TRKENN LEHELER VE YAYILDII CORAFYA Btn ktalara ok

TÜRKÇENİN LEHÇELERİ VE YAYILDIĞI COĞRAFYA Bütün kıtalara çok çeşitli nedenlerle yayılmış Türk toplulukları KKTC dahil bağımsız yedi Türk cumhuriyetinde kendi ana dil ve resmi dil olarak Türkçeyi konuşmaktadırlar. Buna karşın başka devletlerin içinde federe cumhuriyet ya da özerk bölge dahilinde olanlar ise yine ana dil olarak Türk lehçelerini konuşurlar. Bunun yanı sıra bu federe ya da özerk bölgelerde, Türkçe birinci ya da ikinci resmi dil konumundadır. Yine Türkler azınlık olarak bulundukları ülkelerde Türkçeyi ana dil olarak çeşitli baskı ve kısıtlamalara karşın muhafazaya ve kuşaklarına unutturmaya çalışmaktadır. İkinci dil olarak ise, geçmişte veya gu nu mu zde de bağımlı bulundukları devletlerin resmi dilini konuşmaktadırlar. Bunlar içinden en önemlileri Rusça, Çince, Farsça, Bulgarca ve Makedoncadır. Kuskusuz bu dillere ayrıca Arapça, Yunanca ile 1960'dan sonra Türklerin isçi olarak yabancı ülkelere göçü sonucu öğrendikleri diller olan Almanca, Hollandaca Fransızca ve İngilizce de eklenebilir.

ANADOLU TÜRKÇESİ: Anadolu Türkçesi, Türk dilleri içinde Oğuz dilleri grubunda yer alır. Toplam nüfusları 100 milyona yaklaşan ve Anadolu, Irak, Suriye, Trakya, Kuzey Kıbrıs'ta (Kıbrıs'taki Türk nüfusu yaklaşık 320 bindir) yaşayan Anadolu Türkleri tarafından konuşulan bu dil, Türk lehçeleri arasında en büyük grubu oluşturur. Ayrıca bu lehçe, şu Türk azınlıklarının da ana dilini oluşturmaktadır: Türk Azınlıklar Bulgaristan Türkleri Batı Trakya Türkleri (Yunanistan) Makedonya Türkleri Kosova Türkleri Irak ve Suriye Türkmenleri 1960'lı yıllarının başından beri Batı’ya göç etmiş Türkler: Almanya (3 milyon) , Hollanda (350 bin), Fransa (300 bin), Belçika (150 bin), İngiltere (85 bin), Danimarka (55. 000) İtalya (25 bin) ve İskandinav ülkelerinde (100 bin), ABD (350 bin)

GAGAVUZ (GÖKOĞUZ) TÜRKÇESİ: Dilleri Oğuz dil grubunda yer alan dolayısıyla Anadolu Türkçesine çok yakın olan Gagavuz Türkleri Moldavya'nın güneyinde 1991 yılında kurulan Gagavuz Özerk Cumhuriyeti'nde yasamaktadırlar; nüfusları yaklaşık 260 bindir. Ayrıca Balkanlar'da ve Rusya'nın çeşitli bölgelerinde dağılmış küçük topluluklara da rastlanır. AHISKA TÜRKÇESİ: Dilleri Oğuz grubunda yer alan Ahıska Türkleri gu nu mu zde dağınık olarak Özbekistan, Kırgızistan, Azerbaycan ve Türkiye'de yaşamaktadırlar. Sayıları 400 bin kadardır.

AZERBAYCAN TÜRKÇESİ: Anadolu Türkçesine çok yakınlığı ile bilinen Azerbaycan Türkçesi de Oğuz dil grubundadır. Azerbaycan Türklerinin toplam nüfusu yaklaşık 40 milyon kadardır ve Azerbaycan Türklerinin ancak 9 milyon kadarı Azerbaycan Cumhuriyeti'nde yaşarken yaklaşık 30 milyon Azerbaycan Türk’ü İran İslam Cumhuriyeti'nin kuzeyinde (Güney Azerbaycan), 500 bini Gürcistan'da yaşamaktadır. KAŞKAY TÜRKÇESİ: Anadolu ve Azeri Türkçesine çok yakın bir Türkçe ile konuşan Kas kay Türkleri, Hamse Türkleri ile birlikte İran'ın güneyinde yaşarlar; sayıları 700 bin dolayındadır. HALAÇ TÜRKÇESİ: Dîvânü Lügati-t Türk’te geçen Argu boyu lehçesinin devamı olduğu düşünülen ve İran'da 45 bin kişinin konuştuğu Türkçe. Önceleri Azerbaycan Türkçesinin bir şivesi gibi düşünülmüş fakat daha sonra yapılan çalışmalarla içinde arkaik Türkçe özellikleri barındıran eski bir Türk lehçesi olduğu anlaşılmıştır.

