TOSHKENT TIBBIYOT AKADEMIYASI Yuqumli va bolalar yuqumli kasalliklari

TOSHKENT TIBBIYOT AKADEMIYASI Yuqumli va bolalar yuqumli kasalliklari kafedrasi MENINGOKOKK INFEKSIYASI Ma’ruzachi: t. f. n. , dotsent

Meningokokk infeksiyasi – havotomchi infeksiyalari guruhiga kiruvchi o’tkir yuqumli kasallik bo’lib, polimorf klinik belgilar (nazofaringit, meningit va meningokokkli sepsis) bilan kechadi.

ETIOLOGIYASI Ø Meningokokk infeksiyasining qo’zg’atuvchisi – Gr (+) diplokokk Neisseria meningitis bo’lib, Neisseria avlodiga, Neisserisasea oilasiga mansub. Ø Meningokokklar tashqi muhit omillariga yuqori sezgirlikka ega: harorat, namlik, quyosh radiatsiyasi intensivligining o’zgarishi natijasida halok bo’ladi. Organizmdan tashqarida hayot faoliyati 30 minut davomida saqlanadi. Ø Yuqori namlikdagi, p. H muhiti – 7, 2 -7, 4, harorati 36 -37˚S bo’lgan nativ oqsil saqlovchi (qon, zardob, sut va boshqalar) ozuqa muhitlarda yaxshi o’sadi. Ø Meningokokk penitsillin, levomitsetin, eritromitsin, tetratsiklinga sezgir. Ø Meningokokk parchalanganda oqsil-polisaxarid kompleksidan tashkil topgan endotoksin ajratadi. Ø Serogruppalarga bo’linadi: A, B, S, X, Y, Z.

Neisseria meningitis Mikroskop ostida hujayra ichida va tashqarisida kofe donachalari shaklida juft-juft bo’lib joylashgan diplokokklar ko’rinadi. Qo’zg’atuvchini likvor, qon, teridagi toshmalarning ekssudati, burun-xalqum shillig’i, terining nekrotik maydonlaridan ajratib olish mumkin.

EPIDEMIOLOGIYASI • Infeksiya manbai – bemor yoki bakteriya tashuvchi. • Bemor kasallik boshlanishida, ayniqsa burun-xalqum kataral simptomlari bo’lganda yuqumli hisoblanadi. • “Sog’lom” bakteriya tashuvchilar kataral belgilarsiz bo’lganda ham katta xavf tug’diradi, chunki ularning soni bemorlar sonidan ancha ko’pdir. • Bakteriya tashuvchilik davomiyligi o’rtacha 2 -3 haftani va burun-xalqumda yallig’lanish o’choqlari bo’lganda esa undan ham ko’proqni tashkil qiladi. • Yuqish mexanizmi – havo-tomchi. • Yuqish aholining zichligiga va muloqotning davomiyligiga bog’liq (ayniqsa yopiq xonada). • Kontagiozlik indeksi 0, 1 -0, 15 ga teng. • Mavsumiylik – qish-bahor oylari, yog’ingarchilik ko’p bo’lgan vaqtda.

PATOGENEZI v 3 ta omil asosiy rolni o’ynaydi: 1. Qo’zg’atuvchi. 2. Endotoksin. 3. Allergizatsiyalashgan substansiya. v Infeksiyaning kirish darvozasi – burun va og’izxalqumning shilliq qavati v Qo’zg’atuvchi kirish joyida nazofaringit shakllanishi bilan yallig’lanishli o’zgarishlar paydo bo’ladi v 1 -2 % hollarda qo’zg’atuvchi limfogen yo’l bilan qonga tushadi – meningokokkli sepsis (meningokokkemiya) yuzaga keladi

v Qon oqimi orqali infeksiya barcha a’zo va sistemalarga tarqaladi: teri qoplamlari, bo’g’imlar, buyrak usti bezi, buyraklar, endokard, o’pka, ko’z va boshqalar. v Infeksiya gematoensefalitik barerdan o’tib meningit yoki menigoensefalit klinikasini chaqiradi. v Generalizatsiyalashgan shakllarining rivojlanishida immunologik reaktivlikning pasayishi ahamiyatga ega. v Infeksiya g’alvirsimon suyak orqali o’tib meningit, meningoensefalit rivojlanishi mumkin.

