Trabzon Hurmas BA 408 Subtropik klim Meyve Trleri
Trabzon Hurması BA 408 Subtropik İklim Meyve Türleri 04. 2006 Zeynel Dalkılıç Tuzcu, Ö ve B. Yıldırım. 2000. Trabzon Hurması (Diospyros kaki L. ) ve Yetiştiriciliği. TÜBİTAK, TARP Yay. Adana, 24 s. http: //tubitak. gov. tr/togtag Özçağıran, R. , A. Ünal, E. Özeker ve M. İsfendiyaroğlu. 2004. Ilıman İklim Meyve Türleri: Yumuşak Çekirdekli Meyveler, Cilt: 2, Ege Üniversitesi Basımevi, Bornovaİzmir, 200 s. Özcan, M. 2005. Trabzon Hurması Yetiştiriciliği. Hasad Yayıncılık Ltd. Şti. Bakanlar Matbaası, İstanbul, 77 s. 1
Trabzon Hurması 1. Bitki Sistematiğindeki Yeri 2. Kültür Tarihi 3. Anavatanı, Dünya Üzerindeki Yayılışı 4. Ekonomik Önemi 5. Dünyada ve Türkiye’de Üretimi ve Ticareti 6. Morfolojik ve Biyolojik Özellikleri 7. Pomolojik Sınıflandırması ve Bazı Önemli Çeşitler 8. Döllenme Biyolojisi 9. Ekolojik İstekleri 10. Çoğaltılması 11. Bahçe Kurulması 12. Bahçede Yıllık Bakım İşleri 13. Derim (Hasat) 14. Meyvesinin Muhafazası 15. Verim 2
1. Trabzon Hurmasının Bitki Sistematiğindeki Yeri Takım : Ebenales (Diospyrales) Aile : Ebenaceae (Abanozgiller), 6 cins, >450 tür Cins : Diospyros Tür : ~200 -400 tür, 4 tür ticari D. kaki (L. ), Çin, taze, işlenerek D. lotus L. , Asya, anaç, tanen D. virginiana L. , Kuzey Amerika, anaç, tanen D. oleifera Cheng. , Çin, anaç, tanen 3
2. Trabzon Hurmasının Kültür Tarihi - 1900’den önceki yıllarda, tek veya grup halinde ev bahçelerinde, ticari olarak Japonya’da - 19. yy’ın sonundan itibaren Avustralya, Brezilya, Fransa, Hindistan, İtalya, İsrail, Kaliforniya (ABD), Sri Lanka (Seylan)’da yetiştirilmeye başlanmıştır. 4
3. 1. Trabzon Hurmasının Anavatanı, Dünya Üzerindeki Yayılışı Anavatanı: - Çin - Sonraları Kore, Japonya, ABD’ye - Zeus’un meyvesi, Japon elması 5
3. 2. Trabzon Hurmasının Türkiye’deki Yayılışı - Karadeniz Bölgesi’nden ülkemize girmiştir. Cennet elması (meyvesi), hurma Marmara, Ege Bölgeleri’nde dağınık ağaçlar Akdeniz Bölgesi’nde Hatay, Adana, Mersin’de Fransa, İsrail, İtalya, Japonya, Pakistan’dan çeşitler getirtilmiş ve ekolojiye uyum çalışmaları başlatılmıştır. - Akçakale (Şanlıurfa), Ceylanpınar (Şanlıurfa), Diyarbakır, Batman’da seleksiyon ve uyum 6
4. 1. Trabzon Hurmasının Ekonomik Önemi - Vitamin A ve E Karbonhidratlar Yabani tiplerin besin değeri daha çok Buruk (kekre) çeşitler yumuşatıldıktan sonra tüketilir. Buruk olmayan çeşitler doğrudan tüketilebilir. Kurutulabilir. İkiye veya dörde bölünür. İpe dizilir. Güneşte veya özel depoda kurutulur. - Dondurulabilir. Kış boyunca pazarlanır. - Marmelat, kek, püre, sos, dondurma, krema, muhallebide kullanılır. 7
