Trkiyenin AB serveni ve Kalknma Ajanslar Avrupa Ekonomik
Türkiye’nin AB serüveni ve Kalkınma Ajansları • Avrupa Ekonomik Topluluğu'nun (AET) 1958 yılında kurulmasından kısa bir süre sonra Türkiye, 31 Temmuz 1959'da Topluluğa ortaklık başvurusunda bulunmuştur. Türkiye adına bu başvuruyu, dönemin Demokrat Parti lideri ve Başbakanı Adnan Menderes yapmıştır. Menderes, bu başvuruyla, Türkiye'nin Avrupa'ya ilk adımı attığını ifade etmiştir. • 1963 yılında imzalanan Ankara Anlaşması– hazırlık dönemi- Türkiye ile Avrupa Birliği ilişkilerinin hukuki temelini oluşturmaktadır. • 1970 yılında imzalanan katma protokol- Geçiş dönemi, Bu dönemde taraflar arasında sanayi ürünleri, tarım ürünleri ve kişilerin serbest dolaşımının sağlanması ve Gümrük Birliği'nin tamamlanması öngörülmüştür. • 1987 yılında üyelik başvurusu, Komisyon, bu başvuru ile ilgili görüşünü 18 Aralık 1989'da açıklamış ve kendi iç bütünleşmesini tamamlamadan Topluluğun yeni bir üyeyi kabul edemeyeceğini belirtmiştir. Ayrıca, Türkiye'nin, Topluluğa katılmaya ehil olmakla birlikte, ekonomik, sosyal ve siyasal alanda gelişmesi gerektiğini ifade etmiştir. Bu nedenle, üyelik müzakerelerinin açılması için bir tarih belirlenmemesi ve Ortaklık Anlaşması çerçevesinde ilişkilerin geliştirilmesi önerilmiştir.
• 1995 yılında sağlanan Gümrük Birliği Anlaşması- İki yıl süren müzakereler sonunda 5 Mart 1995 tarihinde yapılan Ortaklık Konseyi toplantısında alınan karar uyarınca Türkiye ile AB arasındaki Gümrük Birliği 1 Ocak 1996 tarihinde yürürlüğe girmiştir. • Böylece, Türkiye-AB Ortaklık İlişkisinin "Son Dönemi"ne geçilmiştir. Gümrük Birliği, Türkiye'nin Avrupa Birliği ile bütünleşme hedefine yönelik ortaklık ilişkisinin en önemli aşamalarından biridir ve Türkiye. Avrupa Birliği ilişkilerine ayrı bir boyut kazandırmıştır. • 1999 Helsinki Zirvesi-Helsinki Zirvesi'nde Türkiye'nin adaylığı resmen onaylanmış ve diğer aday ülkelerle eşit konumda olacağı açık ve kesin bir dille ifade edilmiştir.
• Bu süreçler önemli aşamalar olmakla beraber, AB’nin Türk kamu yönetimi üzerindeki etkisi, 90’lı yılların sonunda ortaya çıkmış ve 2000 yılında derinleşmiştir. • Aday ülke statüsü alındıkdan sonra Türkiye ile AB ilişkileri, Katılım Ortaklığı Belgesi, Ulusal Program, İzleme Raporları, Katılım Öncesi Ekonomik Program gibi bir dizi plan ve proğram temelinde ilerlemiştir. • 2004 Brüksel Zirvesi, Türkiye-AB ilişkilerinde bir dönüm noktası daha yaşanmış ve Zirve'de Türkiye'nin siyasi kriterleri yeteri ölçüde karşıladığı belirtilerek 3 Ekim 2005'te müzakerelere başlanması kararı alınmıştır.
• Katılım Müzakerelerinde mevcut durumda şu ana kadar 16 fasıl müzakerelere açılmış, bir tanesi geçici olarak kapatılmıştır. • Bazı üye ülkelerin siyasi engellemeleri ve Kıbrıs sorunu müzakere sürecini ipotek altına almıştır. • 2006 -2010 yılları arasında 13 fasıl müzakereye açılmışken, açılmayan fasılların büyük bir bölümü üye ülkelerin siyasi engellerine takıldığı için, 2010 -2013 döneminde yalnızca 1 fasıl müzakereye açılabilmiştir.
