Tozla Mcadele ve Toz lmleri Gediz niversitesi Gvenlii

Tozla Mücadele ve Toz Ölçümleri Gediz Üniversitesi İş Güvenliği ve Sağlığı Yüksek Lisans İSG 503 - İş Güvenliği Dersi Sunumu Seda Külahcıoğlu Işıksel 601214021

Eğitimin Hedefi Bu eğitimin sonunda: • Tozla Mücadele ve • Toz Ölçümleri hakkında bilgi sahibi olacaksınız.

İçindekiler 1. 2. 3. 4. 5. Toz Nedir? İlgili Mevzuat Toz Örnekleme ve Ölçüm Yöntemleri Tozla Mücadele - Havalandırma Kişisel Koruyucular

Toz Nedir? 4

2. Tozla Mücadele - Havalandırma • Toz, çeşitli büyüklükteki katı tanecikler için kullanılan genel bir sözcüktür. • Daima hava veya başka bir gaz içinde karışım halinde bulunur. • Tane büyüklüğü genellikle 300 mikronun altındadır. • Özgül ağırlığı az olan maddelerde bu büyüklük 1 mm’ye kadar çıkabilir. • Görüş sahasını azaltmakta, çalışanları rahatsız etmekte, iş randımanını düşürmekte, meslek hastalıklarına sebep olmaktadır. • Toz, tarih boyunca insan sağlığını olumsuz etkilemeye devam etmektedir. İnsanlar da uzun yıllardan beri bunun farkında bulunmakta ve toz ile mücadele etmektedirler. • İbni Sina’nın “Eğer toz olmasaydı insan ömrünün 1000 sene olmaması için hiçbir sebep yoktu” sözü de bu durumu özetlemektedir. • Toz, solunum sistemi ile akciğerlere yerleşerek ve kana karışarak insanları olumsuz olarak etkilemekte, meslek hastalıklarına sebep olmaktadır.

Tozla Mücadele - Havalandırma Solunum sistemimiz 4 ana kısımdan oluşmaktadır: 1 -Burun ve ağız 2 -Nefes borusu 3 -Bronşlar 4 -Bronşiyol ve alveoller

2. Tozla Mücadele - Havalandırma • Burun ve ağız, havanın vücuda giriş yoludur. • Burun iyi bir filtrasyon mekanizmasına sahip olup burunda bulunan kıllar ve burun mukozası, solunan tozun büyük bir kısmını tutar. • Solunan tozların tane büyüklüğü genellikle 60 mikronun altındadır. • 5 mikron tane büyüklüğünden büyük olan tozlar üst solunum yollarında tutulur ve alveollere kadar gidemez. Çok küçük tozlar ise (0, 5 mikrondan küçük) alveollere girse dahi öksürme ve aksırmalarla, akciğerlerin kendini temizleme metotlarıyla dışarı atılırlar. • Tozların meydana getirdiği mesleki akciğer hastalıkları olan pnömokonyozlar toz halinde olan zararlı maddelerin solunum yolu ile akciğere girerek akciğerlerin küçük ünitelerinde kalıcı birikimleri sonucu meydana gelen hastalıklardır. Solunum yoluyla akciğerlerdeki alveollere kadar ulaşan ve orada birikerek pnömokonyoz denilen toz hastalığını yapan tozların tane büyüklükleri 0, 5 -5 mikron arasındadır.

2. Tozla Mücadele - Havalandırma Tozlar ve yol açtıkları meslek hastalıkları şu şekilde sınıflandırılabilir: İnsan sağlığına etkileri açısından tozlar • Fibrojenik tozlar: Silikoz, asbestoz gibi pnömokonyoza sebep olan tozlardır. • Toksik tozlar: Vücuda alındıklarında akut veya kronik zehirlenmeye sebep olan tozlardır. Bunlar kurşun, krom, kadmiyum, mangan, vanadyum gibi ağır metal tozlarıdır. • Kanserojen tozlar: Kansere sebep olan tozlardır. Bunlar asbest, arsenik, berilyum, kromatlar, nikel tozları gibi tozlardır. • Radyoaktif tozlar: Çok sayıda olmakla beraber en önemlileri uranyum, seryum, zirkonyum bileşikleri, trityum ve radyum tuzlarıdır. • İnert tozlar: Akciğerlerde birikebilen, fakat herhangi bir hastalık yapmayan tozlardır.

Tozla Mücadele - Havalandırma Mineral ve metalik tozlarla meydana gelen pnömokonyozlar • Silikoz (saf silikoz): Silisyum di oksit (Si. O 2)(Silis) kristallerinin solunması sonucu meydana gelen akciğer hastalığıdır. • Karışık Silikozlar: Kömür işçileri pnömokonyozu: Maden kömürü ile uğraşan işçiler, kömür tozlarından başka oldukça yoğun olarak silis tozuyla da muhatap olurlar. Bu işçilerin ciğerlerinde kömür ile silis tozu birikerek antrako-silikoz adı verilen hastalık meydana gelir. Sidere-silikoz : Akciğerde demir ve silis tozlarının birikmesi ile meydana gelen bir hastalıktır. Kaolen pnömokonyozu: Saf kaolen (Aleminyum silikat) 2 H 2 O AL 2 O 2 2 Si. O 2 dır. Endüstride kullanılan kaolende büyük oranda silis bulunmaktadır. Kaolen porselen endüstrisinin ilkel maddesidir. Diğer bazı endüstrilerde ekleme ve doldurma maddesi olarak kullanılmaktadır. Karışık kaolen pnömokonyozunda nödüler fibrosis, massif fibrosis, dispne, öksürük ve balgam görülür. • Basit Silikatozlar Silikatların (kil, feldspat, saf kaolen, bentonit v. b. ) uzunca bir süre solunmasından sonra ortaya çıkan bir pnömokonyoz şeklidir. 9

Tozla Mücadele - Havalandırma • Fibrotik Silikatozlar Asbestoz: Asbest (Amyant) tozlarının solunması sonucu meydana gelir. Asbest bileşimi 3 Mg. 2 Si. O 2. H 2 O(Magnezyum silikat) olan ve lifler halinde bulunan bir maddedir. Talkoz: Talk tozlarının solunması sonucu meydana gelir. Saf talk, magnezyumsilikathidrate dir. (Mg 3 (Si. O 4 O)(OH)2. Endüstride kullanılanlarda Ca, Al, Fe ihtiva eder. Silimanite mineralleri pnömokonyozu: Aleminyum silikatların bütün değişik formlarının (AL 2. O 2. Si. O 2) solunmasından meydana gelir. • Alüminoz İnce alüminyum tozları ile uğraşanlarla olur.

Tozla Mücadele - Havalandırma • Berilyoz Bazı mineral tozlarının meydana getirdiği yığılma (birikme) pnömokonyozlarıdır ve ağır sonuçları yoktur. Baritoz: Barum sulfat tozlarının yığılması Sideroz: Demir oksit tozlarının yığılması Stannoz: Kalay tozlarının yığılması Antrakoz: Kömür tozlarının yığılması

Tozla Mücadele - Havalandırma • Organik tozların meydana getirdiği pnömokonyozlar Bissinoz(Pamuk pnömokonyozu) Bissinoz, pamuk ile çalışan işçilerin %30 -40’ında (çok hafif şekilleri de dahil olmak üzere) görülebileceği bildirilmektedir. 5 -10 yıl içinde görülür. Önceleri Pazartesi günü hastalığı şeklinde, ikinci aşamada haftanın diğer günlerinde de rahatsızlıklar görülür. Üçüncü aşamada (20 -30 yıl içinde) bronşit ve astmatik bir tablo yerleşir.

İlgili Mevzuat 13

İlgili Mevzuat • TOZLA MÜCADELE YÖNETMELİĞİ Resmi Gazete Tarihi: 05. 11. 2013, Sayısı: 28812 Amaç MADDE 1 – (1) Bu Yönetmeliğin amacı, işyerlerinde tozdan kaynaklı ortaya çıkabilecek risklerin önlenebilmesi amacıyla iş sağlığı ve güvenliği yönünden tozla mücadele etmek ve bu işlerde çalışanların tozun etkilerinden korunmalarını sağlamak için alınması gerekli tedbirlere dair usul ve esasları belirlemektir. Kapsam MADDE 2 – (1) Bu Yönetmelik, 20/6/2012 tarihli ve 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu kapsamına giren işyerlerinde ve çalışanların yaptıkları işlerden dolayı toz maruziyetinin olabileceği işyerlerinde uygulanır.

