Totalitarni reimi izmedju dva svetska rata Svet je

Totalitarni režimi izmedju dva svetska rata

• Svet je nakon I svetskog rata u znaku borbe tri osnovne ideologije: • Liberalne demokratije: SAD, Velika Britanija, Francuska • Fašističkih diktatura: Italija, Nemačka, Španija, Japan • Komunistička diktatura: Rusija

Komunizam • Odmah nakon osvajanja vlasti, boljševici su težili da izgrade temelje novog društva • Jedna od glavnih prepreka bila je privatna svojina, zbog čega su oduzimali banke, fabrike, zemljište i njihovo pretvaranje u državnu svojinu • Protivnici boljševika, raznovrsna grupa, bez jedinstvenog političkog programa: pristalice carizma, liberali, socijaldemokrati počeli su da stvaraju front belih ili belogardejaca • 1918. god počeo je gradjanski rat, u kojem su „bele“ predvodili bivši carski oficiri: admiral Kolčak, generali Denjikin i Vrangel • Ovaj period naziva se i dobom ratnog komunizma, u kojem su boljševici učvršćivali temelje novog društvenog poretka i istovremeno se obračunavali sa političkim protivnicima

• Zato je 1918. god. osnovana specijalna tajna policija (ЧЕКА) • Iste godine osnovana je i Crvena armija, koju je predvodio Lav Trocki, jedan od Lenjinovih najbližih saradnika • Gradjanski rat je završen pobedom boljševika 1920. god. , zauzimanjem Krima, poslednjeg uporišta belogardejaca

• Nakon gradjanskog rata u Rusiji (1918 -1920) i pobede boljševika oko 2 miliona ljudi napustilo je Rusiju • Posledica rata bila je ekonomska kriza i glad u Rusiji • To je dovelo do nezadovoljstva seljaka, koji su morali da svoje proizvode daju državi

Lav Nikolajevič Bronštajn Trocki (18791940)

• Zato je Lenjin 1922. god. uveo “Novu ekonomsku politiku” (NEP); seljaci su dobili pravo da prodaju viškove proizvoda na tržištu, obnovljene su privatne fabrike, pod kontrolom države, ali su ključne industrije dalje bile pod čvrstom državnom kontrolom • U upotrebu je vraćen novac, ukinut u vreme ratnog komunizma, uveden je poreski sistem • Ove mere imale su pozivitan efekat i dovele do obnove poljoprivrede i industrije • Krajem 1922. god. proglašeno je stvaranje Saveza Sovjetskih Socijalističkih Republika (SSSR) • 1924. god donet je Ustav, po kojem je ozakonjeno federalno uredjenje, po kojem je pored republika postojalo i više autonomnih oblasti • Komunistička partija je donosila sve bitne odluke, ali je do Lenjinove smrti 1924. god postojala slobodna razmena mišljenja

• Nakon Lenjinove smrti 1924. god. generalni sekretar KP SSSR postao je Josif Visarionovič Džugašvili (partijsko ime Staljin) • Staljin je ukinuo NEP i svaki oblik privatnog vlasništva u privredi i za nekoliko godina poništio pozivitne efekte NEP-a. • Od 1929. god. SSSR je prešao na plansku privredu • On je sproveo princip kolektivizacije (pretvaranje svog zemljišta u državnu svojinu) i stvaranje kolhoza i sovhoza (državna poljoprivredna preduzeća) • Najvećeg neprijatelja on je video u bogatim seljacima (kulacima) koje je primoravao da predaju zemlju pod pretnjom smrti ili deportacije u logore (gulage)

• Josif Visarionovič Staljin (1878 -1953)

Staljinova rodna kuća, Gori, Gruzija

• Istoričari su ubedjeni da je proces kolektivizacije bio osnovni uzrok velike gladi, koja je zahvatila SSSR (u Ukrajini je umrlo 5 miliona ljudi od gladi) • Staljin je sprovodio ubrzani proces industrijalizacije, sa centralizovanim sistemom podeljenim na “petogodišnje planove” • Sovjetski savez je iz poljoprivredne pretvoren u industrijsku zemlju, ali po cenu niskog životnog standarda i eksploatacije bogatog seljaštva. .

• Staljin je vršio progon političkih protivnika, od kojih je najopasniji bio Lav Trocki, jedan od vodja Oktobarske revolucije • U periodu od 1936. do 1938. god. sproveo je tzv. ”veliku čistku”, kampanju represije i progona • Čistka je zahvatila rukovodstva Komunističke partije i Crvene armije • Za sprovodjenje terora bila je zadužena tajna policija (NKVDNarodni komesarijat za unutrašnje poslove), iz kojeg je nastao KGB (Komitet državne bezbednosti) • Smatra se da je za vreme Staljinove vladavine stradalo oko 20 miliona ljudi

• Jedna od karakteristika totalitarnih režima je kult ličnosti • Staljinov kult ličnost gajen je u politici, nauci i umetnosti, predstavljan je kao nepogrešivi vodja, po njemu su nazivane fabrike, pa i čitavi gradovi (Staljingrad, današnji Volgograd) • U umetnosti je nastao poseban pravac, socijalistički realizam, koji je slavio komunistički režim i njegove uspehe

• 1919. god. u Moskvi je osnovana Kominterna, medjunarodna organizacija komunističkih partija • Pod Staljinom, ona je bila produžena ruka sovjetske politike, sve komunističke partije morale su bez pogovora da izvršavaju naredjenja iz Moskve • Raspuštena je 1943. god.

