Trkiyedeki Endemik ve Nesli Tehlikede Olan Kelebek Trleri

Türkiye’deki Endemik ve Nesli Tehlikede Olan Kelebek Türleri

Ø Ülkemizin göç yolları üzerinde olması Ø kısa mesafelerde değişik iklim koşullarının bulunması Ø Anadolu’nun farklı yörelerindeki yaşam alanlarının gösterdiği çeşitlilik çok sayıda bitki ve hayvan türünün yaşamasına imkân tanımaktadır. Tür zenginliği bakımından Avrupa’nın en zengin ülkesi olan Türkiye’de birçok endemik tür yaşamaktadır.

ØDünyada kelebek açısından en zengin bölge ise Güney Amerika’dır. ØGüneydoğu Asya ve Endonezya Adalarında kelebek türleri açısından oldukça zengindir

Ø Türkiye’de en fazla kelebek ise Orta ve Doğu Anadolu’daki tahrip olmamış doğal alanlarda, deniz seviyesiyle orta yükseklikteki 3000 m kadar su bulunan dağlık kesimlerde yaşamaktadır.

ØYaşayan kelebek türlerinin arasında birçok tür endemik olarak neslinin varlığını sürdürmektedir ve ne yazık ki soyu tükenme tehlikesi içindedir. İşte bu türlerden bazıları:

Çok Gözlü Esmer (Aricia agestis) Ø Bu türde dişi ve erkek bireylerin kanat üstleri kahverengidir. Ø Yumurtalarını yaprakların altına tek bırakırlar. Ø Kış aylarını gelişmiş bir tırtıl olarak geçirip ilkbaharda pupa oluştururlar

Çok Gözlü Esmer (Aricia agestis) Ø 1700 m yüksekliklere kadar olan orman kenarlarında ve orman içi açıklıklar başta olmak üzere çiçekli bozkırlarda da görülür. Ø Nisan - Ekim ayları arasında iki nesil oluşturarak uçarlar. Ø Türkiye’de Van ve Hakkâri de yayılış gösterir.

Thymelicus sylvestris (Sarı Antenli Zıpzıp) Ø 2000 m. yüksekliklere kadar olan güneşli dağ yamaçlarını ve fazla sulak olmayan otlakları tercih ederler. Ø Mayıs - Ağustos aylarında tek nesil oluştururlar. . Ø Kanatları parlak sarımsı kahverengidir ve siyah kenar çizgisi ile düzgün sınırlanmıştır. Ø kanat üstündeki siyah damarlar incedir. Siyah kenar çizgisi sarı üzerine taşmaz. Ø Anten ucu sarı renktedir.

Thymelicus sylvestris (Sarı Antenli Zıpzıp) Tırtılları çayır türü bitkilerle beslenip gelişir ve kış uykusuna yatar. Türkiye’de Denizli’de yayılış göstermektedir

Polyommatus semiargus bellis (çok gözlü güzel mavi) Ø Bol çiçekli çayırlıklarda sık rastlanır. Ø Tırtılları Lotus cornuculatus (gazel boynuzu), Trifolium pratense (kırmızı yonca) bitkileri ile beslenir. Ø Van ve Hakkâri çevresinde yayılış gösterir.

Doğu kelebeği-Anthocharis damone Ø 1000 -1500 m rakımlar arasında yaşar. Ø Sıcak ve bol çiçekli yamaçları tercih eder. Ø Nisan başlarında görülmeye başlayan tür, Mayıs ayının ortalarında yoğunlaşırlar ve Temmuz ayının ortalarına kadar uçar. .

Doğu kelebeği-Anthocharis damone Ø Diğer Anthocaris türlerine göre daha sarı bir renge sahiptir. Ø Pupaları kış uykusuna yatar. Ø Trakya da endemik olarak bulunur. Ø Nesli tükenme tehlikesi altındadır. Nadir gözlenir

Scolitantides orion (kara mavi) Ø Trakya’da endemik olarak bulunur. Ø Nesli tükenme tehlikesi altındadır. Ø Yaşam Alanları çalılık kurak, taşlık alanlardır.