İlgili Mevzuat • İşverenin yükümlülükleri MADDE 5 – (1) İşveren, her türlü tozun meydana geldiği işyerlerinde çalışanların toz maruziyetini önlemek ve çalışanların toz ile ilgili tehlikelerden korunması için gerekli tüm koruyucu ve önleyici tedbirleri almakla yükümlüdür. (2) İşveren, ayrıca tozdan kaynaklanan maruziyetin önlenmesinde; a) İkame yöntemi uygulanarak, toz oluşumuna neden olabilecek tehlikeli madde yerine çalışanların sağlık ve güvenliği yönünden tehlikesiz veya daha az tehlikeli olan maddelerin kullanılmasını, b) Riski kaynağında önlemek üzere; uygun iş organizasyonunun yapılmasını ve toplu koruma yöntemlerinin uygulanmasını, c) Toz çıkışını önlemek için uygun mühendislik yöntemlerinin kullanılmasını, ç) İşyerlerinin çalışma şekline ve çalışanların yaptıkları işe göre ihtiyaç duyulan yeterli temiz havanın bulunmasını, d) Alınan önlemlerin yeterli olmadığı durumlarda çalışanlara tozun niteliğine uygun kişisel koruyucu donanımların verilmesini ve kullanılmasını, e) Alınan önlemlerin etkinliğini ve sürekliliğini sağlamak üzere yeterli kontrol, denetim ve gözetim yapılmasını, f) İşyerlerinde oluşan atıkların, Çevre ve Şehircilik Bakanlığının ilgili mevzuatına uygun olarak bertaraf edilmesini, sağlar.

İlgili Mevzuat • Risk değerlendirmesi MADDE 6 – (1) İşveren, çalışanlarının sağlık ve güvenliğini tehlikeye atacak, işyerinde bulunan tozlardan kaynaklanan olumsuz etkileri belirlemek üzere, 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu ve 29/12/2012 tarihli ve 28512 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan İş Sağlığı ve Güvenliği Risk Değerlendirmesi Yönetmeliği hükümlerine uygun şekilde risk değerlendirmesi yapmakla yükümlüdür. (2) Tozlu işlerde yapılacak risk değerlendirmesinde aşağıda belirtilen hususlar özellikle dikkate alınır. a) Ortamda bulunan tozun çeşidi, b) Ortamda bulunan tozun sağlık ve güvenlik yönünden tehlike ve zararları, c) Maruziyetin düzeyi, süresi ve sıklığı, ç) Bu Yönetmeliğin Ek-1’inde yer alan mesleki maruziyet sınır değerleri, d) Toz ölçüm sonuçları, e) Alınması gereken önleyici tedbirleri, f) Varsa daha önce yapılmış olan sağlık gözetimlerinin sonuçları.

İlgili Mevzuat • Sağlık gözetimi MADDE 10 – (1) Bu Yönetmelik kapsamına giren işyerlerinde çalışan ve çalışacak kişilerin yapılacak sağlık gözetiminde aşağıdaki hususlar dikkate alınır. a) 20/7/2013 tarihli ve 28713 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan İşyeri Hekimi ve Diğer Sağlık Personelinin Görev, Yetki, Sorumluluk ve Eğitimleri Hakkında Yönetmelik ekinde yer alan İşe Giriş / Periyodik Muayene Formu örneğine göre yapılır. b) Çalışanların sağlık gözetimi; risk değerlendirmesi, aralıklarla yapılan toz ölçüm sonuçları ve tozun cinsi dikkate alınarak işyeri hekimince belirlenen sıklıkta tekrarlanır ve her çalışan için sağlık kaydı tutulur. c) Pnömokonyoz yönünden yapılan periyodik sağlık muayenelerinde Ek-2’de verilen “Pnömokonyoz Tanı Şeması” dikkate alınır. ç) Sağlık gözetiminden sorumlu işyeri hekimi; muayene ve tetkiklerin sonucuna göre, çalışanın toza maruz kalacağı işlerde çalıştırılmaması da dahil, her türlü koruyucu ve önleyici tedbirleri belirler ve tavsiyelerde bulunur. d) İşyeri hekimi, çalışanın maruziyetinin sona ermesinden sonra da yapılması gereken sağlık değerlendirmesi ile ilgili bilgi verir ve maruziyetin bitmesinden sonra sağlık gözetiminin devam etmesi gereken süreyi belirleyebilir. e) Çalışan veya işveren sağlık muayenesi ve tetkiklerinin yeniden yapılmasını isteme hakkına sahiptir.

İlgili Mevzuat • Akciğer radyografilerinin değerlendirilmesi MADDE 11 – (1) Bu Yönetmelik kapsamına giren işyerlerinde 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanununun 15 inci maddesinde belirtilen durumlarda ve işyeri hekimince belirlenen sıklıkta ILO Uluslararası Pnömokonyoz Radyografileri Sınıflandırılmasına uygun standartlarda akciğer radyografileri çekilir. (2) Bu Yönetmelik kapsamına giren asbest ve türleri, kuvars içeren tozların bulunabileceği işyerlerinde; risk değerlendirmesi ve ölçüm sonuçları ile çalışanların sağlık durumları dikkate alınarak hangi sıklıkta standart akciğer radyografilerinin çekileceği işyeri hekimince belirlenir. (3) Bu Yönetmelik kapsamına giren asbest ve türleri, kuvars içeren tozların bulunabileceği işyerlerinde çalışanların standart akciğer radyografileri okuyucu tarafından ILO Uluslararası Pnömokonyoz Radyografi Sınıflandırılmasına göre değerlendirilir. Farklılık gösteren değerlendirme sonuçları, okuyucular tarafından birlikte değerlendirilerek nihai sonuçlar işverene yazılı olarak bildirilir. (4) Okuyucu listeleri, İSGGM veya İSGÜM’ün internet sayfasından temin edilebilir. (5) Bu Yönetmelik kapsamına giren asbest ve türleri, kuvars içeren tozlar hariç diğer tozların bulunduğu işyerlerinde çalışanların ILO Uluslararası Pnömokonyoz Radyografi Sınıflandırılmasına uygun standartlarda akciğer radyografisi işyeri hekimi tarafından maruz kalınan tozun özellikleri de dikkate alınarak değerlendirilir. İhtiyaç duyulması halinde ileri tetkik ve değerlendirme için, okuyucuya gönderilebilir.

İlgili Mevzuat • Pnömokonyoz olgularının belirlenmesi MADDE 12 – (1) Ek-3’te verilen ILO Uluslararası Pnömokonyoz Değerlendirme Kategorisi Çizelgesi’ne göre okuyucuların nihai değerlendirme sonuçlarına ilişkin raporunu alan işveren; a) Kategori 0 olarak değerlendirilenlerin; aralıklı muayenelerle takibinin yapılmasını, b) Kategori 1 ve üzeri olarak değerlendirilenlerin; SGK tarafından yetkilendirilen sağlık hizmet sunucularına sevkini sağlar. (2) Meslek hastalıkları tıbbi tanısında yetkili sağlık kuruluşu, düzenlediği raporların birer örneğini ilgili işverene gönderir. • Pnömokonyoz okuyucu eğitimi MADDE 16 – (1) ILO Uluslararası Pnömokonyoz Radyografi Sınıflandırılması Okuyucu eğitimi İSGÜM tarafından düzenlenir. Eğitimi başarılı ile bitiren hekimlere Ek-4’teki örneğine uygun sertifika düzenlenir. • Pnömokonyoz tanısı alan çalışanların çalışma durumu MADDE 13 – (1) İşveren, meslek hastalıkları tanısında yetkili sağlık kuruluşunun çalışanla ilgili düzenlediği raporda belirtilen çalışma koşullarını sağlamakla yükümlüdür.

İlgili Mevzuat • Kayıtların saklanması MADDE 14 – (1) İşveren, işyerinde çalışanların yaptıkları iş, çalışma süresi, toz ölçüm sonuçları ile kişisel sağlık dosyalarının kayıtlarını ilgili mevzuatta ayrıca belirlenmemişse çalışanın işten ayrılma tarihinden itibaren on beş yıl süreyle saklar. İşyeri ortamındaki tozlardan kaynaklanan hastalıkların yükümlülük süresi bu süreyi aşan işyerlerinde, evrakların saklanması hastalıkların yükümlülük süresine göre uzar. Çalışanın işyerinden ayrılarak başka bir işyerinde çalışmaya başlaması halinde, yeni işveren çalışanın kişisel sağlık dosyasını ve diğer kayıtları ister, önceki işveren de dosyanın bir örneğini onaylayarak gönderir. (2) Çalışanlar kendilerine ait kayıtların bir örneğini alabilirler. Çalışanlar ve/veya çalışan temsilcileri de kayıtlar hakkında isimsiz olarak genel bilgileri alabilirler.

İlgili Mevzuat • Çalışanların eğitimi ve bilgilendirilmesi MADDE 15 – (1) İşveren, 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanununun 16 ve 17 nci maddelerinde ve 15/5/2013 tarihli ve 28648 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Çalışanların İş Sağlığı ve Güvenliği Eğitimlerinin Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelikte belirtilen hususlar saklı kalmak kaydıyla çalışanların ve temsilcilerinin eğitim ve bilgilendirilmelerini sağlar. Bu eğitim ve bilgilendirilmeler özellikle aşağıdaki hususları içerir. a) Risk değerlendirmesi sonucunda elde edilen bilgiler, b) İşyerinde bulunan tozun çeşidinin tanınması, tozdan kaynaklanan sağlık ve güvenlik riskleri, meslek hastalıkları, mesleki maruziyet sınır değerleri ve diğer yasal düzenlemeler hakkında bilgiler, c) Çalışanların kendilerini ve diğer çalışanları tehlikelerden koruması için yapılması gerekenler ve alınacak önlemler, ç) Kişisel koruyucu donanımların doğru kullanımı ve bakımı.