4. 2. Trabzon Hurması Meyvesinin Kimyasal Bileşimi (100 g meyvede) Çekirdekli Kalori (cal) 63 Protein (g) 0. 6 Yağ (g) 0. 3 Karbonhidrat (g) 16. 1 Ca (mg) 5 P (mg) 21 Fe (mg) 0. 2 Na (mg) 5 K (mg) 143 Vitamin A (IU) 2220 Thiamine (mg) B 1 0. 02 Riboflavin (mg) B 2 0. 02 Niacin (mg) 0. 09 Askorbik asit (mg) C 9 Çekirdeksiz 65 0. 6 0. 3 16. 5 5 22 0. 2 5 146 2275 0. 02 0. 09 9 Yabani 104 0. 7 0. 3 27. 4 22 21 2. 0 0. 9 254 54 8
5. 1. Dünyada Trabzon Hurması Üretimi (FAO 2004) Ülke Üretim (t) Alan (ha) Dünya 2, 454, 350 767, 810 1. Çin 1, 790, 000 703, 200 2. Japonya 270, 000 25, 000 3. Kore 250, 000 28, 000 4. Brezilya 66, 000 6, 400 5. İtalya 55, 000 2, 900 6. İsrail 20, 000 1, 700 Türkiye 12, 000 (DİE 2000) 7. Yeni Zelanda 1, 250 385 8. İran 1, 000 100 9. Avustralya 650 75 10. Meksika 450 50 Verim (kg/da) 31, 966 25, 455 108, 000 89, 286 103, 125 189, 655 117, 647 32, 468 100, 000 86, 667 90, 000 9
5. 2. Dünyada Trabzon Hurması Ticareti (FAO 2003) Ülke Dünya Çin Japonya Kore Brezilya İtalya İsrail Yeni Zelanda İran Avustralya Meksika İhracat (t) 16, 188 0 444 2, 176 629 0 12, 939 (1) 0 0 İthalat (t) 191 0 0 49 142 0 0 0 10
5. 3. Türkiye’de Trabzon Hurması Üretimi (DİE 2000) Ağaç sayısı İller Üretim (t) Toplam 12, 000 Hatay 4, 332 Adana 2, 586 Mersin 1, 595 K. maraş 642 Samsun 439 665, 000 adet Pay (%) 36. 10 21. 55 13. 29 5. 35 3. 65 11
6. Trabzon Hurmasının Morfolojik ve Biyolojik Özellikleri Habitüs (taç): 8 m; dik, yarı dik, yayvan Kök: D. kaki ise kazık, nemli toprakta hassas D. lotus ise saçak, kurak şarta dayanıklı D. virginiana ise saçak Dallar: Dik, yarı dik, yayvan; çok gevrektir, rüzgârda, aşırı meyve yükü altında kırılır; taze sürgün tüylü, açık yeşil, yaşlandıkça grikahverengi; ilk yıllarda çok obur dal, sonraki yıllarda kısa meyve dalları Yaprak: Basit; oval, sivri; kenarı düz; kalın; yaprak sapı kısa; 12
6. Trabzon Hurmasının Morfolojik ve Biyolojik Özellikleri (devam) Çiçek: Her sürgünde 2 -4 adet; yaprak ve sürgün tomurcuklarından sonra açar Dişi çiçekler: Kültür çeşitlerinde; tek, iri; koyu yeşil 4 adet yuvarlak uçlu çanak yaprak; ilk açtığında taç yaprak sarımsı-krem, sonra kahverengi; partenokarpik meyve; doğal meyve dökümünü azaltmak, meyve kalitesini artırmak amacıyla tozlanması istenir. Erkek çiçekler: Yeni sürgünün yaprak koltuğunda; küçük(<dişi); zayıf sürgün üzerinde 2 -3’lü salkım şeklinde; taç yaprağı açık sarı. Her yıl düzenli şekilde erkek çiçek oluşturan çeşitle tozlayıcı olarak kullanılır. Er-dişi(=Hermafrodit=Erselik): 3’lü erkek çiçek salkımının ortasında? Meyve: 50 -300 g; konik, uzun konik, yuvarlak, basık, köşeli 13
7. 1. Trabzon Hurmasının Pomolojik Sınıflandırması Buruk (kekre) olan (tanen) Meyve eti sertken yenmez - Hiratanenashi - Hachiya - Saijo Buruk olmayan Meyve eti sertken yenebilir - Fuyu - Jiro - Matsumoto Wase Fuyu - Suruga - Izu - Maekawa Jiro - Ichikikei Jiro - O’gosho 14
