Trk Dili I I Hafta Dilin Tanm Dilin

Türk Dili I I. Hafta *Dilin Tanımı *Dilin Özellikleri *Dilin Doğuşu

Dilin Tanımı • Türkçe Sözlükte; • “ İnsanların düşündüklerini ve duyduklarını bildirmek için kelimelerle veya işaretlerle yaptıkları anlaşma, lisan. ” şeklinde açıklanmıştır. • Muharrem Ergin ise, • “ İnsanlar arasında anlaşmayı sağlayan doğal bir vasıta, kendine ait kanunları çerçevesinde gelişen canlı varlık, bilinmeyen zamanlarda oluşmuş gizli anlaşmalar sistemi, seslerden oluşan sosyal bir kurum “ (1993: 3) şeklinde ifade etmiştir.

• «İnsanlar arasında karşılıklı haberleşme aracı olarak kullanılan; duygu, düşünce ve isteklerin ses, şekil ve anlam bakımından her toplumun kendi değer yargılarına göre şekillenmiş ortak kuralların yardımı ile başkalarına aktarılmasını sağlayan, seslerden örülü çok yönlü ve gelişmiş bir sistemdir. » (Prof. Dr. Zeynep Korkmaz) • «Dil, sınırlı anlamın sınırsız kullanımıdır. » W. von Humbolt

• «Dil, sınırlı sayıda sözcük ve kuraldan yararlanarak türetilebilecek sınırsız sayıda cümleden oluşan bir bütündür. » Noam Chomsky • «Dil, düşüncenin evidir. » Heideger • Dil kendisini oluşturan ögeler ve bu ögeler arasındaki ilişkilerden oluşan bir dizgedir.

Dilin Özellikleri 1. Anlaşma (iletişim) aracıdır. • İnsanın en önemli vasıf ve ihtiyaçlarından biri yakın-uzak çevresi iletişim kurmasıdır. Dil, insanların iletişimini sağlayan en yetkin araçtır. • Dilin kişi ve toplum için çok önemli işlevleri vardır. Kişinin toplum içindeki bireysel ve sosyal başarısını belirleyen en önemli husus dilini doğru ve etkili kullanmasıdır. ü Anlama becerileri Anlatma becerileri • Dinleme Konuşma • Okuma Yazma

• Dilin asıl görevi toplumda yaşayan insanlar arasında bir anlaşma aracı olmasıdır. “İnsanlar duygularını, düşüncelerini, fikirlerini, hükümlerini birbirlerine nakletmek, meramlarını birbirlerine anlatmak için dil denilen vasıtaya başvururlar.

İletişim Şeması • Bağlam Gönderici (Kaynak) Kanal (Oluk) İleti (Mesaj) Geribildiri m (Dönüt) • Bağlam • (Gürültü, İleribildirim) Alıcı (Hedef )

2. Doğal bir vasıtadır. • Dil insanlar arasında bildirişimi, iletişimi diğer bir deyişle anlaşmayı sağlayan tabii bir vasıtadır. • Kişilerin her türlü müdahalesine karşıdır, dışarıdan hiçbir müdahaleyi kabul etmez, kendiliğinden oluşmuştur. • Dil kendi doğallığı içerisinde varlığını devam ettirir. • Dil yapay bir varlık olsaydı insanlar farklı diller kullanmazlar, tek bir dil ortaya koyarlar ve dünyadaki tüm insanlar bu dili konuşurlardı.

Bu amacı gerçekleştirmek için Esperanto (Polonyalı Dr. Zamenhof) denilen yapay bir dilin ortaya konulması ve bunun başarısızlığı dilin doğallığının en çarpıcı örneği olarak bilinmektedir. (anlaşmazlıklar ve çatışmaların son bulması, evrensel empati gibi amaçlarla) • • Dil, milletlerin ihtiyaçlarından, doğal süreçlerle kendiliğinden ortaya çıkmıştır. • Dile sonradan bazı uydurma kelimelerin empoze edilmeye çalışılması karşısında başarısız olunması, dilin bu kelimeleri reddetmesi onun doğallığının bir göstergesidir. • • • Pazartesi: öngün Salı: işgün Çarşamba: güçgün Perşembe: koşgün Cuma: yorgün Cumartesi: bitgün • Pazar: gezgün