İlgili Mevzuat • Tozla mücadele birimleri MADDE 17 – (1) İş Hijyeni Ölçüm, Test ve Analizi Yapan Laboratuvarlar Hakkında Yönetmelik hükümleri saklı kalmak kaydıyla 14/9/1990 tarihli ve 20635 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Maden ve Taşocakları İşletmelerinde ve Tünel Yapımında Tozla Mücadeleyle İlgili Yönetmelik hükümleri gereğince kurulmuş olan Tozla Mücadele Birimleri iç kontrol amacıyla işyerlerinde toz ölçümü yapmaya devam edebilirler.

İlgili Mevzuat • Tozla mücadele komisyonu MADDE 7 – (1) İSGGM Genel Müdürü veya Genel Müdürün görevlendireceği bir Genel Müdür Yardımcısı başkanlığında; Sağlık Bakanlığı, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığından birer temsilci ile İş Teftiş Kurulu Başkanlığından iş sağlığı ve güvenliği yönünden teftiş yapmaya yetkili bir iş müfettişi, SGK’den bir temsilci, Genel Müdürlükten bir hekim ile bir mühendis veya bir iş sağlığı ve güvenliği uzmanı, en çok üyesi olan çalışan ve işveren konfederasyonlarından birer temsilci ve Bakanlıkça uygun görülecek tozla mücadele ve toza bağlı meslek hastalıkları konularında çalışmaları bulunan üniversitelerin tıp ve mühendislik fakültelerinden birer öğretim üyesinin katılımıyla bir komisyon kurulur. Bu komisyon üyelerinin görev süresi üç yıldır. Süresi bitenler yeniden görevlendirilebilir. (2) Bu komisyon yılda iki defa toplanır. Komisyon, Bakanlığın ve komisyon üyelerinin isteği üzerine olağanüstü toplanarak gelen görüş ve önerileri değerlendirir. Komisyon tozla ilgili hangi sektörlerde rehber hazırlanması gerektiğine karar verir ve bu rehberlerin hazırlanmasında hangi kurum ve/veya kuruluşların görev alacağını belirler. (3) Komisyonun sekretarya hizmetleri Genel Müdürlükçe yürütülür.

İlgili Mevzuat • Toz ölçümleri MADDE 8 – (1) İşveren, her türlü tozun meydana geldiği işyerlerinde 20/8/2013 tarihli ve 28741 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan İş Hijyeni Ölçüm, Test ve Analizi Yapan Laboratuvarlar Hakkında Yönetmelik hükümleri saklı kalmak kaydıyla; a) Risk değerlendirmesi sonucuna göre belirlenen periyodik aralıklarla toz ölçümlerinin yapılmasını, b) İşyerinde çalışanların toz maruziyetinin bulunduğu koşullarda herhangi bir değişiklik olduğunda bu ölçümlerin tekrarlanmasını, c) Ölçüm sonuçlarının, Ek-1’de belirtilen mesleki maruziyet sınır değerleri dikkate alınarak değerlendirilmesini, ç) İşyerinde yapılacak denetimler için toz ölçümlerinin Genel Müdürlükçe ön yeterlik veya yeterlik belgesi verilen laboratuvarlarca yapılmasını sağlar.

İlgili Mevzuat • Maruziyet sınır değerleri MADDE 9 – (1) Tozlar için mesleki maruziyet sınır değerleri, Ek-1'de yer alan tabloda belirtilen değerlerin üstünde olamaz. (2) Tozlu işyerlerinde toz oluşumunun önlenmesi, tozun çalışma ortamına yayılmadan kaynağında yok edilmesi veya tozun bastırılması gibi diğer yöntemler ile toz yoğunluğunun Ek-1'deki değerlerin altına düşürülmesi için çalışmalar yapılır. Bu çalışmalar sonucunda toz ölçümü yenilenir ve toz yoğunluğunun uyulması gereken değerde olduğu veya altına düştüğü tespit edildiğinde çalışma izni verilir.

İlgili Mevzuat EK 1 - TOZ MESLEKİ MARUZİYET SINIR DEĞERLERİ TABLOSU Maddenin Adı CAS No (1) Toplam Toz Miktarı Solunabilir Toz Miktarı TWA/ZAOD* (mg/m 3) (2) Alfa-alumina 1344 -28 -1 15 5 Aluminyum Metal 7429 -90 -5 15 5 Amonyum sülfamat 7773 -06 -0 15 5 Bakır tozu 7440 -50 -8 Baryum sülfat 7727 -43 -7 15 5 Benomil 17804 -35 -2 15 5 Bizmut tellurit 1304 -82 -1 15 5 Bor oksit 1303 -86 -2 15 5 2 -Chloro-6 (trichloromethyl) pyridine 1929 -82 -4 15 5 Çinko oksit 1314 -13 -2 15 5 Çinko siterat 557 -05 -1 15 5 Clopidol 2971 -90 -6 15 5 Disiklopentadien demir 102 -54 -5 15 5 1 * Zaman Ağırlıklı Ortalama Değer (Time-Weighed Average): Günlük 8 saatlik zaman dilimine göre ölçülen veya hesaplanan zaman ağırlıklı ortalama değer

İlgili Mevzuat EK 1 - TOZ MESLEKİ MARUZİYET SINIR DEĞERLERİ TABLOSU Maddenin Adı CAS No (1) Toplam Toz Miktarı Solunabilir Toz Miktarı TWA/ZAOD* (mg/m 3) (2) Ferbam 14484 -64 -1 Ferro vanadyum tozu 12604 -58 -9 1 Gümüş 7440 -22 -4 0. 1 Grafit, sentetik 15 15 5 Jips 13397 -24 -5 15 5 Kalsiyum Karbonat(Mermer) 1317 -65 -3 15 5 Kalsiyum Karbonat (Kireçtaşı) 1317 -65 -3 15 5 Kalsiyum hidroksit 1305 -62 -0 15 5 Kalsiyum silikat 1344 -95 -2 15 5 Kalsiyum sülfat 7778 -18 -9 15 5 Kaolin 1332 -58 -7 15 5 Keten 463 -51 -4 0. 5 0. 9 Kobalt metali, tozu ve buharı 7440 -48 -4 0. 1 * Zaman Ağırlıklı Ortalama Değer (Time-Weighed Average): Günlük 8 saatlik zaman dilimine göre ölçülen veya hesaplanan zaman ağırlıklı ortalama değer

İlgili Mevzuat EK 1 - TOZ MESLEKİ MARUZİYET SINIR DEĞERLERİ TABLOSU Maddenin Adı CAS No (1) Toplam Toz Miktarı Solunabilir Toz Miktarı TWA/ZAOD* (mg/m 3) (2) TWA/ZAOD* 5 Magnezit 546 -93 -0 15 Malatiyon 121 -75 -5 15 Methoxychlor 72 -43 -5 15 Molibdenyum (Mo olarak) 7439 -98 -7 Çözünebilir Bileşikler Molibdenyum 7439 -98 -7 Nişasta 9005 -25 -8 5 15 15 Odun tozu Paraquat (mg/m 3) (2) 5 5 4685 -14 -7 0. 5 Pamuk tozu (Çırçır, hallaç, iplik) 0. 5 Pamuk tozu (Dokuma) 0. 75 Pamuk tozu (Konfeksiyon) 1 Paratiyon 56 -38 -2 0. 1 Pentaeritritol 115 -77 -5 15 5 * Zaman Ağırlıklı Ortalama Değer (Time-Weighed Average): Günlük 8 saatlik zaman dilimine göre ölçülen veya hesaplanan zaman ağırlıklı ortalama değer

İlgili Mevzuat EK 1 - TOZ MESLEKİ MARUZİYET SINIR DEĞERLERİ TABLOSU Maddenin Adı CAS No (1) Toplam Toz Miktarı Solunabilir Toz Miktarı TWA/ZAOD* (mg/m 3) (2) TWA/ZAOD* Pikloram 1918 -02 -1 15 (mg/m 3) (2) 5 Paris alçısı 26499 -65 -0 15 5 Platinyum ( Pt) 7440 -06 -4 15 0. 002 5 15 5 Çözünebilir tuzları Portland çimentosu 65997 -15 -1 Rouge (Demir III- oksit) Sakkaroz 57 -50 -1 15 5 Selüloz(kağıt tozu) 9004 -34 -6 15 5 Silikon 7440 -21 -3 15 5 Silikon karbür 409 -21 -2 15 5 10 5 Tahıl (yulaf, buğday, arpa…) Tantal, metal ve oksit toz 7440 -25 -7 5 Tellüryum ve bileşikleri (Te olarak) 13494 -80 -9 0. 1 5 Temephos 3383 -96 -8 15 5 * Zaman Ağırlıklı Ortalama Değer (Time-Weighed Average): Günlük 8 saatlik zaman dilimine göre ölçülen veya hesaplanan zaman ağırlıklı ortalama değer

İlgili Mevzuat EK 1 - TOZ MESLEKİ MARUZİYET SINIR DEĞERLERİ TABLOSU Maddenin Adı CAS No (1) Toplam Toz Miktarı TWA/ZAOD* (mg/m 3) (2) Solunabilir Toz Miktarı TWA/ZAOD* (mg/m 3) (2) 4, 4'-Tiyobis (6 -tert Butil-m-kresol) 96 -69 -5 15 Titanyum dioksit 13463 -67 -7 15 Vanadyum (V 2 O 5 toz olarak) 1314 -62 -1 0. 5 Zımpara 12415 -34 -8 15 5 5 * Zaman Ağırlıklı Ortalama Değer (Time-Weighed Average): Günlük 8 saatlik zaman dilimine göre ölçülen veya hesaplanan zaman ağırlıklı ortalama değer