7. 2. Trabzon Hurması Çeşitlerinin Tat ve Olgunluk Durumu Tadı buruk olanlar Erkenci: Izu Orta: Hana Fuyu, Hana Gosho, Ichikikei Jiro, Matsumoto Wase Fuyu, Midia, Shogatsu Geççi: Fuyu, Suruga Tadı buruk olmayanlar Erkenci: Giombo, Nishumura Wase, Saijo Orta: Eureka, Gailey, Great Wall, Hachiya, Hiratanenashi, Ormond, Sheng, Tamopan, Tanenashi, Yomato Hyakume 15
7. 3. Trabzon Hurması Çeşitlerinin Meyve Et Rengi ve Tat Durumu Meyve et rengi sabit Tadı buruk: Saijo, Tamopan, Tanenashi, Triumph, Tsuru Tadı buruk olmayan: Costata, Fuyu (Kaliforniya), Hana Fuyu (Yotsudani), Gosho, Hana Gosho, O’gosho, Izu, Jiro, Suruga Meyve et rengi değişen Tadı buruk: Fuji, Hachiya, Hiratanenashi Tadı buruk olmayan: Chocolate, Gailey, Hyakume, Maru, Zengi Maru, Okame 16
7. 4. Trabzon Hurması Çeşitleri: Buruk (kekre) olan Hiratanenashi: Meyve orta-iri, yuvarlak-basık, yüksek verimlidir. Meyve kabuğu sert, parlak, turuncukırmızıdır. Meyve eti açık sarı-turuncudur. Meyve eti rengi tozlanma ile değişmez. Meyve kalitesi yüksek olsa da raf ömrü çok kısadır. Ağacı kuvvetli, dik büyür. Orta mevsim çeşididir. Hachiya: Meyve iri (230 g), dikdörtgen-konik, uç bölümü yuvarlaktır. Meyve kabuğu turuncudur. Ağacı kuvvetli, dikine büyür. Meyve eti rengi tozlanma ile değişmez. Japonya’da kurutmalık olarak kullanılır. 17
7. 4. Trabzon Hurması Çeşitleri: Buruk (kekre) olan (devam) Saijo: En eski çeşitlerdendir. Meyve küçük-orta irilikte, dikdörtgen-koniktir. Meyve eti turuncudur. Meyve eti rengi tozlanma ile değişmez. Meyve kalitesi yüksektir. Kurutmalık olarak kullanılır. 18
7. 4. Trabzon Hurması Çeşitleri: Buruk (kekre) olmayan Fuyu: Japonya’da yetiştiriciliği yapılan en önemli çeşittir. Meyve iri (200 g), basık yuvarlak ve köşelidir. Meyve kabuğu sert, parlak, turuncu-kırmızıdır. Sıcak bölgede yetiştirildiği zaman koyu kırmızı renk alır. Meyve eti açık sarı-turuncudur. Meyve eti rengi tozlanma ile değişmez. Partenokarp meyve oluşturur. Meyve kalitesi ve depolanabilme özelliği çok yüksektir. Ağacı kuvvetli, orta erkencidir. Jiro: Kekre olmayan çeşitler arasında en iri meyveyi oluşturur. Meyve eti rengi tozlanma ile değişmez. Partenokarp meyve oluşturur. Mükemmel meyve kalitesine rağmen meyve bazen uç bölümünden çatlar. Erkencidir. 19
7. 4. Trabzon Hurması Çeşitleri: Buruk (kekre) olmayan (devam) Matsumoto Wase Fuyu: Fuyu’dan göz mutasyonu ile oluşmuştur. Meyvesi Fuyu’dan daha küçüktür. Fuyu’ya göre çevresel şartlara uyum yeteneği daha geniştir. Meyve eti rengi tozlanma ile değişmez. Verimlidir. Meyve iriliğini artırmak amacı ile seyreltme yapılmalıdır. Erkencidir. Suruga: İri meyvelidir. Meyve yuvarlak-basık, parlak turuncu-kırmızıdır. Meyve eti açık sarı, tatlıdır. Meyve eti rengi tozlanma ile değişmez. Meyve kalitesi mükemmel ve depolamaya uygundur. En geççilerdendir. 20