v Endotoksin tomirlar endoteliysi va xujayralar membranasiga ta’sir kilib, gemodinamikani – mikrotsirkulyatsiyani buzilishiga olib keladi. v DVS-sindromga olib keluvchi biologik aktiv moddalar ko’p miqdorda ajraladi, natijada teri qoplamlariga va ichki a’zolarga keng tarqalgan qon quyilishlar yuzaga keladi v Endotoksinemiya mikrotsirkulyatsiyaning buzilishi va DVS, atsidozga ko’pgina a’zo va sistemalar funksiyasining buzilishiga olib keladi

PATOMORFOLOGIYASI q Nazofaringitda – xalqum orqa devori tomirlarining to’laqonligi, limfoid to’qimaning giperplaziyasi, shilliq qavatlarning neytrofil infiltratsiyasi kuzatiladi. Traxeya va bronxlarda yuzaki, keyin seroz-yiringli yallig’lanish belgilari bo’ladi. Keyinchalik fibrinoz-yiringli ekssudat xarakterni egallaydi. q Yiringli-fibrinoz yallig’lanish jarayoni miya qobiqlari va miya moddasining zararlanishi uchun xos. Miya moddasida sezilarli shish, giperemiya, ekstravazatlar aniqlanadi.

MI da a’zolardagi o’zgarishlar patomorfologiyasi: ü Davolash kech boshlanganda ependimatit (miya qorinchalarining yallig’lanishi) rivojlanadi. ü Likvor yo’llari yiringli ekssudat bilan erta berkilib qolganda gidrotsefaliya yuzaga keladi. ü Meningokokkli meningitda fermentlar ta’sirida ekssudatning erishi va so’rilishi kuzatiladi. ü Meningokokkemiyada qon quyilishlar, nekrozlar, tomirlar trombozi, buyrak usti bezida shish, keng qon quyilishlar va nekroz xarakterli. ü Bo’g’imlar zararlanishida sinovial suyuqlik yoki yiringli artrit bo’ladi.

MIYA YUMSHOQ PARDASINING YALLIG’LANISHI

KLINIK TASNIFI I. Mahalliy shakli: a) meningokokk tashuvchilik b) o’tkir nazofaringit II. Tarqalgan shakli: a) meningokokkemiya: tipik, chaqmoqsimon, surunkali b) meningit c) meningoensefalit d) aralash shakli (meningit + meningokokkemiya) III. Kam uchraydigan turlari: 1. Endokardit 2. Zotiljam 3. Artrit 4. Iridotsiklit 5. Poliartrit

Meningokokkli nazofaringit Barcha MI bilan kasallanganlarning 80%ida uchraydi. Engil, o’rta og’ir, va og’ir shakllari ajratiladi. Kasallik o’tkir, tana haroratining 37, 5˚S dan 39 -40˚S gacha ko’tarilishi, bosh og’rishi, bosh aylanishi, kataral belgilar bilan boshlanadi. Xalqum orqa devorining giperemiyasi va shishi kuzatiladi: limfoid follikulalarning giperplaziyasi, yon bolishlarning shishi, kam miqdorda shilliq ajralishi. Og’ir shakllarida tana harorati 39 -40, 5˚S gacha ko’tariladi, xarakterli simptomlardan tashqari qusish, ba’zan talvasalar, qorinda og’riq qo’shiladi. Ko’ruvda alohida meningeal simptomlar aniqlanadi. Periferik qonda leykotsitoz 15*109/l gacha, neytrofillyoz, ECh. T – 20 -30 mm/s gacha bo’ladi. OMS o’zgarishsiz.