Scolitantides orion (kara mavi) Ø Uçuş zamanı ise Nisan sonu, haziran aylarıdır. Ø Son derece damalı saçaklarıyla dikkat çeker. Ø Kanat altındaki benekler daha iri ve gösterişlidir.

Anadolu çok gözlüsü (Plebeius hyacinthus) Ø Yaşam Alanları orman açıklıkları ve bitki örtüsünce zengin su kenarlarıdır. Ø Uçuş zamanı ise Temmuz ayıdır. Ø Erkek kanat üstü donuk gümüş mavi renkte siyah damarlar belirgindir.

Anadolu çok gözlüsü (Plebeius hyacinthus) Ø Kirli siyah kenar bandı ise çok geniştir. Ø Zemin rengi grimsi kahverengi ile kırmızımsı kahverengi arasında değişen kanatlarının alt yüzü çok gözlü esmeri andırsa da ön kanadın doğru boyları ve canlılığı giderek azalan ve böylece yerlerini giderek beyaz kenar beneklerine bırakan kırmızı kenar alt benekleri ile ayırt edilebilir.

Anadolu çok gözlüsü (Plebeius hyacinthus) Ø Arka kenar alt bandından kanadın ortasına doğru uzanan beyaz üçgen leke benzer kelebeklerde olduğundan daha belirgindir. Ø Isparta, Konya, Adana, Bilecik ve Eskişehir’de yayılış gösteren endemik bir türdür.

Callophrys rubi (Zümrüt) Ø 0 - 2300 m. yüksekliklere kadar olan çalılık arazileri ve meşelikleri tercih ederler. Ø Mart - Temmuz ayları arasında tek nesil oluştururlar.

Callophrys rubi (Zümrüt) Ø İyi bir gizlenme ustasıdır. Uçmadığı sürece görmek oldukça zordur. Ø Kanat açıklığı 27 -34 mm kadardır. Mayıs Temmuz döneminde yumurtlarlar. Ø 1 -2 hafta içerisinde çatlayan yumurtalardan çıkan yavrular kısa bir dönem beslendikten sonra pupa haline geçerler. Ø Pupalar kışı geçirdikten sonra Mart. Nisan aylarında açılır ve ergin kelebekler ortaya çıkarlar.

Callophrys rubi (Zümrüt) Ø Adana, Afyon, Amasya, Ankara, Antalya, Artvin, Bingöl, Bitlis, Bolu, Bursa, Çanakkale, Çankırı, Edime, Erzincan, Erzurum, Eskişehir, Giresun, Gümüşhane, Hakkâri, Hatay, Isparta, İçel, İstanbul, İzmir, Kars, Kastamonu, Kayseri, Kırklareli, Kırşehir, Konya, Malatya, Manisa, Maraş, Muğla, Nevşehir, Niğde, Ordu, Samsun, Sivas, Tokat, Tunceli, Van, Yozgat, Bayburt, Karaman, Ardahan gibi birçok yerde yayılış gösterir.

Cigaritis maxima (Büyük şeytancık) Ø Yaşam Alanları sıcak ve çorak alanlardır. Ø Yüksekliğe bağlı olarak Mayıs - Ağustos ayları arasındaki dönemde uçar. Ø Adana, Hakkâri arasındaki bölge ile Erzurum ve Erzincan'da bulunur.

Euchloe ausonia (Dağ Öyklösü) Ø Türkiye'nin her yerinde görülür. 0 - 1600 m. yükseklikleri arasında yaşar. Ø 2 nesil kelebeklerdir, mart-mayıs ve temmuz-eylül arasında uçarlar. Ø İlkbahar periyodunda uçan 1. nesil, sonraki nesle göre daha yoğun sayıdadır. Ø Larvaları çeşitli bitkilerle beslenir.