7. 4. Trabzon Hurması Çeşitleri: Buruk (kekre) olmayan (devam) Izu: Meyvesi orta-iri, basık, turuncu-kırımızıdır. Meyve eti açık turuncudur. Meyve eti rengi tozlanma ile değişmez. Meyve kalitesi çok yüksek olmasına rağmen düşük verimlidir. Ağacın gelişme kuvveti zayıftır. En erkencilerdendir (eylül sonu). Maekawa Jiro: Jiro’nun göz mutasyonudur. Kekre olmayan çeşitler arasında en iri meyveyi oluşturanlardandır. Meyve iri-çok iri, basıktır. Meyve kabuğu parlak, sarı-turuncudur. Meyve eti rengi tozlanma ile değişmez. Çok çekirdeklidir. En erkencilerdendir. 21
7. 4. Trabzon Hurması Çeşitleri: Buruk (kekre) olmayan (devam) Ichikikei Jiro: Jiro’nun göz mutasyonudur. Sık dikime elverişli küçük taç oluşturur. Meyve kalitesi çok yüksektir. Verimlidir. En önemli erkencilerdendir. O’gosho: Meyve orta irilikte (150 g), yuvarlak-koniktir. Meyve kabuğu turuncu-kırmızıdır. Meyve eti çok kaliteli, tatlıdır. Meyve eti rengi tozlanma ile değişmez. Derim (hasat) önü döküme eğilimlidir. 22
8. 1. Trabzon Hurmasının Döllenme Biyolojisi - Erdişi + monoik + dioik ? - Monoik: Chocolate, Gosho, Hana Gosho, Gailey, Myotan, Zengi Maru - Sadece dişi çiçek oluşturan: Costata, Fuyu, Hachiya, Hyakume, Tamopan, Tanenashi, Triumph, Tsuru, Yemon, Zengi - Bazı yıl sadece diş çiçek, bazı yıl da hem diş hem de erkek çiçek oluşturan: Fuyu Gaki, Kal, Okame, Toner No. 23, Tober No. 129 - X=15 - D. lotus 2 n=2 x=30 (diploid) - D. virginiana 2 n=4 x=60 (tetraploid) veya 2 n=6 x=90 (hekzaploid) - D. kaki 2 n=6 x=90 (hekzaploid) - Partenokarpi istenen özelliktir. - Tozlanma böcek ile olur (entomofil). - 1: 8 tozlayıcı: çeşit 23
8. 1. Trabzon Hurmasının Döllenme Biyolojisi (devam) - Tozlanma ile meyve özelliği değişen (pollination variant): Meyve et rengi çekirdeğin bulunması ile değişir. Tozlanma ile meyve özelliği değişmeyen (polination constant): Meyvenin et enginde tozlanma ile değişim olmaz. Meyve çekirdeksiz ise et rengi açık, çekirdekli ise koyu kırmızımsıkahverengi Tozlanma zayıf ve tek çekirdek oluşmuş ise çekirdeğin çevresinde koyu alan oluşur ancak diğer bölümler açık renkli olur. Kırımızı, sert etli, çekirdeksiz, buruk (kekre) olmayan çeşitler istenir. Tozlanma yapıldığında meyvede çekirdek oluşur ancak meyve et rengi değişmez. Çekirdekli veya çekirdeksiz iken turuncudur. Ağaç (hasat) olumunda bazı çeşitler buruk, diğer bazıları buruk değildir. Tozlanma yapılmadığında meyve çekirdeksiz ise meyve eti buruk ve turuncudur. Tozlanma yapıldığında meyvede çekirdek oluşur, kahverengidir. Çekirdek sayısı arttıkça, et rengi koyulaşır, burukluk azalır. 24