İlgili Mevzuat Taş tozlarında silisyum miktarı ne kadar fazla ise zarar da o kadar fazladır. Mülga olan 1973 tarihli Parlayıcı, Patlayıcı, Tehlikeli ve Zararlı Maddelerle Çalışılan İşyerlerinde ve İşlerde Alınacak Tedbirler Hakkında Tüzük ise tozu «kömür, hububat, ağaçlar, mineraller, metaller, cevherler ve maden ocaklarından çıkarılan taşlar gibi organik veya inorganik maddelerin doldurulma ve boşaltılmaları, taşınmaları, delinmeleri, taşa tutulmaları, çarpılmaları, püskürtülmeleri, öğütülmeleri, patlamaları ve dağıtılmaları ile meydana gelen ve kendisinden hasıl oldukları maddelerle aynı bileşimde olan veya olmayan ve hava içerisinde dağılma veya yayılma özelliği gösteren 0, 5 - 150 mikron büyüklükte olan katı parçacıklar» olarak tanımlamış olup e silisyum- dioksit ve silikatlar ile ilgili III numaralı Çizelge’de tozlar için öngörülen MAK Değerlerini şu şekilde düzenlemiş idi: Yerüstü işyerlerinde serbest kristalin SİO 2 ihtiva eden tozlar için gerekli formül; K Z = C 2 x K /100 Z = Zararlılık Derecesi C = 5 mikrondan daha küçük toz konsantrasyonu (mg/m 3) K = Serb. kris. SİO 2 Miktarı (%) dır. • İşyeri ortamı Z - Değerinin; 0, 2 den küçük olması halinde t e h l i k e s i z, 0, 2 ile 1 arasında olması halinde k r i t i k ve 1 den büyük olması halinde t e h l i k e l i kabul edilir. Kömür tozu için gerekli değerleri saptayan formüller; Tane büyüklüğü 5 mikrondan az olan tozun konsantrasyonu (mg/m 3), aşağıdaki formülle bulunacak A değerine eşit veya daha küçük olmalıdır. A = ___10_____ % SİO 2 + 2 Toplam toz konsantrasyonu (mg/m 3) ise aşağıdaki formülle bulunacak B değerine eşit veya daha küçük olmalıdır: B = ____30______ % SİO 2 + 3 Asbest lifleri sayısı, cm 3 de 5’ten çok olmamalıdır. (Zararlı elyaf uzunluğu 5 mikrondan büyük ve eni boyunun 1/3 ünden küçük olanlardır). 31

Toz Örnekleme ve Toz Ölçüm Yöntemleri 32

Toz Örnekleme ve Toz Ölçüm Yöntemleri TOZ ÖRNEKLEME YÖNTEMLERİ Çalışanların maruz kaldığı alveollere ulaşan toz miktarını ölçmek üzere ISO (4402: 1991) standardına uygun, gravimetrik temelli, siklonlu kişisel örnekleyiciler kullanılmaktadır. Toz örnekleme işlemi, siklon ve filtre ilişkilendirilmiş olan bir hava pompası vasıtasıyla yapılır. Toz konsantrasyonunun ölçümü (mg/m 3), pompanın belirli bir süre içinde çektiği hava miktarı (m 3) ile filtre üzerinde tutulan kirleticilerin ağırlığının (mg) belirlenmesi ile hesaplanabilmektedir. Maruziyet Sınır Değerlerini belirlemek üzere uzun ve kısa vadeli ölçümler yapılır. Zaman Ağırlıklı Ortalama (Time Weighed Average–TWA): En az 8 saat ve olağan çalışma koşullarında işçinin maruz kaldığı toz konsantrasyonunu ifade eder. Kısa Dönem Maruziyet Sınır Değeri (Short term exposure limits–STEL): 15 dakika süreyle maruziyet konsantrasyonunu belirlemek üzere yapılan ölçümlerde kullanılır. İşyeri Maruziyet Sınır Değerleri, en az 8 saat ve olağan çalışma koşullarında sağlık açısından herhangi bir sorun oluşturmayan günlük aşılmaması gereken değerdir. 33

Toz Örnekleme ve Toz Ölçüm Yöntemleri • Her ülke kendi koşullarını dikkate alarak İşyeri Maruziyet Sınır Değerleri geliştirmekte, uygulamaya koymakta ve gerekli yasal düzenlemeleri yapmaktadır. • İşyeri maruziyet sınır değerleri için farklı kuruluşlarca farklı ifadeler kullanılabilmektedir: Occupational Safety and Health Administration (OSHA) Permissible Exposure Limit (PEL) İzin Verilen Maruziyet Sınırı National Institute for Occupational Safety and Health (NIOSH) Recommended Exposure Limit (REL) Önerilen Maruziyet Sınırı American Conference of Governmental Industrial Hygienists (ACGIH) Threshold Limit Value (TLV) Eşik Sınır Değeri Health and Safety Commission (HSC) Workplace Exposure Limits (WEL) İşyeri Maruziyet Sınırları Türkiye Eşik Sınır Değer (ESD) 34

Toz Örnekleme ve Toz Ölçüm Yöntemleri • • • Amerika Birleşik Devletleri, Belçika, Danimarka, Finlandiya, Norveç, Portekiz, İsveç, Yunanistan, İspanya ve Fransa’da solunabilir tozlardaki kristalin yapıda Si. O 2 miktarının sınır değeri Kuvars, Tridimit ve Kristobalit için ayrı belirlenmiştir. Maruziyet sınır değeri Amerika Birleşik Devletleri, Yunanistan, Danimarka, Belçika, Norveç, Portekiz, İsveç ve Fransa’da Kuvars için 0, 1 mg/cm 3, Tridimit ve Kristobalit için 0, 05 mg/cm 3 olarak belirlenmiştir. İngiltere, İtalya, Lüksemburg, Hollanda, Avusturya, İsviçre ve Avustralya’da ise kristalin yapıda Si. O 2 miktarı için Kuvars, Tridimit ve Kristobalit minerallerinin solunabilir tozlardaki toplamı dikkate alınmaktadır. İngiltere’de WEL (workplace exposure limit - işyeri maruziyet sınırı) 0, 1 mg/m 3, İrlanda ve İtalya’da 0, 05 mg/m 3, Lüksemburg, Avusturya ve İsviçre’de 0, 15 mg/m 3, Hollanda’da 0, 075 mg/m 3 ve Avustralya’da 0, 1 mg/m 3’dür. NIOSH ise solunabilir tozlardaki kristalin Si. O 2 miktarı için REL (önerilen maruziyet sınırı) değerini 0, 05 mg/m 3 olarak önermektedir. Kuruluş, önerdikleri REL konsantrasyonun pnömokonyoz riskini tam olarak önleyemediğini, ancak halen toz örnekleme ve kristalin yapısındaki Si. O 2 miktarını belirlemek üzere kullanılan yöntemlerin REL’in 0, 05 mg/m 3 değerinden daha aşağıya çekilmesine olanak vermediğini belirtmektedir. 35

Toz Örnekleme ve Toz Ölçüm Yöntemleri • Ülkemizde, Maden ve Taşocakları İşletmelerinde ve Tünel Yapımında Tozla Mücadeleyle İlgili Yönetmelik kapsamına giren işyerlerinde, ortam havasında kristal yapıda Si. O 2 içeriği %5’ten az olduğu takdirde Eşik Sınır Değerleri (ESD; TWA) 5 mg/m 3 olarak kabul edilmektedir. • Ortam havasında kristal yapıda Si. O 2 içeriği %5’ten fazla olan işyerlerinde ise Eşik Sınır Değer (ESD = 25 / %Si. O 2) eşitliği yardımıyla bulunmaktadır. • Bu durumda, yönetmelik kapsamındaki işyerlerinde, tamamen kristal yapıda Si. O 2 içeren solunabilir tozlarda uzun süre ve olağan çalışma koşullarında sağlık açısından herhangi bir sorun oluşturmayacağı öngörülen ESD 0, 25 mg/m 3 olmaktadır. 36

