TRKYE NSAN HAKLARI VE ETLK KURUMU THEK Genel

TÜRKİYE İNSAN HAKLARI VE EŞİTLİK KURUMU (TİHEK)

Genel Olarak TİHEK, 6/4/2016 tarih ve 6701 sayılı yasa ile kurulmuştur. TBMM’ye bağlı Kamu Denetçiliği Kurumunun aksine, TİHEK herhangi bir kuruma bağlı olarak faaliyet göstermemektedir. Ancak bir bakanlıkla ilişkili çalışmaktadır (m. 8) Yine Kamu Denetçiliği Kurumundan farklı olarak TİHEK insan hakları ve eşitlik (ve ayrımcılık yasağı) alanlarında faaliyet gösterir. 2

Genel Olarak Ayrımcılık türleri, sahaları ve ayrımcılık yasağına ilişkin kavramların kanunda tanımlandığı görülür. Bu anlamda TİHEK Kanunu sadece kurumu değil, kimi hakları da düzenlemektedir. 3

TİHEK Kanunu: Amaç ve Kapsam (m. 1) Bu Kanunun amacı; insan onurunu temel alarak insan haklarının korunması ve geliştirilmesi, kişilerin eşit muamele görme hakkının güvence altına alınması, hukuken tanınmış hak ve hürriyetlerden yararlanmada ayrımcılığın önlenmesi ile bu ilkeler doğrultusunda faaliyet göstermek, işkence ve kötü muameleyle etkin mücadele etmek, İşkenceyle mücadele konusunda ulusal önleme mekanizması görevini yerine getirmek amaçlarıyla Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumunun kurulması, teşkilat, görev ve yetkilerine ilişkin esasların düzenlenmesidir. 4

Kanunda önemli tanımlar (m. 2) AYRI TUTMA: Kişilerin bu Kanunda sayılan temellerden biri veya birden fazlası nedeniyle, bir eylem veya eylemsizliğin sonucu olarak diğerlerinden ayrı tutulması durumu AYRIMCILIK TALİMATI: Bir kişinin kendi nam veya hesabına eylem ve işlemlerde bulunmaya yetkili kıldığı kişilere veya bir kamu görevlisinin diğer kişilere verdiği ayrımcılık yapılmasına yönelik talimat ÇOKLU AYRIMCILIK: Ayrımcı uygulamanın birden fazla ayrımcılık temeli ile ilişkili olması durumu 5

Kanunda önemli tanımlar (m. 2) DOĞRUDAN AYRIMCILIK: Bir gerçek veya tüzel kişinin, hukuken tanınmış hak ve hürriyetlerden karşılaştırılabilir durumdakilere kıyasla eşit şekilde yararlanmasını bu Kanunda sayılan ayrımcılık temellerine dayanılarak engelleyen veya zorlaştıran her türlü farklı muamele DOLAYLI AYRIMCILIK: Bir gerçek veya tüzel kişinin, görünüşte ayrımcı olmayan her türlü eylem, işlem ve uygulamalar sonucunda, bu Kanunda sayılan ayrımcılık temelleriyle bağlantılı olarak, hukuken tanınmış hak ve hürriyetlerden yararlanma bakımından nesnel olarak haklılaştırılamayan dezavantajlı bir konuma sokulması 6

Kanunda önemli tanımlar (m. 2) ENGELLİ: Fiziksel, zihinsel, ruhsal ve duyusal yetilerinde çeşitli düzeyde kayıplarından dolayı topluma diğer bireyler ile birlikte eşit şartlarda tam ve etkin katılımını kısıtlayan tutum ve çevre şartlarından etkilenen birey İŞYERİNDE YILDIRMA (MOBBİNG): Bu Kanunda sayılan ayrımcılık temellerine dayanılarak kişiyi işinden soğutmak, dışlamak, bıktırmak amacıyla kasıtlı olarak yapılan eylemler MAKUL DÜZENLEME: Engellilerin hak ve özgürlüklerini tam ve diğer bireylerle eşit şekilde kullanmasını veya bunlardan yararlanmasını sağlamak üzere belirli bir durumda ihtiyaç duyulan, mali imkânlar nispetinde, ölçülü, gerekli ve uygun değişiklik ve tedbirler TACİZ: Psikolojik ve cinsel türleri de dâhil olmak üzere bu Kanunda sayılan temellerden birisine dayanılarak, insan onurunun çiğnenmesi amacını taşıyan veya böyle bir sonucu doğuran yıldırıcı, onur kırıcı, aşağılayıcı veya utandırıcı her türlü davranış 7