9. 1. Trabzon Hurmasının Ekolojik İstekleri: İklim - Sub (alt) tropik bölgede yetişir. Ancak kışın yaprağını döker. Soğuklama isteği 7. 2°C’nin altında 200 -400 saattır. İlkbahar geç donlarından zararlanabilir. Sıcak-ılıman iklime de uyar. Kışın – 18°C’ye dayanır. Sıcak iklimde güneş yanıklığına, düşük oransal hava nemine hassastır. Akdeniz kıyı şeridinde gözlerin sürmesi martın ilk yarısında, çiçeklenme nisan sonunda olur. Tam çiçeklenmeden derime kadar 140 -160 gün ister. Buruk (kekre) olmayan çeşitler, kekre çeşitlere göre daha çok sıcaklık toplamına ihtiyaç duyar. Yüksek hava oransal nemini sever. 25
9. 2. Trabzon Hurmasının Ekolojik İstekleri: Toprak - Orta ağır Organik maddece zengin Drenajı iyi Derin p. H=6. 5 -7. 0 26
10. 1. Trabzon Hurmasının Çoğaltılması: Anaçlar - Çeliklerin köklenmesi zordur. - Göz veya kalem aşısı Diospyros kaki: Çin, Japonya, Türkiye’de kullanılır. Kuvvetli büyür. Tüm çeşitler ile iyi uyuşur. Bir örnek çöğür oluşturur. Kazık kökü uzun, yan kökleri azdır. Şaşırtma sırasında güçlük çıkarır. Boğaz çürüklüğüne çok dayanıklıdır. Nematodlara duyarlıdır. Ağır toprağa, diğer anaçlar kadar dayanıklı değildir. D. lotus: Çin, İtalya, Japonya, Kaliforniya’da kullanılır. Kekre çeşitler iyi daha uyuşur. Fuyu ile aşı uyuşmazlığı gösterir. Bazen üzerine aşılı çeşitte (Hachiya) aşırı meyve dökümü olur. Hızlı büyür. Bir örnek çöğür oluşturur. Soğuğa, D. kaki’den daha az dayanır. Kuraklığa dayanıklıdır. Bol saçak kök oluşturur. Şaşırtılması kolaydır. Dip sürgünü oluşturmaz. Geçirgenliği zayıf toprakta iyi sonuç vermez. Boğaz çürüklüğüne hassastır. D. virginiana: ABD ve İsrail’de kullanılır. Büyük ağaç oluşturur. Verime geç yatar. Bol saçak kök ve dip sürgünü oluşturur. Şaşırtılması kolaydır. Nemli toprağa, aşırı soğuk şartlara iyi uyar. Ancak çok dip sürgünü verir. Üzerine aşılı ağaçlar bir örnek büyümez. Aşırı toprak nemine dayanıklıdır. 27
10. 2. Trabzon Hurmasının Çoğaltılması: Çöğürlerin hazırlanması - Meyve kışın olgunlaştığı zaman toplanır. Yumuşadıktan sonra iyice ezilir. Meyve eti tohumdan ayrılıncaya kadar iyice su ile yıkanır. Tohumlar gölge yerde kurutulur. Plastik torbada 4 -5°C’de %50 -60 nemde saklanır. Tohum tavasına 5 -6 cm aralıkla ekilir. Güneş yanıklığını önlemek amacı ile tava üzerine gölgeleme yapılır. - Tavadaki çöğürler sonbaharda yaprağını döktükten sonra sökülür. - Kazık kök kesilir. - Aşı parseline 70 x 30 cm aralıkla şaşırtılır. 28
10. 3. Trabzon Hurmasının Çoğaltılması: Aşının yapılması - Aşı kalemleri dinlenme döneminde alınır. - 4 -5°C’de saklanır. - Aşı parselindeki çöğürlere - T, yongalı göz aşıları, - Dilcikli, yarma kalem aşıları yapılır. 29