Fašizam u Italiji • Iako pobednica u I svetskom ratu Italija je bila nezadovoljna njegovim ishodom • Ona je bila zahvaćena ekonomskom krizom i nezadovoljna dobicima na Versajskoj konferenciji • Vladala je nezaposlenost, neujednačen ekonomski razvoj siromašnog juga i bogatijeg severa • Posledica je bila jačanje nacionalizma

• Benito Musolini 1919. god. osniva prve fašističke odrede (fasci di kombattimentoborbene grupe (snopovi) • Naziv potiče od latinskog fascio, što znači snop i predstavlja simbol sloge

Benito Musolini (1883 -1945)

• Pretečom i idejnim začetnikom fašizma smatra se pesnik Gabrijele D’ Anuncio, on je već 1919. god. sa pristalicama upao u Rijeku, tada slobodan grad pod zaštitom Društva naroda • Najveći neprijatelji fašista bili su socijalisti i komunisti, članovi njegovih odreda nosili su crne košulje (crnokošuljaši) • 1921. god. pokret prerasta u političku stranku pod imenom Nacionalna fašistička stranka • Oktobra 1922. god. fašisti preuzimaju vlast nakon “marša na Rim”. Kralj Vitorio Emanuel je Musoliniju dao mandat za sastav vlade

• U narednim godinama fašisti su ukinuli demokratiju u Italiji, zabranjen je rad svim drugim strankama • Musolini je dobio titulu Il Duce (vodja) • 1929. god. potpisao je konkordat sa Vatikanom, kojim je italijanska država konačno priznata od strane katoličke crkve

• Namera mu je bila da stvori tzv. korporativni sistem • Osnovna ideja bila da se formiraju profesionalna udruženja ili korporacije, koje bi bile pod punim nadzorom vlade, ideja nije nikada ostvarena

• Musolini se zanosio obnavljanjem nekadašnjeg Rimskog carstva, na obalama Sredozemnog mora • 1935. god. napao je Etiopiju, što ga je dovelo u sukob sa Društvom naroda, ali sankcije nisu imale veći uspeh

• Nakon toga se približava nacističkoj Nemačkoj • 1936. god. sa Nemačkom potpisuje savez sila Osovine, kojem se 1937. god. priključuje i Japan • U španskom gradjanskom ratu (1936 -1939. god. ) podržavao je generala Franka, što ga dovodi u sukob sa Francuskom i Engleskom • 1939. god. Italija je okupirala Albaniju

Nemačka • Izmedju dva svetska rata, Nemačka je prošla kroz nekoliko faza: • Prva-revolucionarna, trajala je od jeseni 1918. god do proleća 1919. god. • Druga-demokratska, trajala je 1919 -1933. god. i naziva se Vajmarska republika • Treća nacistička, od 1933. god.

• Izvesnost vojnog poraza, opšta iscrpljenost i nestašice doveli su u jesen 1918. god. do velikih protesta • Većina je zahtevala okončanje rata i povlačenje cara Viljema II, verovalo se da će Nemačka imati bolje šanse posle rata kao republika • Novembra 1918. god. car je abdicirao i otišao u Holandiju • Revolucionarni nemiri su nastavljeni, u Minhenu je proglašena Bavarska sovjetska republika, a u Berlinu ustanak radnika, na čelu sa Rozom Luksemburg • Vojska je surovo ugušila ove pobune

Vajmarska republika • Posle poraza u I svetskom ratu, Nemačka je formirana kao parlamentarna republika, tzv. Vajmarska republika • Početkom februara 1919. god u Vajmaru je donet ustav • Ona je trajala 1919 -1933. god. i tokom trajanja je prošla kroz tri faze: • I faza: 1919 -1923. god. period ekonomske krize, društvenih nemira i pokušaja ekstremne desnice i levice na dodju na vlast; uslovi Versajskog ugovora su bili teški i smatrani su ponižavajućim

• II faza: 1924 -1929. god. u tom periodu država je politički i ekonomski stabilizovana; na spoljnopolitičkom planu Nemačka je saradjivala sa svim silama i ispunjavala medjunarodne obaveze, Nemačka je primljena u Društvo naroda • III faza: 1929 -1933. god. , to je vreme ekonomske krize i sloma parlamentarnih i demokratskih institucija, što je dovelo do uspostavljanja totalitarnog poretka