3. Kendine has kanunları vardır. • Doğal bir varlık olan dilin kendine ait birtakım kanunları vardır. Bu kanunlara dil/dilbilgisi kuralları adı verilir. Bu kurallar dil adı verilen sistemi oluşturan, onun yapısını ortaya koyan özelliklerdir. Bunlar dille birlikte var olup bir dilin diğer dillerden ayrılmasını sağlar. • Her dilin ses, biçim ve sözdizimi kanunlarından söz etmek mümkündür. Bir dilin öğrenilmesi için kurallarının bilinmesi şarttır. • Örneğin, «Türkçe kelime başında iki ünsüz yana bulunmaz. » «Ünlü-ünsüz uyumları» Türkçenin sesdizimi kanunlarındandır.

• «Türkçe eklemeli bir dildir. Şimdiki zaman fiillere getirilen /–yor/ biçimbirimi ile karşılanır. » «Bir kelimenin çoğul yapılabilmesi için kelimenin sonuna “ -lar/-ler” eki getirilmelidir. » Türkçenin biçimdizim kanunlarındandır. • «Türkçe Ö/N/Y dillerindendir. » Türkçenin sözdizim kanunlarındandır. • Bu kuralları değiştirmek gibi bir tasarrufumuz yoktur. Dil kanunları, dilin tarihî gelişiminden ve bünyesinden çıkmış kurallardır.

4. Yaşayan ve değişen bir varlıktır. • Dil, kendi kuralları çerçevesinde varlığını devam ettirir. • Canlılığın en önemli göstergesi değişmeye, gelişmeye ve zamanla farklılaşmaya açık olmasıdır. • köz > göz tag > dağ • edgü > iyi eb > ev • kanı > hani -t. AçI > - Ac. Ak

5. Milleti birleştirir ve korur. § Her milletin kendine özgü bir dili vardır. Bu yüzden diller millî bir özellik arz ederler. Her milletin konuştuğu dil, millet adıyla anılır. § Örneğin Türk/Türkçe, Alman/Almanca, Arap/Arapça gibi. § Dil, ortak kimlik ve kültürü taşıyan önemli bir araçtır.

6. Sosyal bir varlıktır. • Bir dilin söz varlığı (kelimeleri, atasözleri, deyimleri) o dilin sosyalliğini gösteren unsurlardır. • Çünkü bir milletin dünyayı algılayışı, yaşam felsefesi ve değerleri onun kelime hazinesine yansır ve kelime hazinesi de bu çerçevede şekillenir. • Toplum ihtiyaç duyduğu varlık ve kavramları adlandırmak ister. • Eskimolarda «kar» , Araplarda «deve» , Türkçede «akrabalık ve renk» adları.

7. Gizli anlaşmalar sistemidir. • Bir milletin fertleri, bilinmeyen zamanda canlı ve cansız varlıkları, kavramları, hareketleri karşılayan kelimeler, kelimeler arası ilişkiler ve bunların sıralanması üzerinde gizli bir anlaşma yapmış gibidirler. • Dilde nedensizlik ilkesi esastır. Bu dil göstergeleri nedensizdir. gösterge: gösteren gösterilen -Taş (Tr. ) – -Stone (İng. ) – -Seng (Far. ) – -Hacer (Ar. )

8. Seslerden örülmüştür. • Dil seslerden oluşmuş bir sistemdir. Doğal olarak öncelikle bir sözlü anlatım aracıdır. Fakat bu ses tabiattaki sesler gibi tesadüfi değil, insanın ses yolunda belirli şekillerde oluşmuş ve biçimlenmiş sestir. • Sesler bazen tek başlarına, çoğu zaman da bir araya gelerek canlı- cansız varlıkları, mefhumları ya da durumları karşılayan dil unsurlarını meydana getirirler. • Sesler dilin malzemesidir. Bütün dil birlikleri seslerden yapılır.