11. 1. Trabzon Hurması Bahçesi Kurulması: Yer, Çeşit Bahçe Yerinin Seçimi: - Sub (alt) tropik bölgede yetişir. - Sıcak-ılıman iklimde de yetişebilir. - Dalları çok gevrek olduğu için şiddetli rüzgârlı yer olmamalıdır. Gerekirse servi ile rüzgâr kıran oluşturulur. - Orta ağır, organik maddece zengin, p. H=6. 5 -7. 0, drenajı iyi, derin toprağı sever. Taban suyu yüksek ise drenaj hendekleri açılır. Çeşit Seçimi: - Buruk olmayan, çekirdeksiz, sert etli, yola ve muhafazaya elverişli, turuncu-kırmızı renkli - Erkenci, orta, geç mevsim çeşitleri kullanılması Pazar dönemini uzatır. 30
11. 2. Trabzon Hurması Bahçesi Kurulması: Dikim - - 5 x 5, 6 x 6, 7 x 7, 8 x 8, 10 x 10 m 2. 5 x 2. 5 m Japonya’da - Dikimden 5 yıl sonra seyreltilir 5. 0 x 2. 5 m - Dikimden 10 yıl sonra tekrar seyreltilir: 5 x 5 m 1: 8 tozlayıcı: esas çeşit Tozlayıcı çeşitler: Brunikel, Gailey, Mandarino, Mercatelli, Zenjimaru Dikim çukuru 40 -60 cm derinlik ve genişlikte açılır. Sonbaharda yaprak döküldükten sonra, ilkbaharda yaprak açana kadar Fidanlıktan söküldüğü derinliğe dikilmelidir. Dikimde fidanın tepesi 60 -70 cm’den kesilir. Herek dikilmeli, can suyu verilmelidir. Yaz ayları çok sıcak ve kurak yerde malçlama zorunludur. 31
12. 1. Trabzon Hurması Bahçesinde Yıllık Bakım İşleri: Toprak işleme, Sulama Toprak İşleme: - İlkbaharda toprak tava geldiği zaman sürülerek havalandırılır. - Öncelikle yabancı ot kontrolu için yapılır. - Örtüsüz işleme: Sulama suyunun kısıtlı olduğu yerde uygulanır. - Örtülü işleme: Hava oransal neminin az olduğu yerde uygulanır. Sulama: - Kumlu toprak, killi toprak göre daha sık sulanır. - D. kaki kökleri sürekli nemli toprakta hassastır. - Sürgün gelişmesinin olduğu ilkbahar ve sonbaharda sulama önemlidir. - Yetersiz veya aşırı sulama meyve dökümüne neden olur. - İyi drenaj sağlanırsa aşırı toprak nemine dayanır. - Düzensiz sulama meyve çatlamasına neden olur. - Sonbahar ve kış ayları kurak geçer ise uzun aralıkla sulama yapılmalıdır. - Karık, alttan yağmurlama, düşük basınçlı sulama kullanılmasına rağmen damla sulama tercih edilmelidir. 32
12. 2. Trabzon Hurması Bahçesinde Yıllık Bakım İşleri: Gübreleme - Öncelikle yaprak analizi yapılmalıdır. - İlkbaharda oluşan bir yaşlı meyvesiz sürgünlerin ortasındaki beş aylık yapraklardan ağustos ayında alınır. - Referans değerler (%): N: 2. 22 -3. 15, P: 0. 11 -0. 16, K: 1. 47 -3. 86, Ca: 0. 92 -2. 78, Mg: 0. 22 -0. 77 Azot: İyi gelişme ve çiçek oluşumunun artırılması için gereklidir. - 1/3’ü erken ilkbaharda, 1/3’ü nisan-mayısta, 1/3’ü haziranda verilir. - Ağacın taç izdüşümüne verilip toprağa karıştırılır. - Sulama yapılır. - Aşırı N ile gübreleme, aşırı sürgün gelişimine, çiçek ve meyve dökümüne neden olur. 33