Kanunda önemli tanımlar (m. 2) ULUSAL ÖNLEME MEKANİZMASI: İşkenceye ve Diğer Zalimane, Gayriinsanî veya Küçültücü Muamele veya Cezaya Karşı Birleşmiş Milletler Sözleşmesine Ek İhtiyari Protokol hükümleri çerçevesinde kişilerin özgürlüklerinden yoksun bırakıldığı yerlere düzenli ziyaretler yapmak üzere oluşturulan sistem VARSAYILAN TEMELE DAYALI AYRIMCILIK: Bir gerçek veya tüzel kişinin, bu Kanunda sayılan ayrımcılık temellerinden birisiyle gerçekte ilgisi olmamasına rağmen, bu temellerden birisini taşıdığı sanılarak hukuken tanınmış hak ve hürriyetlerden yararlanma bakımından ayrımcı muameleye maruz kalması 8

Eşitlik ilkesi ve ayrımcılık yasağı (m. 3) Herkes, hukuken tanınmış hak ve hürriyetlerden yararlanmada eşittir. Bu Kanun kapsamında cinsiyet, ırk, renk, dil, din, inanç, mezhep, felsefi ve siyasi görüş, etnik köken, servet, doğum, medeni hâl, sağlık durumu, engellilik ve yaş temellerine dayalı ayrımcılık yasaktır. Ayrımcılık yasağının ihlali hâlinde, konuya ilişkin görev ve yetkisi bulunan kamu kurum ve kuruluşları ile kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları ihlalin sona erdirilmesi, sonuçlarının giderilmesi, tekrarlanmasının önlenmesi, adli ve idari yoldan takibinin sağlanması amacıyla gerekli tedbirleri almakla yükümlüdür. Ayrımcılık yasağı bakımından sorumluluk altında olan gerçek ve özel hukuk tüzel kişileri, yetki alanları içerisinde bulunan konular bakımından ayrımcılığın tespiti, ortadan kaldırılması ve eşitliğin sağlanması için gerekli tedbirleri almakla yükümlüdür. 9

Ayrımcılık Türleri & Ayrımcılık Yasağının Kapsamı (m. 4 -5) Ayrımcılık türleri 4. maddede sayılmıştır. Bunların tanımları büyük ölçüde 2. maddede verilmiştir. Yasağın kapsamı sadece kamu kurumlarıyla sınırlı değildir (m. 5): Eğitim ve öğretim, yargı, kolluk, sağlık, ulaşım, iletişim, sosyal güvenlik, sosyal hizmetler, sosyal yardım, spor, konaklama, kültür, turizm ve benzeri hizmetleri sunan kamu kurum ve kuruluşları, kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları, gerçek kişiler ve özel hukuk tüzel kişileri 5. maddenin devamında da ayrımcılık yasağının hayatın her alanına yansıtıldığı ve bu konuda hem kamu kurumlarına ve hem de özel kişilere yükümlülükler yüklendiği anlaşılmaktadır. 6. maddede istihdam ve serbest meslek alanlarında ayrımcılık yasağına ilişkin özel hükümler içermektedir. Ayrımcılık yasağının ileri sürülemeyeceği haller ise yasanın 7. maddesindedir (lütfen okuyun). Bu maddede sayılanlar sonuçta bir özgürlüğe müdahale olduğundan yorum yoluyla genişletilemezler. 10