Meningokokkemiya (meningokokkli bakteremiya, meningokokkli sepsis) Kasallik to’satdan boshlanadi. Bemorlar kasallikning aniq vaqtini aytadilar. Tana harorati 39 -40°S gacha ko’tariladi, qaltirash, qusish, bolalarda ko’pincha talvasalar, hushning buzilishi kuzatiladi. Barcha klinik simptomlar 1 -2 kun davomida kuchayib boradi. 1 -kunning oxirida xarakterli noto’g’ri shakldagi va ushlab ko’rilganda qattiq konsistensiyali gemorragik yulduzchasimon toshma paydo bo’ladi. Toshma bir vaqtda butun tana bo’ylab toshib, qo’l-oyoqlarda, dumbada ko’proq joylashadi.

Toshma o’lchamlari nuqtali qon quyilishdan to markazda joshlashgan yirik nekrozlargacha bo’lishi mumkin. Keyinchalik yirik zararlanish sohalarida nekrozlar ko’chadi va chandiqlar hosil bo’ladi. Toshmaning qayta rivojlanishi zaralanishning kengligi va xarakteriga bog’liq. Rozeolez-papulez toshmalar 1 -3 kundan so’ng izsiz yo’qoladi, chuqur nekroz sohalarida uzoq vaqt bitmaydigan yaralar hosil bo’ladi. 3 -7 % hollarda bo’g’imlar zaralanishi – artritlar kuzatiladi. Uveitlar, hamda boshqa a’zo va tizimlarning zaralanishi ham kuzatilishi mumkin.

MENINGOKOKKEMIYANING KLINIK KO’RINISHLARI

MENINGOKOKKEMIYA

MENINGOKOKKEMIYADA TOSHMALAR

Meningokokkemiyaning kechishi bo’yicha turlari va mezonlari Og’irligi bo’yicha: 1. Engil 2. O’rta og’ir. 3. Og’irlik mezonlari: 1. Toksikoz simptomining bo’lishi. 2. Hushning o’zgarishi. 3. Tana haroratining darajasi. 4. Gemorragik-nekrotik toshmaning ko’pligi va kattaligi.

Meningokokkemiyaning yashinsimon kechadigan shakli Kasallik o’tkir, to’satdan harorat ko’tarilishi (39 -40°S) bilan boshlanadi, qaltirash, et uvishishi, ko’pincha gemorragik toshma toshishi bilan namoyon bo’ladi, qon quyilishi kuzatiladi, AQB tushadi, qon aylanish etishmovchiligi, DVS, mushaklar gipotoniyasi, talvasalanish rivojlanadi. Bu shakli infeksion-toksik shok deb baholanadi. Adekvat va o’z vaqtida davo choralari olib borilmasa 12 -24 soatdan keyin o’lim yuzaga kelishi mumkin. Ko’pincha bu kasallikning birinchi soatlarida buyrak usti bezida total qon quyilishlardan kelib chikadi (Uoterxauz. Fridreksen sindrom).

MENINGOKOKKEMIYANING KLINIK KO’RINISHLARI

GEMORRAGIK TOSHMALAR VA O’ZIGA XOS MENINGIAL HOLAT

Meningokokkli meningit Kasallik qaltirash, tana haroratining 39 -40°S ko’tarilishi bilan boshlanadi. Bemorlar kasallikning kuni va soatini aniq aytishi mumkin, kuchli bosh og’rishi, diffuz xarakterli qusish, gipersteziyaga shikoyat qiladi, yosh bolalarda talvasalar kuzatiladi. Kasallikning 2 -3 -kunlarida meningial simptomlar: ensa mushaklarining rigidligi, Kernig, yuqori Brudzinskiy simptomlari kuzatiladi. Pastki Brudzinskiy simptomi 7% bemorlarda kuzatiladi.