12. 2. Trabzon Hurması Bahçesinde Yıllık Bakım İşleri: Gübreleme (devam) Fosfor: Çiçeklenme, meyve tutumu, meyvenin renklenmesinin artırılması, kök gelişmesi üzerine etkilidir. - Kasım-aralıkta verilir. - Taç izdüşümüne, kılcal köklere kadar derinlikte aşılan çukura çiftlik gübresi ile birlikte verilir; toprakla örtülür. Potasyum: Meyve kalitesi, iriliği üzerine doğrudan etkilidir. - Eksikliğinde meyveler dökülür, çatlar. - Kasım-aralıkta, fosfor ile birlikte verilir. Magnezyum: Eksikliği yüksek p. H, organik maddece fakir, kireçli, aşırı K bulunduran toprakta görülür. - Eksikliğinde meyveli dallardaki yaşlı yaprakların damar arası sararır. - Genellikle sürgünün dip yapraklarında görülür. 34
12. 3. Trabzon Hurması Bahçesinde Yıllık Bakım İşleri: Budama - Dikimden sonraki ilk üç yılda şekil budaması yapılır. Değişik doruk dallı, palmet, goble, telli terbiye sistemleri uygulanır. Değişik doruk dallı sistemde: Birinci yılın sonunda fidanın tepesi 70 cm’den kesilir. İkinci yıl mayıs-haziranda gövde üzerinde 45 -60° açı yapan, düzenli dağılmış 3 -5 sürgün ana dalları oluşturmak üzere seçilir. İkinci yılın sonunda doruk dalın uzunluğunun 2/3’ü geriye budanır. Ana dallar güçlerine göre 40 -45 cm uzunluk kalacak şeklide dışa bakan göz üzerinden kesilir. Üçüncü yılda doruk dal, ana dalların gelişimini artırmak amacı ile geriye budanır. Taç şekli verildikten sonra her yıl düzenli budama yapılması gerekir. Çok zayıf ince, birbirini engelleyen, aşırı büyüyen, hasta ve yarılı dallar kışın kesilir. Verimin çok olduğu yılda her meyve dalında bir meyve bırakılacak şekilde seyreltme elle yapılır. 35
12. 4. Trabzon Hurması Bahçesinde Yıllık Bakım İşleri: Hastalıklar - Antraknoz (Gloesporium kaki, Colletotrichum gloeosporioides): Mantar. Sürgün ve meyvede etkilidir. Fuyu ve Izu çok hassas, Atago dayanıklıdır. Etkilenen meyve erken olgunlaşıp dökülür. - Gri küf (Botrytis cinerae): Mantar. Genç yaprakta leke oluşturacak şekilde etkilidir. - Bakteriyel yanıklık (Pseudomonas syringae): Bakteri. Yaprak üzerimde nokta şeklinde leke oluşturur. Yaprağın altında ve sapında kararma görülür. İlerleyen dönemde sürgün yanmış gibi kararır. Soğuk ve nemli hava hastalığın ilerlemesi için uygun şart sağlar. - Kök kanseri (Agrobacterium tumefaciens) 36
12. 5. Trabzon Hurması Bahçesinde Yıllık Bakım İşleri: Zararlılar - - - Akdeniz meyve sineği (Ceratitis capitata): Kışı toprakta pupa döneminde geçirir. İlkbahar sonu ya da yaz başında ergin olarak çıkar. Yumurtasını meyve içerisine bırakır. Larvalar meyvede beslenerek gelişimini tamamlar. Toprak altında pupa olur. Yumurtanın bırakıldığı yerde meyvede yumuşama ve çöküntü olur. Sonra burada kahverengi leke oluşur. Lekenin etrafı açık renk alır. Trabzon hurması meyve güvesi (Stathmopoda masinissa): larvası göz, sürgün, meyvede zara yapar. Yumurtalarını yaz başında meyvenin sap ve kaliksi üzerine bırakır. Larvalar meyve içerisine girer. Meyvenin erken olgunlaşmasına ve dökülmesine neden olur. Turunçgil unlu biti (Pseudococcus citri) Koşnil (Coccus hesperidum) Trips (Heliothrips haemorrhoidalis) 37