• Katılım Ortaklığı Belgesi adı verilen ve Avrupa Komisyonu tarafından kabul edilen belgelerin ilki 2001, ikincisi ise 2003 yılında hazırlanmış ve nihai metin 2006 yılında kabul edilmiştir. Ortaklık belgesi, iktisadi-siyasi ve idari müzakareleri içermektedir. Tüm bu kriterler kamu yönetimindeki değişm sürecinin temel dinamiklerini oluşturmaktadır. • İdari kriterlerden biri bölgeselleşme reformu olarak gündeme gelmiştir. • Bu belgelerde Türkiye’deki bölgesel kalkınmaya ait niteliksel ve niceliksel değerlerin Avrupa Birliği standartları seviyesine çıkarılabilmesi için Avrupa Birliği tarafından kabul edilen yapı ve uygulamaların Türkiye’de de hayata geçirilmesinin gerekliliği vurgulanmıştır. • Bu belgelerde Türkiye’de kalkınma ajanslarının kurulması ve bölgesel kalkınmada sürdürülebilir ekonomik ve sosyal gelişimlerinin sağlanabilmesi için yapılması istenen düzenlemeler ve bu düzenlemelerin hangi süreler içerisinde hayata geçirilmesi gerektiği de açıklanmıştır.
• Avrupa Birliği İstatistik Ofisi Eurostat tarafından 1970‟li yıllarda oluşturulan • İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflandırması, Avrupa Birliği‟ni Düzeyi II ve Düzey III olmak üzere üç kademeli bölgesel sınıflandırmaya tabi tutmaktadır. • 2002 yılında, Bakanlar Kurulu kararı ile bölgesel politikaların ana hatları belirlenmiş ve iller arasında coğrafi koşullar, istatistiki verilerin toplanması ve planlamaların yapılabilmesi gibi fonksiyonel ilişkiler göz önüne alınarak ülkemiz İBBS temelli üç düzeyli istatistiki bölge birimleri ile tanışmıştır. • Düzeyi III içerisinde 81 il bulunmakta olup daha sonra bu iller bölgesel kalkınma planları ve nüfus büyüklükleri gözetilerek Düzeyi II ismi ile gruplandırılmış ve 26 adet yeni mekânsal sınıflandırma yapılmıştır. • Ardından Düzey II de yer alan 26 mekânsal bölge tekrar gruplandırılmış ve Düzey I adında 12 farklı bölge sınıfı oluşturulmuştur
• 2005 yılında yayınlanan AB Türkiye İlerleme Raporu‟nda; Türkiye‟de bölge sınıflandırmasına uygun herhangi bir idari yapılanmanın mevcut olmadığı, yani kalkınma ajanslarının kurulmasına ilişkin yasal çerçevenin oluşturulmadığı, bu yasal çerçeve oluşturulmadan bölgesel gelişme politikalarına yönelik somut adımların atılmasının mümkün olmadığı vurgulanmıştır. • Tüm bu faktörler, aktörler ve yaşananların etkisi ile 2006 yılında 5449 sayılı Kalkınma Ajanslarının Hizmetlerine İlişkin Kanun ile Türkiye‟de 26 kalkınma ajansının kuruluşu için yasal zemin oluşturulmuştur. • Daha önce Kalkınma Bakanlığına bağlı olan Kalkınma Ajansları, 1 nolu Cumhurbaşkanlığı Kararnamesine (2018) göre artık Sanayi Bakanlığına bağlanmıştır. 1 nolu Cumhurbaşkanlığı Kararnamesinin 387. maddesiyle, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığının ana hizmet birimleri arasında Kalkınma Ajansları Genel Müdürlüğü de bulunmaktadır.