Euchloe ausonia (Dağ Öyklösü) Ø Hâkim renk beyazdır. Ø Üst kanat uçları beyaz benekli siyah ve üst kanadın üst kenar ortasında birer siyah benek mevcuttur. Ø Alt kanatlar beyaz olmasına karşın, arka yüzdeki desenler gri renkte belli olur. Ø Arka yüzde üst kenar uçları ve alt kanatlar, beyaz benekli yeşil renktedir. Ø Kanat genişliği: 40 -45 mm.

Parnassius apollo (Apollo Kelebeği) Ø 1000 m. nin üzerindeki dağlarda, çiçekli ve kayalık bölgelerde yaşar. Ø Haziran ortasından ağustos sonuna kadar uçarlar. Ø Yumurtadan çıkan tırtıllar Sedum album bitkisinin yapraklarıyla beslenip gelişirler.

Parnassius apollo (Apollo Kelebeği) Ø Kanat açıklıkları 9 -10 cm kadardır. Ağustosun ilk yarısında çiftleşirler ve yumurta bırakırlar. Ø Üzerinde en çok çalışılan kelebek türüdür. Onlarca alttürü vardır. Ø Bursa Uludağ ve Kastamonu Küre Dağları yayılış gösterdiği sahalardır.

Lasiommata maera (Esmer Boncuk) Ø 2000 m. yüksekliklere kadar görülebilir. Ø Yüksek ormanları ve düzlükleri, kayalık yamaçları tercih ederler. Ø Nisan - Ekim aylarında iki nesil oluşturarak uçarlar.

Lasiommata maera (Esmer Boncuk) Ø Kanat açıklığı 44 - 56 mm kadardır. Larvaları kış uykusuna yatar.

Anthocharis cardamines (Turuncu Süslü Kelebek) Ø 0 -3000 m. rakıma kadar olan sulak ve çalılık bölgelerde, orman açıklıklarında ve yol boylarında görülür. Ø İlkbahar kelebekleridir ve Mart-Mayıs arasında uçarlar.

Plebejus argus (Gümüş Lekeli Esmergöz) Ø Her türlü ortamda bulunabilir. Ø Su kıyılarını ve sulak otlakları tercih eder. 2000 m. rakıma kadar olan yüksekliklerde bulunur. Ø Mayıs ortalarından Ağustos sonlarına kadar uçarlar.

Plebejus argus (Gümüş Lekeli Esmergöz) Ø Fabaceae: Galega, Ononis, Lotus, Medicago, Genista, Astragalus, Coronilla, Ulex, Cytisus, Colutea, Hippocrepis; Helianthemum, Calluna familyasından bitki türleri ile beslenip gelişirler Ø Tırtılları karıncalar (Lasius niger, Formica cinerea) tarafından korunur.

Koçak’ın esmer perisi (Hyponephele kocaki) Ø Türkiye için endemiktir. Ø Çayırlarla kaplı dağ yamaçlarını tercih eder. Temmuz - Ağustos ayları arasında kısa bir dönemde uçar. Ø Antalya-Bey Dağları, Van, Hakkâri illerinde yayılış göstermektedir.

Apanthopus hyperantus (HALKACIK) Ø Yaşam alanları çalılık otlu alanlardır. Ø Temmuz - Ağustos aylarında uçarlar. Tırtılların beslendiği bitkiler Dactylis glomerata, Elytrigia repens, Brachypodium sylvaticum, Poa türleri, Deschampsia cespitosa olarak sırlanabilir. Ø Kırklareli’ de yayılış göstermiştir

Aglais urticae (Oya Kelebeği) Ø 0 -3000 yükseklileri arasındaki yükseltilerde yaşarlar. Ø Özellikle orman içi açıklıklarında ve meyve ağaçlarının bulunduğu bölgelerde uçarlar (armut ağaçlarını özellikle çok severler). Ø Şehirlerde ve köylerde park ve bahçelerde görülürler.

