Ordu gibi illerde yaygın olarak görülmektedir. Serdivan (Sakarya), Dörtdivan (Bolu) ve Eldivan (Çankırı) bu isimle anılan yerleşmelere örnek verilebilir.
3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12 4, 6, 8, 9, 11, 12 1, 2, 3, 5, 7, 10 4, 6, 8, 9, 11, 12 3, 7, 10
2009 – ÖSS Kırsal yerleşmeler fiziki çevre, ekonomik etkinlikler ve nüfus bakımından çeşitli özelliklere sahiptir. Kırsal yerleşmelerin büyüklüğüne, kuruluş yerine, sürekliliğine ve dokusuna göre sınıflandırılması bu özellikler göz önüne alınarak yapılır. Buna göre, aşağıdakilerden hangisinin Türkiye’ deki kırsal yerleşmelerin ortak özelliği olduğu söylenemez? A) Sürekliliğinin geçim kaynaklarının türüne bağlı olması B) Yapı malzemesi olarak kerpiç kullanılması C) Kaynakların belli sayıda nüfusu besleyebilmesi D) Gereksinimlerin önemli bir kısmının yerel üretimden karşılanması E) Yerleşme şeklinde doğal koşulların etkili olması
ÖLÇME ve DEĞERLENDİRME
BOŞLUK DOLDURMA oba Göçebe çobanların çadırlarından oluşan yerleşmelere ……………. . denir. yayla Geçici köy altı yerleşim ünitelerinden en yaygın olanı ……. . . . . yerleşmeleridir. toplu Dokularına göre kır yerleşmeleri. . . , dağınık ve gevşek yapılı olmak üzere üç gruba ayrılır. Geniş araziler üzerine kurulmuş, arazi sahipleri ve çalışanlar için evlerin çiftlik adı verilir. bulunduğu, etrafı çevrili yerleşmelere ………………… Küçükbaş hayvanlar için çevresi taş duvar ya da çitlerle çevrili olan barınaklara ağıl …………. adı verilir.
DOĞRU-YANLIŞ Kırsal yerleşmelerin toplu ve dağınık olmasında yer şekilleri ve su kaynakları etkili olmuştur. Deniz, göl ya da akarsu kenarlarında balık avlamak ya da üretmek için kurulmuş geçici yerleşmelere kom adı verilir. Yayla, ağıl, kom ve dam geçici kır yerleşmelerindendir. Köy altı yerleşmesi olan divan yerleşmeleri Batı Karadeniz'de yaygındır. Nüfusu, fiziksel özellikleri, işlevleri ve yaşam koşulları bakımından köy ile şehir arasında geçiş özelliği gösteren yerleşmelere ilçe adı verilir.
• Köye bağlı yerleşim birimleri içinde en yaygın olan yerleşme türüdür. • Yaz aylarında halkın hayvanları otlatmak için çıktıkları alanlardır. • Son zamanlarda hayvancılık faaliyetlerinin yerini turizm faaliyetleri almaya başlamıştır. 1) Yukarıda özellikleri verilen yerleşme türü aşağıdakilerden hangisidir? A) Divan B) Mahalle C) Yayla D) Kom E) Çiftlik
I. Çiftlik II. Mahalle III. Yayla IV. Ağıl V. Divan 2) Yukarıdaki yerleşme türlerinden hangileri devamlı köy altı yerleşmelerinden değildir? A) I ve II B) II ve III C) II ve IV D) III ve IV E) III, IV ve V
Yer şekillerinin dağlık ve engebeli, tarım alanlarının küçük ve parçalı, su kaynaklarının yeterli olduğu alanlarda dağınık kır yerleşmeleri ortaya çıkar. 3) Buna göre, haritada gösterilen alanlardan hangisinde dağınık kır yerleşmelerinin daha yaygın olması beklenir? A) I B) II C) III D) IV E) V
4) Aşağıda yerleşme şekilleri hakkında verilen açıklamalardan hangisi yanlıştır? A) Oba: Göçebe çobanların çadırlarından oluşan yerleşmelerdir. B) Divan: Kastamonu, Düzce, Bolu ve Bartın çevrelerinde birkaç mahallenin tek muhtarlık tarafından yönetildiği kır yerleşmeleridir. C) Yayla: Yaz döneminde hayvancılık yapmak amacıyla çıkılan alanlardır. D) Kom: Hayvancılık faaliyetleri için otlak alanlarda kurulan geçici yerleşmelerdir. E) Dam: Balıkçılık yapmak amacıyla kurulan geçici yerleşmelerdir.
İdari açıdan köye bağlı, köyden daha küçük yerleşme birimleri köy idari alanındaki kır yerleşmeleri olarak adlandırılır. 5) Aşağıdakilerden hangisi bu yerleşmelerden biri değildir? A) Yayla B) Divan C) Kasaba D) Mahalle E) Çiftlik
MEB Coğrafya 11 Ders Kitabı, 2019 KAYNAKLAR Yazarlar Kenan TÜRKEZ Mutlu KARAKOÇ Nurullah BALŞEN Tolga PEKTAŞ
- Slides: 27