TÜRKMENCE: Türkmenistan Cumhuriyeti'nde bugün 5 milyon diğer bölgelerde de (İran, Irak, Afganistan) yine yaklaşık 3 milyon Türkmen yaşamaktadır. Dilleri Oğuz grubunda yer alır ve Anadolu Türkçesine çok yakın nitelikler taşır. KIRIM TÜRKÇESİ: Kırım Türkçesi uzun Osmanlı hakimiyeti ve Anadolu'dan yapılan göçlerden dolayı Oğuzca özellikler ile Kıpçak özelliklerinin harmanlandığı bir Türkçedir. II. Dünya Savaşı sonunda sürgünle SSCB içine dağıtılan Kırım Türklerinin 200 bini SSCB’nin sonlarına doğru haklarının iade edilmesi ile Kırıma dönebilmiştir, 400 bin Kırım Türk’ü ise eski Sovyet cumhuriyetlerinde ve Batılı ülkelerde yaşamaktadır.

UYGUR TU RKC ESİ: Türklerin ilk yazılı eserlerinde kullanılan Uygurca, Karluk dil grubunda yer alır. Bu lehçeyi konuşan yaklaşık 25 milyon Uygur Türk’ü (bazı kaynaklara göre 30 -35 milyon) gu nu mu zde Doğu Türkistan’da (Batı Çin'de), çok azı ise Rusya'da yaşamaktadır. ÖZBEK TÜRKÇESİ: Dilleri Karluk - Çağatay grubunda yer alan Özbek Türklerinin büyük çoğunluğu Özbekistan Cumhuriyeti'nde (24, 2 milyon) yaşamaktadır. Başta Tacikistan (1, 5 milyon) olmak üzere Kazakistan, Kırgızistan, Türkmenistan ve Afganistan'da yaklaşık 4 milyon Özbek Türk’ü bulunmaktadır.

KAZAN TATAR TÜRKÇESİ: Dilleri Kıpçak grubundandır. Tatar Türklerinin 3. 5 milyonu Rusya Devleti'nin içinde (Moskova'nın yaklaşık 750 km güneydoğusunda) Tataristan Özerk Cumhuriyeti'nde (Kazan Tatarları) yaşarken, 1, 5 milyon Tatar Türk’ü yine Rusya içindeki Başkurdistan Özerk Cumhuriyeti'nde, 400 bini Kazakistan ve diğer Orta Asya Türk cumhuriyetlerinde yaşar. BAS KURT TÜRKÇESİ: Günümüzde Başkurdistan Özerk Cumhuriyeti'nde (Moskova'nın yaklaştık 1. 250 km Güneydoğusunda 1. 5 milyon, diğer bölgelerde ise 2 milyon Başkurt Türk’ü yaşamaktadır. Dilleri Kıpçak grubunda yer alır.

KARAİM ( KARAY) TÜRKÇESİ: Kıpçak dil grubuna ait Karaim dili bugün çok az Karaim Türk’ü tarafından konuşulmaktadır. Bunlar, Ukrayna'nın batısı, Litvanya ve Polonya'da yaşamaktadır. NOGAY TÜ RKÇESİ: Nogay Türkleri, Stavropol ve Dağıstan Bölgesi, Çeçen - İnguş Cumhuriyeti ve de Karac ayÇerkes bölgesinde dağınık olarak yaşamaktadırlar. Dilleri Kıpçak grubunda yer alan Nogayların sayısı 75 bin dolayındadır.

KAZAK TÜRKÇESİ: Kazakça, Türk dillerinin Kıpçak grubunda yer alır. Kazak Türklerinin büyük bölümü Kazakistan'da yasarken, komşu cumhuriyetlerde de (özellikle Türkmenistan, Moğolistan) Kazak azınlıklara rastlanır ve toplam nüfusları 16 milyonu aşar. KIRGIZ TÜRKÇESİ: Kırgız dili, Kırgız-Kıpçak grubunda yer alır ve bu dili konuşan Kırgızların sayısı, diğer komşu cumhuriyetlerde yaşayanlarla birlikte 5 milyonu bulur. KARAKALPAK TÜRKÇESİ: Dilleri Kıpçak grubunda yer alan Karakalpak Türkleri, Özbekistan'da (Aral Gölü'nün güneyinde) Karakalpak Özerk Cumhuriyeti'nde yaşarlar; nüfusları 700 bin civarındadır.

ÇUVAŞ TU RKÇESİ: Çuvaşistan Özerk Cumhuriyeti'nde (Moskova'nın yaklaşık 600 km güneydoğusunda, Tataristan Özerk Cumhuriyeti'nin kuzeybatısında) 950 bin civarında Çuvaş Türk’ü yaşamaktadır. YAKUT (SAKA) TU RKÇESİ: Moğolcanın etkisi ile hayli değişikliğe uğrayan Yakut dili, tahmini sayıları 400 bin olan ve büyük çoğunluğu Yakut Özerk Cumhuriyeti'nde (Çin sınırına 1. 250 km uzaklıktaki Doğu Sibirya'da) yaşayan Yakut Türk’ü tarafından konuşulmaktadır.