• (1) Kalkınma Ajansları Genel Müdürlüğünün görev ve yetkileri şunlardır: • a) Üst politika belgelerine bölgesel gelişme bakımından katkı sağlamak, • b) Bölgesel gelişme ulusal stratejisi, bölge planları ve stratejilerinin hazırlık çalışmalarını yapmak, • c) Kalkınma ajanslarının genel koordinasyonunu sağlamak ve bunlarla ilgili iş ve işlemleri yürütmek, çalışmalarını izlemek ve denetlemek, • d) Ulusal ve bölgesel düzeyde, mekânsal gelişme stratejileriyle kalkınma politikaları arasında bütünlük sağlamaya yönelik çalışmaları yönlendirmek, • e) Bölgesel gelişme amaçlı entegre veya tematik destek programları ve projeler geliştirmek, uygulamak ve bunların uygulanmasına ilişkin usul ve esasları belirlemek,
• g) Bölgelerin kalkınmasının hızlandırılması amacıyla ilgili kurum ve kuruluşların proje ve faaliyetlerinin uyum ve bütünlük içinde yürütülmesini sağlamak, çalışmaları izlemek ve denetlemek, • ğ) Bölge, il ve ilçe bazında araştırma ve planlama çalışmaları yapmak veya yaptırmak, • h) Bölgesel gelişmede kurumsal yapılara ve yönetişim mekanizmalarının geliştirilmesine dair çalışmalar yapmak, • ı) Bölgesel gelişme politikaları kapsamında kentleşme, kırsal kalkınma, yatırım ortamının iyileştirilmesi ve bölgesel nitelikli işletme politikaları konularında çalışmalar yapmak, • i) Kalkınmada öncelikli yöreleri ve ihtiyaçlarını tespit etmeye, bu yörelerin özellikleri dikkate alınarak daha hızlı bir gelişme sağlanmasına yönelik çalışmalar yapmak,
• KURULUŞ: • Ajanslar, bölgeler esas alınarak Cumhurbaşkanı kararı ile kurulur. Ajans merkezinin bulunacağı il, Cumhurbaşkanı kararında belirtilir. Var olan bölgelerin yeniden düzenlenmesine ve kurulmuş olan ajansın kaldırılmasına Cumhurbaşkanı yetkilidir. • Ajansların ulusal düzeyde koordinasyonundan Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı sorumludur.
Ajansın görev ve yetkileri şunlardır: • a) Yerel yönetimlerin plânlama çalışmalarına teknik destek sağlamak. • b) Bölge plân ve programlarının uygulanmasını sağlayıcı faaliyet ve projelere destek olmak • c) Bölge plân ve programlarına uygun olarak bölgenin kırsal ve yerel kalkınma ile ilgili kapasitesinin geliştirilmesine katkıda bulunmak • d) Bölgesel gelişme hedeflerini gerçekleştirmeye yönelik olarak kamu kesimi, özel kesim ve sivil toplum kuruluşları arasındaki işbirliğini geliştirmek. • f) Bölgenin kaynak ve olanaklarını tespit etmek • g) Bölgenin iş ve yatırım imkânlarının, tanıtımını yapmak veya yaptırmak. • h) Yönetim, üretim, tanıtım, pazarlama, teknoloji, finansman, örgütlenme ve işgücü eğitimi gibi konularda, ilgili kuruluşlarla işbirliği sağlayarak küçük ve orta ölçekli işletmelerle yeni girişimcileri desteklemek.
• Ajansın teşkilat yapısı aşağıdaki gibidir: • a) Kalkınma kurulu. b) Yönetim kurulu. c) Genel sekreterlik. ç) Yatırım destek ofisleri. • Kalkınma kurulu: Kalkınma kurulu, illerin dengeli şekilde temsilini sağlayacak yapıda, en fazla yüz üyeden oluşur. • Kalkınma kurulu, yapacağı ilk toplantıda kendi üyeleri arasından bir Başkan ve bir Başkan Vekili seçer. Başkan ve Başkan Vekilinin görev süresi iki yıldır. • Kalkınma kurulu, Kurul Başkanının daveti üzerine yılda en az iki defa toplanır. • Kalkınma kurulu, üye tam sayısının yarıdan bir fazlası ile toplanır, katılanların çoğunluğu ile karar alır. • Kurulun Görevleri: Ajansın yıllık faaliyet ve iç denetim raporlarını görüşmek, değerlendirmek ve yönetim kuruluna önerilerde bulunmak. • Bölgenin sorunlarına ve çözüm önerilerine, tanıtımına, potansiyeline ve önceliklerine yönelik olarak yönetim kuruluna tavsiyelerde bulunmak. • Toplantı sonuçlarını Sanayi ve Teknoloji Bakanlığına raporlamak ve toplantıya ilişkin bir sonuç bildirisi yayımlamak.
• Yönetim Kurulu: Ajansın karar organıdır. Ajansı, yönetim kurulu başkanı temsil eder. Yönetim kurulunun başkanı validir. • Birden fazla ilden oluşan bölgelerde yönetim kurulu başkanlığı; ilk yıl Ajans merkezi olarak tespit edilen ilin valisi tarafından, müteakip yıllarda illerin alfabetik sırasına göre bölgedeki valiler tarafından birer yıl süreyle dönüşümlü olarak yürütülür. • Yönetim kurulu, tek ilden oluşan bölgelerde vali, büyükşehir belediye başkanı, il genel meclisi başkanı, sanayi odası başkanı, ticaret odası başkanı ile kalkınma kurulu tarafından özel kesim ve/veya sivil toplum kuruluşlarından seçilecek üç temsilciden; birden fazla ilden oluşan bölgelerde il valileri, büyükşehir belediye başkanları veya büyükşehir olmayan illerde il merkez belediye başkanları, il genel meclisi başkanları ve her ilden birer kişi olmak kaydıyla ticaret ve sanayi odası başkanlarından oluşur. Ancak birden fazla ilden oluşan bölgelerdeki illerde; ticaret ve sanayi odalarının ayrı kurulmuş bulunması halinde yönetim kurulunda yer alacak temsilci Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği Yönetim Kurulu tarafından belirlenir. • Ajans genel sekreteri, oy hakkı olmamak kaydı ile yönetim kurulu toplantılarına katılır.