• Ses, dilin en küçük parçasıdır. • Sesleri yazı dilinde karşılayan işaretlere harf denir. • Sesler duyulan anlamlı veya anlamsız ses birlikleri iken harfler görülebilen sembollerdir. • Her milletin bir alfabesi vardır. Türkçenin günümüzde kullanılan alfabesi Latin alfabesine dayalıdır.

DİLLERİN DOĞUŞU

• Tarih öncesi dönem, yaklaşık beş bin yıl önce Sümerlerin çivi yazısını icadıyla sona ermiş, Eski Çağ başlamıştır. • İnsan, bir milyon yıl eski • Bilinen en eski yazılı belge, Irak’ta eski bir Sümer kenti olan Kiş’te MÖ 3500 yıllarında. • Bir tür resim yazı (piktogram) esasına dayalı çivi yazısı: Kiş Tableti • İnsanlık tarihinin son beş bin yılı dışında elimizde herhangi bir belge bulunmadığından dillerin ne zaman ve ne şekilde doğduğu sorusunun cevabı yoktur.

• Dünyada konuşulan dillerin ne zaman, nerede ve nasıl doğduğu bilinmediği için bilim adamları bu konu üzerinde değişik fikirler ortaya koymuşlardır. Kimi bilim adamları dünyadaki dillerin tek bir kaynaktan çıktığını tek köken kuramı-, kimileri de dillerin ayrı kaynaklardan doğduklarını- çok köken kuramıileri sürmüşlerdir.

1. Yansıma (Bow-bow)Kuramı • Alman bilim adamı Max Müller tarafından ortaya konulan ve dillerin insanların tabiattaki sesleri taklit etmeleri neticesinde doğduğunu savunan kuramdır. Vız Vızzz…

2. Ünlem (Pooh-pooh) Kuramı İnsanların çeşitli olaylar veya durumlar karşısında çıkardığı, duygularını ve iç dünyasını yansıtan ünlemlerden dilin doğduğunu savunan kuramdır. Off…

3. İş (Etkileşim/Yo-ho-ho)Kuramı • Bu kuramı savunanlara göre diller, insanların birlikte çalışmaları esnasında çıkardıkları seslerin birleşmesi, bu seslerin zamanla eylemleri ve varlıkların adlarını karşılamaları suretiyle oluşmuştur.

4. Jest-Mimik Kuramı • Bu kurama göre diller, konuşamayan ilk insanların duygu ve düşüncelerini anlatmak için birtakım sesler çıkarmaları, her sese ait bir jest ve mimik yapmaları şeklinde ortaya çıkmıştır.

5. Güneş Dil Kuramı • Bu kurama göre dillerin doğuşunda en önemli etken güneştir. Çünkü güneş ışığı, aydınlığı, ateşi, büyüklüğü, hareketi, rengi, yüksekliği gibi özellikleriyle insanları etkilemiş ve «a/ağ» sesleriyle insan güneşe tepki vermiştir. • Ayrıca «güneş» kelimesinin ilk kez Türk dilinde karşılandığının iddiasıyla ısı ve ışık kaynağı güneş ise bütün dillerin kaynağı da «Türkçe» dir bu kurama göre. (Avusturyalı oryantalist-Kvergic ve Atatürk)

6. Tanrısal Kuram • Mensup sayısı çok olan dinlere göre dilin kökeni Tanrısaldır. • Dil, Tanrı tarafından yaratılmış, Hz. Adem’e varlıkların adları öğretilmiş, ona konuşma becerisi verilmiştir.

• Dillerin doğuşuyla ilgili özellikle Fransız ihtilalinden sonra birçok milliyetçi teoriortaya atılmıştır. • John Webb; «Tufandan sonra Nuh, Çin’e çıkmıştır. Bu durumda ilk dil Çince’dir. » der. • Kempe, Tanrı’nın İsveççe, Adem’in de Danca konuştuğunu iddia eder. • Martin Luther, Almanca’nın Tanrının dili olduğunu söyler. • Port Royal Okulu, Fransızca dilbilgisinin dünya dillerinin en mantıklısı olduğunu söyler.