ALTAY TÜRKÇESİ: Altay (Oyrat) dili Kıpçak grubunda yer alır. Bu dili konuşan 60 bin Altay Türkü Altay Özerk Cumhuriyeti'nde (Rusya Cumhuriyeti'nde Kemerowo'nın güneyinde, Moğolistan sınırında) yasarken 70 bini ise diğer bölgelere yerleşmiştir. HAKAS TU RKC ESİ: Hakas Türkçesi Kırgız dil grubuna çok yakın olup, Hakas Özerk Cumhuriyeti'nde yas ayan yaklas ık 80 bin Hakas Türk’ü tarafından konuşulmaktadır. TUVA TU RKÇESİ: Yaklaşık sayıları 220 bin tahmin edilen Tuva Türklerinin 200 bini Tannu-Tuva Halk Cumhuriyeti'nde (Moğolistan'ın kuzey sınırına komşu bölgede) yaşamaktadır.

STAVROPOL TÜRKMENLERİ TÜRKÇESİ: Kafkasya’ya göçen Türkmenlerin Nogay Türklerinin konuştuğu Kıpçak kökenli Nogayca etkisinde kalmış bir Oğuzca lehçesidir. KUMUK TÜRKÇESİ: Kumuk Türkçesi, Kıpçak grubundan olmakla birlikte Anadolu, Azeri ve Karaçay dillerine yakınlık da gösterir. Toplam nüfusları 300 bin kadar olan Kumuk Türklerinin yaklaşık 250 bini Dağıstan bölgesinde (Kuzeydoğu Kafkasya'da) yaşamaktadır. KARAÇAY TÜRKÇESİ: Karaçay dili Kıpçak grubundan olup, Karaçay - Çerkes Özerk Cumhuriyeti'nde (Gürcistan'ın 200 km kuzeyinde) yaşamakta olan yaklaşık 260 bin Karaçay Türk’ü tarafından konuşulmaktadır. BALKAR (MALKAR) TÜRKÇESİ: Dilleri hemen Karaçay Türkçesi ile aynı olan Balkar Türkleri Gürcistan'ın kuzeyinde, bu ülkeye komşu olan Karaçay - Balkar Özerk Cumhuriyeti'nde yaşamaktadır; sayıları 160 bin civarındadır.

SONUÇ: Yüzyılın ikinci yarısından sonra kuzeye, güneye ve önemli ölçüde de batı yönüne göçe başlayan Türk kavimleri, XV. Yüzyılın ortalarında bugünkü Bulgaristan sınırına ulaştılar. 1960'lı yılların basında Orta Avrupa'ya yönelen işçi göçünü, bu göçün devamı olarak nitelendiren bazı yazarlar da görüyoruz. Bu göçler sırasında sahip olunan özgün kültür, etkileşim içinde bulunan diğer kültürlerle zenginleşmiş , ancak ana dil olarak konuşulan Türkçe korunmuş ve böylelikle dil çok geniş kıta parçalarına yayılmıştır.

Birleşmiş Milletlerin 2016 yılına ait istatistiklerine göre Türkçe 150 milyon dolayında kişi tarafından ana dil olarak konuşulmaktaydı. Böylelikle dilimiz Çince, Hintçe, İngilizce ve İspanyolcanın arkasından en büyük (yaygın) dil karakterine sahiptir. Nüfus artışının ortalama % 1, 5 olduğu varsayılırsa bu sayının artık 180 milyona yaklaşması gerekir. Çincenin, Çin ve Tayvan dışında Güneydoğu Asya ülkelerindeki Çin azınlık tarafından konuşulduğu, Hintçenin yalnızca Hint Yarımadası'nda yayıldığı düşünülürse, Türkçe, İspanyolca ve İngilizce gibi dünyada geniş coğrafyaya yayılmış diller arasında yer alır. Bunlardan İngilizce, Büyük Britanya dışında, Kuzey Amerika kıtasında, Güney Afrika Cumhuriyeti'nde (İngiliz kökenliler tarafından) ve Avustralya'da ana dil olarak konuşulmaktadır. İspanyolca, İspanya dışında Orta (ABD'nin güneyi dâhil) ve Güney Amerika'da (Brezilya dışında) yayılmıştır. Türkçenin ise Rusya Federasyonu'nun Pasifik kıyılarından başlayıp, Orta Asya, Kafkasya, Anadolu ve Trakya'yı aşıp Orta ve Batı Avrupa'daki Türklerle, ayrıca az sayıda da olsa Kuzey Amerika'ya göç etmiş Türkler tarafından ana dil olarak konuşulmakta olduğunu, böylelikle Afrika kıtası ve Güney Asya dışında (değişik yoğunluklarda) tüm Kuzey Yarımküre 'ye yayıldığını görüyoruz.