13. Trabzon Hurmasının Derimi (Hasadı) - Eylül sonu-kasım ortası - Meyve kabuğunun yeşil rengi kaybolup çeşide özgü rengi aldığı zaman, meyve eti sertken, ağaç olumunda toplanır. - Tadı buruk olan çeşitte meyve yumuşayıncaya kadar ağaç üzerinde bekletilebilir. - Meyveler en az iki defada toplanır. - Erken toplanan meyve bekletme sırasında yeme olumuna ulaşmadan, yumuşamadan buruşur. - Meyve sapı uzun ise çanak yaprakların üzerinden makasla kesilir. Çanak yapraksız meyveler yumuşama sırasında çürüyebilir. - Meyve sapı kısa ise meyve elle dikkatlice koparılır. - Meyve zedelenmemesi için yavaşça toplama kabına (viyol) konur. - Paketleme yerine dikkatlice taşınır. 38
14. Trabzon Hurmasının Meyvesinin Ambalajlanması ve Muhafazası Ambalajlama - Derimden sonra meyveler irilik, renk, şekil yönünden boylanır. - I. sınıf: Bir örnek meyveler - II. sınıf: Böcek zararı olmayan, lekesiz, özürsüz diğer meyveler - Tahta veya plastik kasa kullanılır. - Meyveler kasaya tek kağıda sarılarak veya viyole yerleştirilerek bir sıra dizilir. Muhafaza - Meyve -1. 1 ile 0°C’de %85 -90 hava oransal neminde 2 -3 ay saklanabilir. - Japonya’da Fuyu meyveleri tek 0. 06 mm kalınlığındaki plastik torbaya yerleştirilerek 0°C’de 5 ay saklanabilmiştir. Torba içerisinde %5 -10 CO 2, %5 O 2, %100 nem içeren değiştirilmiş atmosfer oluşmuştur. 39
15. Trabzon Hurmasında Verim - Çeşitler değişik yaşta verime yatar. - Dikimden sonra Fuyu 2 yılda, Hachiya 4 yılda verime yatar. - Tam verim döneminde 40 -60 kg/ağaç verim alınabilir. 40
Trabzon Hurmasında Pazarlama - Buruk olmayan ve meyve eti sertken yenebilen çeşitler toplandıktan sonra hemen pazarlanabilir. Buruk olan çeşitler yumuşaması ve burukluğun ortadan kalması amacı ile: - Ağaç üzerinde bekletilebilir. - 21°C’de 2 -3 hafta bekletilir. - Etilen çıkartan elma, armut ile birlikte plastik torbada bekletilir. - Tümü aynı ağaç olumunda olan meyveler 500 ppm ethrel (=ethephon=etilen) çözeltisine 2 dakika daldırıldıktan sonra 2 -3 gün bekletilir. - Meyveler sarımsı-yeşil renkte toplanıp CO 2 ile uygulama yapılır. Japonya ve İsrail’de kullanılan yöntemdir. - Meyveler sarımsı-yeşil renkte toplanıp %2’lik kireçli suda beş gün bekletilir. - Buruk çeşitler yakın pazara yumuşatıldıktan sonra gönderilir. - Buruk çeşitler uzak pazara meyve sert halde iken kağıda sarılıp kasaya tek sıralı dizilerek gönderilir. 41
- Slides: 41