Toz Örnekleme ve Toz Ölçüm Yöntemleri SERBEST KUVARS MİKTARININ BELİRLENMESİNDE KULLANILAN YÖNTEMLER Toz örneklerinin kristalin yapıda Si. O 2 miktarının belirlenmesi için üç temel yöntemden yararlanılmaktadır. • Toz numunelerine uygulanan bir dizi çözünürlük işleminin ardından arta kalan serbest silisin belirlenmesini esas alan kimyasal yöntemler, • Kırılma indisi bilinen silisin immersiyonla renklendirme yöntemiyle tanınmasını esas alan mineralojik yöntemler ve • Isı farkı analizi, X-ışınları kırınımı (XRD) ve furier dönüşümlü kırmızı ötesi spektroskopisi (FTIR) Bunlardan kırmızı ötesi spektroskopisi (FTIR) ve X-ışınları kırınımı (XRD) teknikleri yaygın olarak kullanılmaktadır. FTIR tekniği, XRD tekniği kadar kesin sonuçlar vermemesine rağmen, maliyetinin daha düşük olması nedeniyle, özellikle iyi tanımlanmış örnek matrislerinde kullanılabilmektedir. Ancak, toz numunesinin kaolin benzeri silikatlar ve amorf silika içermesi veya kristal yapıda Si. O 2 miktarının çok düşük olması durumunda, FTIR tekniğinin hata oranı yükselmektedir. NIOSH Method 7500, OSHA Method ID– 142, MSHA Method P– 2 ve HSE Method MDHS 101, solunabilir tozlardaki kristalin yapıda Si. O 2 miktarını belirlemek üzere kullanılan en yaygın XRD yöntemleridir. XRD, kristal yapıda Si. O 2 içeren alfa kuvars, beta kuvars, tridimit ve kristobalit minerallerini tanımlayabilmekte ve örnek matrisinde yer alabilecek diğer mineralleri de analiz edebilmektedir. Türkiye’de, ortam havasındaki kristal yapıda Si. O 2 analizi, İş Sağlığı ve Güvenliği Merkezi Müdürlüğünün (İSGÜM) Ankara’daki laboratuarında ve FTIR tekniği ile yapılmaktadır. 37

Toz Örnekleme ve Toz Ölçüm Yöntemleri Toz Ölçümü Nasıl Yapılır ? • Vücuda asıl zararı veren ve meslek hastalıklarına neden olan partikül büyüklüklerinin teşhis edilerek bu noktada önlem alınması adına bu ölçümler son derece önemlidir. • Bulunulan ortamdaki tozun ölçülme işlemine toz ölçümü denir. • Toz ölçümü uzman kişilerce ve son sistem cihazlar kullanılarak yapılmak zorundadır. Bu şekilde belirlenecek sonuç ve alınacak önlemler seviyesi de net olarak belirlenmiş olacaktır. 38

Toz Örnekleme ve Toz Ölçüm Yöntemleri Toz ölçme işleminde temel olarak kullanılan aletler şöyledir: KONİMETRE Gravimetrik ölçü esasına dayanarak havadaki toz miktarını ve toz sayısını tesbit etmeye yarayan cihazdır. Konimetre şu şekilde çalışır: • belirli miktar hava belli ağırlıkta bir filtreden geçirilir • filtre üzerinde tutulan tozların ağırlığı mg/m 3 olarak saptanır • havanın içerdiği tozun ağırlığı ölçülerek veya filtre üzerinde tutulan tozlar mikroskop altında sayılarak havanın içerdiği toz miktarı toz sayısı/cm 3 olarak hesaplanır Bu şekilde madencilikte ve diğer sektörlerde toz bakımından hava kalitesi tespit edilebilmektedir. Bu değerlendirmeden başka insan sağlığı bakımından filtrede toplanan tozların mineral içeriği ve tozların patlama tehlikesi de gravimetrik ölçü yolu ile tespit edilebilir. Diğer bir metot ise delikten içeri çekilen havanın üzeri yağlanmış bir cam plakadan geçmesi sonucunda cam plakada kalan partiküllerin ölçümlenmesidir. 39

Toz Örnekleme ve Toz Ölçüm Yöntemleri 40

Toz Örnekleme ve Toz Ölçüm Yöntemleri GRAVİMETRE Cisimlerin (özellikle sıvıların) özgül ağırlıklarını ölçen ve aynı zamanda yerçekiminin etkisini yani ivmesini ölçmeye yarayan taşınabilir jeofizik cihazdır. Birleşik Krallıklar Ulusal Kömür Kurulu (eski adıyla Maden Araştırma Enstitüsü) tarafından ilk kullanılan ve çok başarılı olan ve bir çok ülkede gravimetre standardı olarak kabul edilen gravimetrik örnek alma cihazı aşağıda gösterilen şekilde çalışır. Diyafram pompasının tahriki ile hava 2. 5 litre/dakika ile cihazın içinden geçer. Ayırıcının paralel plakaları arasındaki hızı o kadar düşer ki 7 mikrondan büyük partiküller dışarıda toplanır. Geri kalan ince partiküller 5 mikronluk membran filtreye geçerler. Filtre genelde 8 saatlik bir örnekleme periyodundan önce ve sonra tartılır. 41

Toz Örnekleme ve Toz Ölçüm Yöntemleri Ayrıştırıcının özellikleri aşağıdaki şekilde bulunan BMRC eğrisinin sahip olduğu partikül ayırma karakteristiğine benzer özellikler sergiler. Bu eğri İngiliz Medikal Araştırma Konsili tarafından solunabilir tozların insan ciğerlerindeki alveollere penetrasyon oranlarını temsil edecek şekilde tanımlanmıştır. Amerikan Devlet Endüstriyel Hijyenistleri Konferansı tarafından benimsenmiş bir alternatif model de aynı şekille karşılaştırılması için verilmiştir. 42

Toz Örnekleme ve Toz Ölçüm Yöntemleri 1960’lı yıllardan bu yana pek çok gravimetrik örnek alma cihazı üretilmiştir. Bu cihazların bir kısmında naylon veya metal siklonlar ayrıştırıcının yerini almıştır. Bu siklonların küçük ve hafif olması anılan cihazların özellikle şahsi kullanıma uygun hale gelmesini sağlamıştır. 43

Toz Örnekleme ve Toz Ölçüm Yöntemleri TİNDALOMETRE Toz konsantrasyonunu optik ölçü esasına dayanarak ölçmeye yarayan alettir. Tindalometreye giren ışık hüzmelerinden biri doğrudan doğruya, diğeri tozlu hava içinden geçerek, nicol prizmaları ile eşit olarak aydınlatılan karşılaştırma yüzeylerine gelir, ışık şiddetinin bir eğri üzerinde mukayesesi ile de havadaki toz miktarı mg/m 3 cinsinden hesaplanır. 44

Toz Örnekleme ve Toz Ölçüm Yöntemleri Elektrostatik Presipitatör (filtre) Hava ve gaz içerisindeki tozu elektrostatik yükle toplayarak çökeltme prensibi ile çalışan toz tutma tesisidir. Radyometri / ß Işını Absorbsiyonu Yöntemi Radyoaktif tozları ölçmek için kullanılır. Tozların partiküler bir filtre üzerinde toplanması ve üzerine ß Işınları gönderilmesi ile çalışır. Reflektometri / Siyah Duman Yöntemi Reflektometri ölçümünde partikül yüklü filtrelerin koyuluğu karbon içeriğinin ölçümü olarak yorumlanmaktadır. Siyah duman yönteminde ise adı üzerinde olduğu üzere ortama gönderilen siyah duman ile yapılan ölçüm yapılır. Ancak bu yöntem sadece evlerde kömürlü ısınma sistemleri var ise kullanılır. Toz ölçümünde ayrıca radyasyon dedektörü, toz kovaları, nefhelometri / ışık kırınımı ve piezoelektrik terazi yöntemi de kullanılmaktadır. 45

Tozla Mücadele ve Havalandırma

Tozla Mücadele - Havalandırma Pnömokonyozlarla Birincil Korunma Tıbbi Koruma • İşe giriş muayenelerinin yapılması • Riskli işlerde çalışacak kişilerde işin risk durumuna göre ileri tetkiklerinin yapılması • İşin risk derecesine göre belirlenecek zaman aralıklarında, işin niteliğine göre değişecek tetkikleri de içerecek periyodik muayenelerinin yapılması Teknik Koruma Bu çabalar içinde; • gelişmiş maden işletmeciliği yöntemleriyle çevresel toz kontrolu ve • kişisel koruyucu ekipmanlar (maske vb. ) kullanılması ve • çalışanların eğitimi yer almaktadır.

Tozla Mücadele - Havalandırma Pnömokonyozlarla İkincil Korunma Tıbbi Koruma • İkincil koruma erken teşhis, tedavi, hastalık ilerlemesinin durdurulması çalışmalarını ihtiva eder. • Erken teşhis sonucu, işçi tozsuz yere nakledilmelidir. • Çalışanlarda tüberküloz ve kanser gibi hastalıklar da aranarak bu hastalıkların da erken teşhis edilmesi sağlanır. • Erken teşhis neticesinde tedavi imkanına kavuşulur. • Teşhiste gecikilirse hastalık yerleşir, bu tür hastalarda hasta tozsuz yere alınsa dahi bazen hastalığın devam ettiği görülmektedir.

Tozla Mücadele - Havalandırma Teknik Koruma Teknik korumadan maksat ortamdaki tozun veya toza muhatap olan kişi sayısının en aza indirilmesidir. • Toz meydana gelen yerlerde su kullanılması (Sulu çalışma- Yaş metot): Tünellerde ve taş ocaklarında sulu(Yaş metot) çalışma metodu uygulanmaktadır. • Uygun havalandırma yapılması: Bu tür işyerlerinin havasının sık değiştirilmesi tozun seyrelmesine vesile olur. Eğer tozun çıkış yerinden emilerek dışarı atılması sağlanabilirse, en etkili havalandırma yapılmış olur. Bu tür havalandırmaya lokal (mevzii) havalandırma denir. Mümkün mertebe, zararlı maddeler, gazlar ve tozlar, ortama yayılmadan çıkış yerinden emilerek dışarı atılmalıdır. Bu tür havalandırma işyerinin ısıtılması açısından da faydalı olur. • İşçilerin hiper vantilasyonunun (fazla soluma / şiddetli soluma) önlenmesi: İşyerinde mekanizasyon ve otomasyon yerleştirilerek kas çalışmalarının azaltılması ve dolaysıyla fazla solumanın önüne geçilmesi sağlanmalıdır.