• Yönetim kurulunun görev ve yetkileri • a) Yıllık çalışma programını kabul etmek ve Sanayi ve Teknoloji Bakanlığının onayına sunmak. • b) Yıl içinde ihtiyaçlara göre bütçeyi revize etmek. • c) Yıllık malî raporu ve kesinleşen bütçe sonuçlarını onaylamak. • ç) Taşınır ve taşınmaz mal alımı, satımı ve kiralanması ile hizmet alımına karar vermek. • d) Altı aylık ara rapor ile yıllık faaliyet raporunu Sanayi ve Teknoloji Bakanlığına göndermek. • e) Ajans bütçesini onaylamak ve Sanayi ve Teknoloji Bakanlığına göndermek. • f) Genel sekreterlik tarafından sunulan program, proje ve faaliyetlerin desteklenmesine ilişkin teklifler ile kişi ve kuruluşlara yapılacak yardımları onaylamak. • g) Ajansa yapılacak bağış ve hibeleri kabul etmek. • ğ) Personelin işe alınması ve işine son verilmesine karar vermek.
• Genel sekreterlik: ajansın icra organıdır. Genel sekreterliğin ve yatırım destek ofislerinin en üst amiri genel sekreterdir. Genel sekreter yönetim kuruluna karşı sorumludur. • a) Yönetim kurulu kararlarını uygulamak. • b) Yıllık çalışma programı ile bütçeyi hazırlamak ve yönetim kuruluna sunmak. • c) Ajans gelirlerini toplamak, belirlenecek usul ve esaslar ile bütçe ve yönetim kurulu kararlarına uygun olarak harcamaları yapmak. • ç) Yönetim kurulu tarafından tespit edilecek sınırlar içerisinde, taşıt dışındaki taşınır malların alımına, satımına, kiralanmasına ve hizmet alımına karar vermek. • d) Bölgedeki kişi, kurum ve kuruluşların proje üretme ve uygulama kapasitesini geliştirici faaliyetlerde bulunmak. • e) Özel kesim, sivil toplum kuruluşları ve yerel yönetimlerin proje ve faaliyet tekliflerini değerlendirerek malî destek sağlamak üzere yönetim kuruluna öneri götürmek. • f) Desteklenen proje ve faaliyetleri izlemek, değerlendirmek, denetlemek ve raporlamak. • h) Personelin performans ölçütlerini belirlemek ve performansını değerlendirmek. • ı) Personelin işe alınması ve işine son verilmesini yönetim kuruluna teklif etmek.
• Yatırım destek ofisleri: • a) Bölge illerinde, özel kesimdeki yatırımcıların kamu kurum ve kuruluşlarının görev ve yetki alanına giren izin ve ruhsat işlemleri ile diğer idarî iş ve işlemlerini ilgili mevzuatta belirtilen süre içerisinde, ilgili mevzuatta bir süre belirtilmemişse öncelikle ve ivedilikle sonuçlandırmak üzere yönetim kurulu adına tek elden takip ve koordine etmek, yatırımları izlemek. • b) İlgili mevzuattaki başvuru koşulları ve istenen belgeler doğrultusunda yatırımcıya bilgi vermek ve yol göstermek. • c) Başvurular hakkında ön inceleme yapmak. • ç) Bu Bölümün uygulanmasına ilişkin yapılan düzenlemelerde belirtilen işlemleri yapmak. • d) İş ve işlemler konusunda valiliğe ve genel sekreterliğe bilgi vermek.