Aglais urticae (Oya Kelebeği) Ø İki adet alttürü vardır: Ø Aglais urticae ichnusa; Sardunya ve Korsika adlarında uçar. Üst kanatlarındaki iki adet siyah benek ile ayırt edilirler. Ø Aglais urticae turcica; (Staudinger. 1861) Türkiye

Aporia crataegi (Alıç Kelebeği) Ø 500 -2000 m. rakımları arasında bulunan çalılık arazilerde, meyveliklerde görülür. Ø. Nisan ile Haziran aylarında uçarlar. Toplu halde yaşayan tırtılları genellikle Prunus (Erik, Kiraz, vişne. . . ) Familyasından türler ve bazen de Gül familyasından türler ile beslenir.

Limenitis Reducta (Akdeniz Hanımeli Kelebeği) Ø Ülkemizin her yerinde görülebilir. Ø Türkiye'nin seyrek ormanlarında yaşar. 0 1650 m. yükseklikleri arasındaki seyrek ağaçlı ormanlar ve orman içi açıklıklarını tercih eder. Ø 2 nesil olarak mayıshaziran, temmuz-eylül arasında görülürler.

Papilio machaon (Kırlangıç kuyruk) Ø 3000 m. yüksekliklere kadar görülür. Ø 3 nesil oluştururlar; martmayıs, haziran-ağustos, eylül-ekim aylarında, tüm sezon boyunca görülebilirler. Ø Larvaları maydanozgillerle beslenir.

Pieris brassicae (Büyük Beyaz Melek) Ø Özellikle tarlalarda ve yol kenarlarında bol rastlanır. Ø 2500 m. yüksekliklere kadar görülebilir. Ø nesil kelebekleridir, tüm sezon boyu ve hatta kış aylarının güneşli günlerinde dahi görülebilirler.

Ekstra Bilgiler: Kelebek, böceklerin, pul kanatlılar veya kelebekler (Lepidoptera) takımının kanatlı fertlerine verilen genel ad. 150. 000 kadar türü bilinmektedir. Vücutları kiremit dizilişi şeklinde renkli gözle zor görülebilen pullarla örtülüdür. Pullar, uçları yassılaşarak genişlemiş kıllardır. Ufak sarsıntılarda koparlar. İki çift olan kanatlarının büyüklüğü türlere göre değişir. Pek az türde ve bazı türlerin dişilerinde kanat bulunmaz. Emici tipteki ağız parçaları hortum şeklindedir. Kullanılmadığı zamanlar bu hortum başın alt tarafında helezon biçiminde kıvrılır. Balözü emerler. Çiçeklerin balözünün tadını ayaklarıyla alırlar. Tat alma cisimcikleri ayaklarına yerleşmiştir. Ayaklarıyla çiçeğin suyunu kontrol ederler. Beğendikleri takdirde kıvrılı duran hortumlarını uzatarak emerler. Tüylü başlarında büyükçe iki petek göz ve çoğunda iki nokta (osel) göz bulunur. Kelebekler faaliyet durumlarına göre gece ve gündüz kelebekleri olarak iki gruba ayrılırlar. Gece kelebekleri kalın ve ağır vücutlarıyla alaca karanlıkta veya gece uçarlar. İnce kıl gibi olan antenlerinin ucu sivridir. Bazı türlerde antenlerde birer dizi tüy bulunduğundan tarak görünümündedirler. Genellikle renkleri mattır. Hızlı uçucudurlar. Bu uçucular diğer kelebeklere göre daha hızlı uçarlar fakat daha az uçarlar. Tehlike anında sürüden ayrılarak farklı yönlere kaçışırlar ve tehlike bittiğinde tekrar toplanırlar. Gündüz kelebekleri gece istirahat edip, gündüz uçarlar. İnce ve hafif vücutludurlar. Anten uçları topuzludur. Kanatları gâyet güzel renk ve desenlerle süslüdür. Uçuşları yavaştır. Bir yere konduklarında kanatlarını yukarıya dik tutarlar. Gece kelebekleri ise dinlenme hâlinde kanatlarını çatı gibi gövdelerinin üzerine kapatırlar veya tamâmen açık bırakırlar. Bu kâideler bütün kelebekler için geçerli değildir. Meselâ; Skiperler pervâne olmadığı halde antenleri incedir. Vücutları kalın ve renkleri mattır. Gündüz uçarlar. Çoğunlukla pervanelerle karıştırılırlar. Gece kelebeklerinin işitme ve koku alma duyuları da çok hassastır. Bazı türlerin erkekleri, 5 km uzaktaki dişinin kokusunu alabilirler. Gündüz kelebeklerinin duyargaları (anten) çıplak olduğundan bu hassaslıktan mahrumdurlar. Kelebeklerde çoğalma yumurta ile olur. Kelebek yumurtaları yarım küre, silindir ve iğ şeklindedir. Dişileri yumurtalarını tek veya gruplar halinde ağaç kabukları veya yapraklar üzerine yapıştırarak bırakırlar. Bazıları da üste yapıştırarak kuleler meydana getirir. Bazıları yumurtaların üzerini vücutlarından kopardıkları kıllarla bir kürk gibi kapatırlar. Kışı geçirmek zorunda kalan yumurtalar “Korion” denen sert bir kabukla örtülüdür. Yumurtadan çıkan larvalara “tırtıl” adı verilir. Kışı genellikle tamamen gelişmiş olarak yumurta kabuğu içinde geçirir. İlkbaharda her yeşermeye başlayınca kabuğunu yırtarak besin aramaya çıkar. Dişi kelebekler yumurtlarken özellikle tırtılların beslendiği bitki türlerinin üzerine veya yakınına yumurtalarını bırakırlar.