Tozla Mücadele - Havalandırma • İkame çalışmalarının yapılması: Zararlı maddeler yerine zararsız veya daha az zararlı maddelerin kullanılması yararlıdır. • Kapalı çalışma metodu: Teknolojinin müsaade ettiği oranda, çalışmaların kapalı metotlarla yapılması, meydana gelebilecek tozların ortama yayılmasının önlenmesi sağlanmalıdır. Kişisel korunma araçlarının kullanılması: Maskelerin iyi ve uygun seçilmesi ve doğru kullanılması gerekmektedir. Ara odacıklar: Tozun meydana geldiği kısımlar ile tozsuz kısımlar arasında hava basıncı oldukça yüksek olan ara odacıklar yerleştirilerek tozsuz ortama tozların geçmesi önlenmelidir. Atmosferdeki partiküllerin sayısı ve çaplarının iyice tespit edilmesi: İşyerindeki tozun sayısı ve çapları tam olarak tespit edilerek, riziko derecesi tam olarak belirlenip, buna göre gerekli tedbirler alınmalıdır. Çapları 10 mikrondan küçük olan tozlar, zararlı ve tehlikeli tozlar olarak kabul edilmelidir. Kişisel koruyucuları (maskelerin) seçimi ve kullanılması: Toz ile mücadelede uygun maskelerin seçilmesi ve kullanılması çok önemlidir. Koruyucu toz maskelerinin hangi büyüklükteki tozları tuttuğu bilinmelidir. İnsana en çok zarar veren 0, 5 mikron ile 5 mikron arasında tane büyüklüğü olan tozları tuttuğundan emin olunmalı ve bu tür uygun maskeler kullanılmalıdır. • •

Tozla Mücadele - Havalandırma Hava İhtiyacı: • Yetişkin bir insanın saatte 30 metreküp temiz havaya ihtiyacı vardır. • Normal şartlarda tabii havalandırma ile ortamın havasının saatte 2 -3 defa değiştiği kabul edilmektedir. • Çalışma yerlerinde kişi başına düşen hava hacmi 10 metreküp olmalıdır. • Koğuşlarda kişi başına düşen hava hacmi 12 metreküp olmalıdır. • Bu hava hacminin hesabında tavan yüksekliğinin 4 m. fazlası hesaba katılmaz. • Normal şartlarda işyerinin tavan yüksekliği en az 3 m. olmalıdır. • Zararlı toz ve gazların bulunduğu ortamlarda tavan yüksekliği en az 3, 5 m. olmalıdır. • İşyerlerinde kişi başına düşen serbest alan miktarı en az 2, 5 m. olmalıdır. • Yukarıda belirtilen ölçüler bu kabulden hareketle belirlenmiş kriterlerdir. • Ancak zamanımızda yapı malzemelerinin çok geliştiği, çift pencerelerin, PVC pencerelerin, hava geçirmeyen plastik ve yağlı boyaların yoğun bir şekilde kullanıldığı, hava giriş ve çıkışını önleyecek türden izolasyonların yapıldığı ortamlarda, tabii havalandırmalar ile ortam havasının saatte 2 -3 kere değişmesi zordur. • Tabii havalandırma ile ortam havasının saatte 2 -3 kere değişmesinin zorlaştığı ortamlarda, kişi başına düşen hava hacmi miktarının artırılması veya kapı ve pencereler açılarak veya cebri çekişli ortam havasının yeterli miktarda değişmesinin sağlanması gerekmektedir.

Tozla Mücadele - Havalandırma Değişik Çalışma Yerlerinde Hava Değişimi İhtiyacı İşyeri Hava değişimi/Saat Akümülatör İmalatı 5 -10 defa Boyahaneler 5 -15 defa Bürolar 3 -6 defa Püskürtme boya işleri 20 -50 defa Garajlar 4 -6 defa Elbise bırakılan yerler 4 -6 defa Lokanta ve kantinler 4 -8 defa Fabrika mutfakları büyük mutfaklar 6 -8 defa Küçük mutfaklar 15 -20 defa Laboratuarlar 5 -10 defa Tuvalet Banyo ve Duşlar 4 -8 defa Çamaşırhaneler 5 -15 defa Kasa odaları 3 -6 defa

Tozla Mücadele - Havalandırma Metotları • Tabii Havalandırma • Cebri Havalandırma • Kapalı Çalışma Metotları

Tozla Mücadele - Havalandırma Birleştirilmiş ( kombine) havalandırma sistemi (a) Egzost fan. (b) aydınlatma açıklıkları (pencereleri)

Tozla Mücadele - Havalandırma 2. Cebri Havalandırma İşyerlerinin havalandırmasını, tabii havalandırma ile yeterli şekilde yapılamadığı durumlarda cebri havalandırmaya başvurulur. i. Genel Havalandırma • Dışarıdan hava basarak havalandırma • İçerdeki havayı emip dışarı atarak havalandırma • Alttan havalandırma • Üstten havalandırma • Hava üst taraftan verilerek ve alt taraftan çekilerek yapılan havalandırma

Tozla Mücadele - Havalandırma ii. Lokal Havalandırma Sabit davlumbazlar Eğer tozun çıkış yerinden emilerek dışarı atılması sağlanabilirse en etkili havalandırma yapılmış olur. örn. Hareketli emme ağızları

Tozla Mücadele - Havalandırma örn. Seyyar emici cihazlar

Tozla Mücadele - Havalandırma örn. Havayı filtre edip temizleyen cihazlar

Tozla Mücadele - Havalandırma 3. Kapalı Çalışma Metotları • Teknolojinin müsaade ettiği oranda, çalışmaların kapalı metotlarla yapılması, meydana gelebilecek tozların ortama yayılmasının önlenmesi sağlanmalıdır. • Tozun kaynağından emilerek çöktürme ve lüzum halinde filtre işleminden sonra, eşik sınır değerlerin altında toz bulunduran havayı çalışma ortamına bırakan sistemlerle çalışılmalıdır.

Tozla Mücadele - Havalandırma İşyerlerinde İklimlendirme • İklimlendirme, kapalı mekanda yaşayan kişilerin, çalışırken veya hava konfor şartlarının sağlanması veya endüstri sektöründe bir mamulün üretilmesi sırasında, mamulün istenen özelliklerde üretilmesi için gerekli olan atmosferik şartların sağlanması olarak tarif edilebilir. • İklimlendirme terimi çoğunlukla soğutma ve iç havanın ısı konforu için neminin alınması, çoğunlukla soğutma yapılarak, işlemlerine atfedilir. Daha geniş bir anlamda, ısıtma, soğutma ve havalandırma veya havanın durumunu iyileştirmek için kullanılır.

SOLUNUM SİSTEMİ KORUYUCULARI

Solunum Sistemi Koruyucuları • • • İşyeri havasında bulunan zararlı maddeler, metal tozları ve çözücüler (solventler) çeşitli zehirlenmelere sebep olurlar. Silis, amyant, kömür tozları gibi zararlılar pnömokonyoz olarak adlandırılan akciğer hastalığına neden olurlar. Bu ve benzer zararlıların, maksimum konsantrasyon değerlerini geçmeleri durumunda, uygun aspirasyon sistemleri kullanılmalıdır. Ancak bu sistemlerin kurulamadığı veya yetersiz kaldığı durumlarda, solunum sistemi koruyucularının kullanılması gerekmektedir. İnsan sağlığını olumsuz etkileyen, pek çok akciğer hastalığının ortaya çıkmasına neden olan, hatta ölümlere kadar giden rahatsızlıkların ortaya çıkmasında baş rol oynayan toz zerrecikleri, insan ömrünün kısalmasında en etkin rol oynayan unsurlardır. Pnömekonyozdan korunabilmenin en etkili belki de tek yolu olan maskeler bu noktada devreye girmekte; kömür, ağaç, mineral, tahıl ve diğer madenlerin çıkartılması, işlenmesi esnasında ortaya çıkan ve insan sağlığına büyük zararı dokunan zerrelerin solunum yolu ile ciğerlere yerleşerek geri dönüşü olmayan tahribatlar yapmasına engel olmaktadır. Zerre büyüklükleri 0, 5 ile 5 mikron arasında olan toz zerrelerinin insan sağlığı için büyük zarar teşkil ettiği çeşitli çalışmalarla ortaya çıkmaktadır ve bu sebeple maskelerin hedef kitlesini 0, 5 ile 5 mikron arasındaki tepe büyüklükleri oluşturmaktadır. Bahsi geçen maddelerin işlenmesi esnasında yapılan taşlama, öğütme, püskürtme, doldurma ve boşaltma gibi eylemler sonucunda açığa çıkan toz zerrelerinin yaratacağı zararı asgari seviyeye çekmek ve doğru maske tercihlerinin yapılması amacıyla toz oranının ölçülmesi son derece önemlidir. Özel cihazlar ile işinde uzman kişiler tarafından yapılması gereken bu işlem, doğru filtrasyon sistemine sahip maskelerin kullanılarak dezavantajları minimuma indirgeme adına hayati öneme sahiptir. Üretim sektörleri ve özel işletmelerde toz ölçümleri doğru tekniklerle tecrübeli ellerde yapılmalı partikül çapı 0. 3, 0. 5, 1, 3, 5, 10 µm olan tozlar tanecik sayısı ve 62 mg/m 3 olarak derlenmeli ve ortaya çıkan bu verilere göre toz maskesi tercihi yapılmalıdır.