Ajansın giderleri şunlardır: a) Plân, program ve proje giderleri. b) Proje ve faaliyet destekleme giderleri. c) Araştırma ve geliştirme giderleri. d) Tanıtım ve eğitim giderleri. e) Taşınır ve taşınmaz mal ile hizmet alım giderleri. f) Yönetim ve personel giderleri. g) Görevlerle ilgili diğer giderler. Bütçenin Kabulu: Bütçe taslağı yönetim kurulunca kabul edildikten sonra çalışma programı ile birlikte en geç eylül ayı başına kadar görüş alınmak üzere Sanayi ve Teknoloji Bakanlığına gönderilir. Bütçe yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanununun yürürlüğe girdiği tarihten itibaren onbeş gün içinde kesinleştirilerek Sanayi ve Teknoloji Bakanlığına sunulur. Ajansın Gelirleri: Cumhurbaşkanlığınca her bir ajans için nüfus, gelişmişlik düzeyi ve performans ölçütlerine göre belirlenecek pay. b) Avrupa Birliği ve diğer uluslararası fonlardan sağlanacak kaynaklar. c) Faaliyet gelirleri. ç) Ulusal ve uluslararası kurum ve kuruluşlarca yapılan bağış ve yardımlar. d) Bir önceki yıldan devreden gelirler. Denetim: Ajanslarda iç ve dış denetim yapılır. İç denetimde; Ajansın faaliyetleri, hesapları, işlemleri ve performansı yönetim kurulu başkanı veya genel sekreter ile bir iç denetçi tarafından denetlenir. Dış denetimde; İçişleri Bakanlığı ve Hazine ve Maliye Bakanlığı ile Sanayi ve Teknoloji Bakanlığınca müştereken belirlenecek esas ve usûllere göre Ajansın her türlü hesap ve işlemleri, yönetim kurulu tarafından her yıl en geç mart ayında ve gerekli görülen hallerde her zaman Sermaye Piyasası Kurulu mevzuatına göre kurulmuş bağımsız denetim kuruluşlarına inceletilir.
• Kalkınma Ajanslarının kurumsal yapısına bakıldığında kuruluş amaçlarını yerine getiremedikleri görülmektedir. • «Ajans paydaşlarında ajansların; bölgesel gelişmişlik düzeylerini doğru bir biçimde analiz edemediğine, faaliyetleri ile bölgelerin kalkınma hızlarını artıramadığına, bölgeler arasındaki ve bölge içindeki gelişmişlik farkını azaltamadığına, geri kalmış bölgelerdeki hayat standartlarını iyileştiremediğine, bölgelerin potansiyellerini kullanabilecekleri uygun imkanları oluşturamadığına, plansız büyüme neticesi ile oluşan sorunları azaltamadığına, özel sektör ve sivil toplum kuruluşları arasındaki işbirliğini geliştiremediğine, ekonomik kaynakların yerinde ve etkin kullanımını sağlayamadığına, bölgesel gelişme hızındaki artışın sürdürülebilirliğini sağlayamadığına ve bölgesel potansiyeli harekete geçiremediğine yönelik algı hakimdir» (Karaca, 2019).
Sonuç olarak • Bölgesel kalkınma ajanslarının kuruluş amaçlarına varabilmesi veya bu amaçlara varmaya hizmet edebilecek başarılı çalışmalar yürütebilmesi için; ajansların bölgelerinin potansiyelini doğru tespit etmesi, bölgesel sorunların çözümüne yönelik projeler geliştirmesi, tespit ve proje geliştirme safhasının sağlıklı olması için ajansların nitelikli elemanlara haiz olması, bağımsız karar alabilecek özellikte örgütsel yapıya sahip olması, siyasi baskılardan uzak; ancak bürokratlar, siyasiler ve diğer aktörler ile işbirliği içerisinde çalışması, personelinin kalkınma ajansının vizyon ve misyonunu benimsemiş olması, bulunduğu bölgedeki özel sektör temsilcileri ile uyumlu çalışması, kendi finansal kaynaklarını oluşturabilecek araçlarla donatılması, koymuş olduğu hedef ve stratejilere varıp varmadığının kontrolüne ilişkin denetim sistemin kurulmuş olması, bu denetim sisteminin sürdürülebilir şekilde uygulanması ve kuruldukları bölgelerin şartlarını dikkate alınarak örgütsel yapılarının kuruluş amaçlarına varmasını kolaylaştıracak şekilde revize edilmesi gerekmektedir (Karaca, 2019). • Ajansların İşleyişiyle ilgili Genel Değerlendirme için; Karaca, Murat, «Türkiye’deki Bölgesel Kalkınma Politikalarının Kurumsal Analizi: Kalkınma Ajansları Örneği» Uluslararası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi, Cilt 15, Sayı 3, 2019 başlıklı makaleye bakınız. http: //ijmeb. org/index. php/zkesbe/article/view/2390/pdf
- Slides: 20