Ekstra Bilgiler: Tırtıllarda üç çift göz ve 2 -5 çift karın bacağı bulunur. Ağız parçaları ısırıcı çiğneyicidir. Alt dudağa dökülen ipek salgı bezleri vardır. Oburca beslenen tırtıllar, 4 -5 defa deri değiştirirler. Normal iriliğe ulaşınca ipek salgısı ile kendilerine koza örerler. Koza içinde erginin şekillendiği pupa durumuna geçer. Bir müddet sonra pupa kabuğunu yırtar ve kozadan genç ergin yeni kelebek ortaya çıkar. Fakat hemen uçamaz. Kanatlarındaki damarların kanla dolması ve kuruyarak güçlenmesi için birkaç saat beklemesi gerekir. Bazı erginlerin ömrü 24 saat, bir kısmının 1 -2 aydır. Hayatları birkaç mevsim sürenler kış uykusuna yatar veya daha sıcak bölgelere göç ederler. Bunlar yüzlerce kilometrelik yolu uçabilecek güçtedir. İngiltere’de yaygın bir tür, havalar soğumaya başlayınca Kuzey Afrika’ya göç eder. Kuşların aksine kelebeklerin göçü tek yönlüdür. Amerika’da yaşayan bir çeşidin dışında hiçbiri geri dönmez. Bazı kelebekler zehirlidir. Bunlar çok yavaş uçar ve göz kamaştırıcı parlak renklere sahiptir. Bu renkler düşmalarına karşı bir ikaz işaretidir. Böcekçil hayvanlar bunları yemekten çekinirler. Bazı kelebekler de, sahte kafa işaretleri, kanatlarındaki göz işaretleriyle ve antene benzeyen kuyruk uzantılarıyla düşmanlarını şaşırtarak kendilerini korurlar. Bu işaretlere aldanan avcı hayvanlar, kelebeklerin öldürücü olmayan kısmına saldırır. Yırtık kanatlı bir kelebek hayatını sürdürebilir. Birçokları da kondukları yerlerde tamamen kamufle olabilirler. Kuru yaprak görünümündeki bazı kelebekleri kondukları yerden ayırdedebilmek çok zordur. Ayrıca çiçekteki bizim çıplak gözle göremediğimiz bir ışık vardır. Bu ışık sayesinde kelebekler çiçeği görür.