Solunum Sistemi Koruyucuları Maskeler şu şekilde sınıflandırılır: • Hava temizleyici maskeler • Hava beslemeli maskeler • Temiz havası kendinden olan solunum cihazları (Oksijen Beslemeli)

Solunum Sistemi Koruyucuları 1. Hava temizleyici maskeler a. Mekanik Filtre Tipi (Partikül Tutucu) Maskeler: • Metal ve silis tozlarına karşı kullanılır. • Ortamda asılı duran toz partikülleri solunum esnasında, filtre tarafından tutulur. • Kısa sürede toz ile dolar, bu nedenle sık değiştirilmelidir. • Filtre renginin koyulaşması, koruma özelliğini kaybettiğini gösterir. b. Kimyasal Filtre Tipi Maskeler: • Havada bulunan toz, gaz, duman ve toksik partiküllere karşı kullanılır. • Zararlı gazlar ve partiküller, aktif granül kömür tarafından emilerek reaksiyona sokulur.

Solunum Sistemi Koruyucuları c. • • • Toz Maskeleri: Genellikle, selülozik elyaftan yapılmış basit maskelerdir. 0, 2 – 5 mikron arasındaki tozlara karşı kullanılır. Kullanma süresi çok kısadır, sadece ağız ve burun bölgesini kapatır. d. Filtre Kutulu Gaz Maskeleri: • Tüm olarak yüzü kaplayan, filtre kutusuna bağlı olan ve organik buhar, asit gazları, NH 3, CO veya bunların farklı bileşimlerinden oluşan zararlılara karşı kullanılır. • Gaz yoğunluğunun düşük olduğu geniş alanlarda kullanılır. • Kısa süreli, acil durumlarda kullanılır, sürekli kullanılmaz. • Oksijen yetersizliği durumunda yararlı olmaz.

Solunum Sistemi Koruyucuları 2. Hava Beslemeli Maskeler • İşyeri havasında bulunan zararlı etkilerden korunmak üzere, hortum vasıtasıyla dışarıdan hava verilir. • Tehlikeli konsantrasyonlardaki toz, sis, buhar veya gaz içeren tanklar, kuyular, galeriler vb. yerlerde kullanılırlar.

Solunum Sistemi Koruyucuları 3. Temiz Havası Kendinden Olan Solunum Cihazları • Zararlı gazların yüksek konsantrasyonlarında ve oksijen yokluğunda, tam bir solunum sağlarlar. • Çeşitli tipleri vardır, sırtta taşınanları her yerde kullanılabilir, ancak ağır olması bir dezavantajdır. • Kimyasal kartuşların belirli kullanma süreleri vardır, son kullanma tarihi dolan kartuşlar değiştirilmelidir. • Filtreler, neme ve mekanik zararlara karşı korunmalıdır.

Solunum Sistemi Koruyucuları 4. Solunum Sistemi Koruyucuları • Kullanıldığı yere ve kullanım amacına uygun olarak seçilmelidir. • Her kullanıştan sonra gözden geçirilmeli ve filtreleri çıkarıldıktan sonra temizlenmelidir. • Koruma özelliğini kaybeden filtreler değiştirilmelidir.

Solunum Sistemi Koruyucuları TOZ MASKELERİ FİLTRE

Solunum Sistemi Koruyucuları GAZ MASKELERİ

Solunum Sistemi Koruyucuları TEMİZ HAVA MASKESİ HAVA BESLEMELİ SOLUNUM CİHAZI

Solunum Sistemi Koruyucuları KİMYASAL ETKİLERE KARŞI TAM DONANIMLI KORUYUCULAR

Solunum Sistemi Koruyucuları Kişisel Koruyucu Donanım Olarak Solunum Sistemi Koruyucularının Kullanılmasının Gerekli Olabileceği İşler ve Sektörler Respiratörler/ Solunum cihazları • Toz bulunması muhtemel, fırın içi döşeme işlerinde ve kepçelerle yapılan çalışmalar • Toz oluşumunu önlemenin yetersiz olduğu sprey boyama işleri • Kuyularda, kanalizasyon ve kanalizasyonla bağlantılı diğer yer altı sahalarında yapılan çalışmalar • Soğutucu gaz kaçağı tehlikesinin olduğu soğuk hava depolarında yapılan çalışmalar

İlgili Mevzuat Kişisel Koruyucu Donanımların İşyerlerinde Kullanılması Hakkında Yönetmelik (R. G. 02 Temmuz 2013 Sayı : 28695) Bu Yönetmeliğin amacı, işyerindeki risklerin önlenmesinin veya yeterli derecede azaltılmasının, teknik tedbirlere dayalı toplu korunma ya da iş organizasyonu veya çalışma yöntemleri ile sağlanamadığı durumlarda kullanılacak kişisel koruyucu donanımların özellikleri, temini, kullanımı ve diğer hususlarla ilgili usul ve esasları belirlemektir.

6 -İlgili Standartlar TS EN NO STANDARDIN ADI TS EN 132 Solunumla İlgili Koruyucu Cihazlar - Terimler, Tarifler ve Piktogramlar TS EN 133 Solunumla İlgili Koruyucu Cihazlar – Sınıflandırma TS EN 134 Solunumla İlgili Koruyucu Cihazlar - Bileşenlerin Adlandırılması TS EN 135 Solunumla İlgili Cihazlar - Eş Değer Terimler Listesi TS EN 136 Solunumla İlgili Koruyucu Cihazlar-Tam Yüz Maskeleri-Özellikler, Deneyler, İşaretleme TS EN 136/AC Solunumla İlgili Koruyucu Cihazlar-Tam Yüz Maskeleri-Özellikler, Deneyler, İşaretleme TS EN 137 Solunumla İlgili Koruyucu Cihazlar-Kendine Yeterli Açık Devreli Sıkıştırılmış Hava Solunum Cihazı-Özellikler, Deney, İşaretleme TS EN 138 Solunumla İlgili Koruyucu Cihazlar-Tam Yüz Maskesi, Yarım Yüz Maskesi veya Ağız Tipi Maske İçin Kullanılan Temiz Hava Solunum Cihazları Özellikler Deneyler ve İşaretleme TS EN 140 Solunumla İlgili Koruyucu Cihazlar-Yarım Maskeler ve Çeyrek Maskeler-Özellikler, Deneyler, İşaretleme TS EN 140/AC Solunumla İlgili Koruyucu Cihazlar-Yarım Maskeler ve Çeyrek Maskeler-Özellikler, Deneyler, İşaretleme TS EN 142 Solunumla İlgili Koruyucu Cihazlar - Ağızlık Tertibatları - Kurallar, Deneyler, İşaretleme TS EN 143 Koruyucu Solunum Cihazları-Toz Süzgeçleri-Özellikler, Deneyler ve İşaretleme TS EN 143/A 1 Koruyucu Solunum Cihazları-Toz Süzgeçleri-Özellikler, Deneyler ve İşaretleme TS EN 143/AC Koruyucu Solunum Cihazları-Toz Süzgeçleri-Özellikler, Deneyler ve İşaretleme TS EN 144 -1 Solunumla İlgili Koruyucu Cihazlar - Gaz Tüpü Vanaları - Bölüm 1: Geçmeli Bağlantı Elemanı İçin Vidalı Bağlantılar TS EN 144 -1/A 2 Solunumla İlgili Koruyucu Cihazlar - Gaz Tüpü Vanaları - Bölüm 1: Geçmeli Bağlantı Elemanı İçin Vidalı Bağlantılar TS EN 144 -3 Solunumla İlgili Koruyucu Cihazlar - Gaz Tüpü Vanaları - Bölüm 3: Nitroks ve Oksijen Dalış Gazları İçin Çıkış Bağlantıları TS EN 145 Solunumla İlgili Koruyucu Cihazlar-Kendine Yeterli Kapalı Devre Solunum Aparatı, Basınçlı Oksijenli veya Basınçlı Oksijen-Azotlu Tip-Özellikler, Deneyler, İşaretleme TS EN 145/A 1 Solunumla İlgili Koruyucu Cihazlar-Kendine Yeterli Kapalı Devre Solunum Aparatı, Basınçlı Oksijenli veya Basınçlı Oksijen-Azotlu Tip-Özellikler, Deneyler, İşaretleme