Nacionalsocijalizam u Nemačkoj • Vajmarska republika je posebno bila ugrožena akcijama nacista. • 1919. god. Hitler se priključio Nemačkoj radničkoj partiji, u kojoj se odmah istakao organizacionim sposobnostima, fanatizmom, govorničkom veštinom i talentom da utiče na ljude i nametne sa kao vodja; on je izmenio ime stranke • Naziv nacisti izveden je iz naziva stranke: “Nacionalsocijalistička nemačka radnička partija”, • Stranka je odbacivala komunizam, demokratiju i liberalizam i zalagala se za “rasnu čistotu” nemačkog naroda, reviziju versajskog ugovora, obezbedjivanje nemačkog ekonomskog i životnog prostora, izgradnju jake totalitarne države • Krajnji cilj bio je stvaranje Velike Nemačke

Članska karta Nacionalsocijalističke nemačke radničke partije

• Progonila je sve one koji su označeni “rasnim neprijateljima”: Jevreje, Slovene, Rome, psihičke i mentalne bolesnike • U spoljnoj politici zalagala se za ukidanje Versajskog ugovora, ujedinjenje svih Nemaca u “Veliku Nemačku” i stvaranje “životnog prostora” (Lebensraum) za superiorni nemački narod

• Hitler je stvorio partijske odrede, jurišne ili SA odrede (Smedje košulje- Sturm abteilung) • 1923. god. Nemačka je doživela hiperinflaciju i veliko siromaštvo • Krajem 1923. god. Hitler je u Minhenu pokušao da sprovede državni udar, poznat kao “pivnički puč”, ali je uhapšen, osudjen na 5 godina zatvora a stranka je zabranjena

• Adolf Hitler (1889 -1945)

Učesnici Pivničkog puča

• Za vreme boravka u zatvoru Hitler je napisao knjigu “Mein Kampf” (Moja borba) • Knjiga predstavlja mešavinu autobiografije i političkog programa • Glavni elementi u knjizi su antisemitizam (mržnja prema Jevrejima) i teza o “prodoru na istok” tj. stvaranju životnog prostora na istoku(Sloveni služe kao robovi) • Pozivao se na socijaldarvinističke ideje • U knjizi je formulisao rasnu teoriju, po kojoj su Nemci pripadnici arijevske rase, koja je nadmoćna u odnosu na ostale rase • Učvršćujući svoj uticaj, Hitler je 1925. god. formirao ličnu gardu SS odrede (Crne košulje), elitne jedinice na čelu sa Hajnrihom Himlerom. • Izuzetno dobrom propagandom rukovodio je Jozef Gebels, veličani su zdravlje, fizička snaga, odanost otadžbini i Fireru

• Mein Kampf (naslovna strana) • Prvobitni naziv dela bio je: Četiri i po godine borbe protiv laži, gluposti i kukavičluka • Dozvoljena je samo u obrazovne svrhe i to ne u izvornom obliku, već samo uz komentere i tumačenja

• Ekonomski problemi i plaćanje ratne štete išli su u prilog nacistima • Na izborima 1932. god. stranka je postala vodeća u parlamentu, a januara 1933. god. Hitler je imenovan za nemačkog kancelara • To je kraj Vajmarske republike i početak “Trećeg rajha” • Februara 1933. god. izbio je požar u Rajhstagu, koji je Hitler iskoristio za ukidanje političkih sloboda • Iste godine osnovan je prvi koncentracioni logor, Dahau • Za borbu protiv političkih protivnika i drugih nepoželjnih, osnovana je tajna policija-Gestapo (Geheime Stats Polizei -Državna tajna policija)

• 1934. god. Hitler ukida funkciju predsednika i sebe proglašava “firerom” i kancelarom Rajha • Sredinom 1934. god. obračunao se sa protivnicima u stranci, sa SA odredima Ernsta Rema u Noći dugih noževa. Tako je Hitler učvrstio vlast u stranci. • 1935. god. doneti su Nirnberški rasni zakoni • Ovim zakonima Jevrejima je oduzeto nemačko državljanstvo i zabranjen je brak izmedju Nemaca i Jevreja • Jevreji su izbačeni iz svih javnih službi • Morali su da nose žutu “Davidovu zvezdu” kao znak raspoznavanja

• 1938. god. desio se pogrom Jevreja, poznat pod imenom “Kristalna noć” • Ovaj pogrom je bio uvod u holokaust • Povod je bio ubistvo sekretara nemačke ambasade u Pariz, koje je izvršio jedan francuski Jevrejin u znak protesta zbog politike Nemačke • Veliki broj poznatih naučnika i umetnika Jevreja napustio je Nemačku nakon Hitlerovog dolaska na vlast (Albert Ajnštajn, Sigmund Frojd, Tomas Man)