6 -İlgili Standartlar TS EN 148 -1 Solunumla İlgili Koruyucu Cihazlar-Yüz Koruyucu Parçalar İçin Vida Dişleri-Bölüm 1: Standard Vida Dişli Bağlantı TS EN 148 -2 Solunumla İlgili Koruyucu Cihazlar-Yüz Koruyucu Parçalar İçin Vida Dişleri-Bölüm 2: Merkez Vida Dişli Bağlantı TS EN 148 -3 Solunumla İlgili Koruyucu Cihazlar-Yüz Koruyucu Parçalar İçin Vida Dişleri-Bölüm 3: M 45 x 3 Vida Dişli Bağlantı TS EN 149+A 1 Solunumla İlgili Koruyucu Cihazlar - Parçacıklara Karşı Koruma Amaçlı Filtreli Yarım Maskeler -Özellikler, Deneyler ve İşaretleme TS EN 250 Solunumla İlgili Donanım - Kendine Yeterli Açık Devre Basınçlı Havalı Dalma Aparatı - Özellikler, Deneyler, İşaretleme TS EN 250/A 1 Solunumla İlgili Donanım - Kendine Yeterli Açık Devre Basınçlı Havalı Dalma Aparatı - Özellikler, Deneyler, İşaretleme TS EN 269 Solunumla İlgili Koruyucu Cihazlar-Başlıkla Birlikte Kullanılan, Güçle (Pille) Çalışan ve Taze Havanın Hortumla Sağlandığı Solunum Cihazı-Özellikler, Deney, İşaretleme TS EN 402 Solunumla İlgili Koruyucu Cihazlar - Tam Yüz Maskesi veya Ağızlık Tertibatı Olan, Basınçlı Hava Kullanan Kendine Yeterli Akciğer Kumandalı Talep Tipi Açık Devre Solunum Aparatı - Kaçış İçin -Kurallar, Deneyler, İşaretleme TS EN 403 Solunumla İlgili Koruyucu Cihazlar – Kendini Kurtarma İçin – Yangından Kaçarken Kullanılan Başlığı Olan Filtre Cihazları - Kurallar, Deneyler, İşaretleme TS EN 404 Solunumla İlgili Koruyucu Cihazlar-Kendini Kurtarma İçin-Karbon Monoksite Karşı Ağızlık Tertibatı Olan Filtreli Kendini Kurtarma Cihazı TS EN 405+A 1 TS EN 1146 TS EN 1827+A 1 Solunumla İlgili Koruyucu Cihazlar - Gazlara veya Gazlara ve Parçacıklara Karşı Koruyucu Valflı Filtreli Yarım Maskeler - Özellikler, Deneyler ve İşaretleme Solunumla İlgili Koruyucu Cihazlar - Kaçış Başlığı Bulunan Kendine Yeterli Açık Devre Basınçlı Hava Solunum Cihazı - Kurallar, Deney, İşaretleme Solunumla İlgili Koruyucu Cihazlar - Gazlara veya Gaz ve Parçacıklara veya Sadece Parçacıklara Karşı Koruma Amaçlı Soluk Alma Vanası Bulunmayan Ayrılabilir Filtreli Yarım Maskeler - Özellikler, Deneyler ve İşaretleme TS EN 12083 Koruyucu Solunum Cihazları - Hortumlu Nefes Alma Teknikleri (Maskeye Monte Edilmemiş Filtreler) - Toz Filtreleri, Gaz Filtreleri ve Kombine Filtreler - Özellikler, Deneyler ve İşaretleme TS EN 12083/AC Koruyucu Solunum Cihazları - Hortumlu Nefes Alma Teknikleri (Maskeye Monte Edilmemiş Filtreler) - Toz Filtreleri, Gaz Filtreleri ve Kombine Filtreler - Özellikler, Deneyler ve İşaretleme TS EN 12941 Solunumla İlgili Koruyucu Cihazlar- Kask veya Başlıkla Kullanılan Güçlendirilmiş Filtreli Cihazlar- Özellikler, Deney ve İşaretleme TS EN 12941/A 2 Solunumla İlgili Koruyucu Cihazlar- Kask veya Başlıkla Kullanılan Güçlendirilmiş Filtreli Cihazlar- Özellikler, Deney ve İşaretleme TS EN 12942 Solunumla İlgili Koruyucu Cihazlar- Tam Yüz Maskeleri, Yarım Maskeler veya Çeyrek Maskelerle Birlikte Güç Destekli Filtre Cihazları- Özellikler, Deney ve İşaretleme TS EN 12942/A 1 Solunumla İlgili Koruyucu Cihazlar- Tam Yüz Maskeleri, Yarım Maskeler veya Çeyrek Maskelerle Birlikte Güç Destekli Filtre Cihazları- Özellikler, Deney ve İşaretleme TS EN 12942/A 2 Solunumla İlgili Koruyucu Cihazlar- Tam Yüz Maskeleri, Yarım Maskeler veya Çeyrek Maskelerle Birlikte Güç Destekli Filtre Cihazları- Özellikler, Deney ve İşaretleme TS EN 13274 -1 Solunumla İlgili Koruyucu Cihazlar-Deney Metotları-Bölüm 1: İçe Doğru Sızıntı ve İçe Doğru Toplam Sızıntının Tayini TS EN 13274 -2 Solunumla İlgili Koruyucu Cihazlar-Deney Metotları-Bölüm 2: Uygulama ile İlgili Performans Deneyleri TS EN 13274 -3 Solunumla İlgili Koruyucu Cihazlar-Deney Metotları - Bölüm 3: Solunum Direncinin Tayini

6 -İlgili Standartlar TS EN 13274 -4 Solunumlu İlgili Koruyucu Cihazlar- Deney Metotları- Bölüm 4: Alev Deneyleri TS EN 13274 -5 Solunumlu İlgili Koruyucu Cihazlar- Deney Metotları- Bölüm 5: İklim Şartları TS EN 13274 -6 Solunumla İlgili Koruyucu Cihazlar - Deney Metotları - Bölüm 6: Solukla Alınan Havadaki Karbon Dioksit Muhtevasının Tayini TS EN 13274 -7 Solunumla İlgili Koruyucu Cihazlar – Deney Metotları – Bölüm 7: Filtreden Parçacık Nüfuziyetinin Tayini TS EN 13274 -8 Solunumla İlgili Koruyucu Cihazlar-Deney Metotları-Bölüm 8: Dolomit Tozuyla Tıkanma Deneyi TS EN 13794 Solunumla İlgili Koruyucu Cihazlar - Kendine Yeterli Kapalı Devre Solunum Aparatı-Kaçış İçin - Kurallar, Deneyler, İşaretleme TS EN 13949 Solunumla İlgili Donanım - Basınçlı Nitroks ve Oksijenle Kullanım İçin Kendine Yeterli Açık Devre Dalma Aparatı - Özellikler, Deneyler, İşaretleme TS EN 14143 Solunumla İlgili Donanım – Kendine Yeterli Yeniden Solumalı Dalma Aparatı TS EN 14387+A 1 TS EN 14435 TS EN 14529 Solunumla İlgili Koruyucu Cihazlar - Gaz Filtreleri ve Birleşik Filtreler - Gerekler, Deneyler ve İşaretleme Solunumla İlgili Koruyucu Cihazlar - Sadece Pozitif Basınçla Kullanılmak Üzere Tasarımlanmış Yarım Maskeli, Kendine Yeterli Açık Devre Basınçlı Havalı Solunum Aparatı - Kurallar, Deneyler, İşaretleme Solunumla İlgili Koruyucu Cihazlar - Sadece Kaçış Amaçları İçin Pozitif Basınçlı Akciğerle Kumanda Edilen Bir Talep Vanası İçerecek Şekilde Tasarımlanmış Yarım Maskeli, Kendine Yeterli Açık Devre Basınçlı Havalı Solunum Aparatı - Kurallar, Deneyler, İşaretleme TS EN 14593 -1 Solunumla İlgili Koruyucu Cihazlar - Talep Vanalı, Basınçlı Hava Hatlı Solunum Aparatı - Bölüm 1: Tam Yüz Maskeli Aparatus - Kurallar, Deneyler, İşaretleme TS EN 14593 -2 Solunumla İlgili Koruyucu Cihazlar - Talep Vanalı, Basınçlı Hava Hatlı Solunum Aparatı - Bölüm 2: Pozitif Basınçlı Yarım Maskeli Aparat - Kurallar, Deneyler, İşaretleme TS EN 14593 -2/AC Solunumla İlgili Koruyucu Cihazlar - Talep Vanalı, Basınçlı Hava Hatlı Solunum Aparatı - Bölüm 2: Pozitif Basınçlı Yarım Maskeli Aparat - Kurallar, Deneyler, İşaretleme TS EN 14594 Solunumla İlgili Koruyucu Cihazlar - Sürekli Akışlı Basınçlı Hava Hatlı Solunum Aparatı - Kurallar, Deneyler, İşaretleme TS EN 14594/AC Solunumla İlgili Koruyucu Cihazlar - Sürekli Akışlı Basınçlı Hava Hatlı Solunum Aparatı - Kurallar, Deneyler, İşaretleme TS EN 15333 -1 Solunum Cihazları - Açık Devreli, Göbek Seviyesinde Sağlanan Gazı İçeren Cihaz - Bölüm 1: Akışı Sağlayan Cihaz TS EN 15333 -1/AC Solunum Cihazları - Açık Devreli, Göbek Seviyesinde Sağlanan Gazı İçeren Cihaz - Bölüm 1: Akışı Sağlayan Cihaz TS EN 15333 -2 Solunum Cihazları - Açık Devreli, Göbek Seviyesinde Sağlanan Gazı İçeren Cihaz - Bölüm 2: Serbest Akış Cihazı

Teşekkürler 78