Bir yoshgacha bo’lgan bolalarda meningeal simptomlar sust namoyon bo’ladi, lekin Lessaj simptomi, katta liqildoq shishi, qo’llar tremori, boshni orqaga tashlash kabi belgilar kuzatiladi va bemor o’ziga xos “yotgan it” holatini egallaydi. O’choqli belgilarning paydo bo’lishi miya shishi rivojlanganligini ko’rsatadi. Periferik qonda – 91, 4% bemorlarda giperleykotsitoz, tayoqcha yadrolilar tomonga siljish, eozinofiliya, ECh. T 45 -70 mm/soatgacha oshishi kuzatiladi.

MENINGIAL BELGILAR Ensa mushaklarining taranglashishi Kernig simptomining ijobiyligi Brudzinskiy simptomining ijobiyligi (yuqori, o’rta, pastki) Gien simptomining ijobiyligi Bexterev simptomining ijobiyligi Yosh bolalarda “provokatsiya usuli”: “osiltirib turish” (Lassaj) simptomining ijobiyligi, “uch oyoqda tayanish”, “tizzani o’pish” simptomining ijobiyligi (Amos simptomi) Emizik yoshidagi bolalarda bosh chanog’idagi katta liqildoq simptomining ijobiyligi: liqildoqning shishib va taranglashib turishi, pulsatsiyaning yo’qolishi

BRUDZINSKIY SIMPTOMI VA ENSA MUSHAKLARINING TARANGLASHISHI

MENINGITDA BEMORNING HOLATI (o’qlangan miltiq)

KERNIG BELGISI IJOBIY • Musbat Kernig simptomi – oyoqlarni tos-son bo’g’imida bukilganda oyoqning tizza bo’g’imida yozilmasligi.

MENINGITDA HARORAT EGRI CHIZIG’I

ASORATLARI Miya shishi – bradikinin, serotonin, gistamin va boshqa moddalar ko’p miqdorda tomir devoriga va gematoensefalitik barerga ta’siri natijasida rivojlanadi. Klinik jihatdan bu – talvasalar, hushning komagacha buzilishi bilan namoyon bo’ladi. Infeksion-toksik shok. Serebral gipertenziya – buning natijasida miyachaning katta ensa teshigiga tiqilishi va uzunchok miyaning ezilishi kuzatiladi.

Ependimatit – qorinchalar ependimasiga yallig’lanish jarayoni tarqalishi bilan yuzaga keladi Buyrak usti bezi infarkti – keskin rivojlangan endotoksinemiya va nospesifik gipersensibilizatsiya bilan bog’liq. Serebral kollaps (gipotenziya) – likvor ishlab chiqarishda serebral gemodinamikaning buzilishi, intensiv degidratatsion terapiya o’tkazish bilan bog’liq

TASHXISOTI Burun-xalqumdan, likvordan, qondan qo’zg’atuvchini bakteriologik yo’l bilan ajratilishi Orqa miya punksiyasi: suyuqlik oqim yoki yirik tomchilar bilan oqadi Meningitlarda orqa miya suyuqligi xususiyati: loyqa, yopishqoqligining yuqoriligi, yuqori neytrofil sitoz, Pandi, Nonne-Apelt reaksilarini musbatligi Umumiy qon taxlili – chapga siljigan giperleykotsitoz, eozinofiliya, ECh. T yuqoriligi Serologik usul - IFA, VIEF

1. Orqa miya punksiyasi vaqtida bemor holati. 2. Orqa miya suyuqligi. 3. Meningokokkli meningitda “yiringli qalpoq”. 1 2 3

QIYOSIY TASHXISOTI Serozli meningitni viruslar, sil tayoqchalari, mikobakteriyalar chaqiradi – yakuniy tashxis orqa miya suyuqligi tekshirilgandan so’ng hal qilinadi. Ikkilamchi yiringli meningitlar – stafillokokk va Afanasev -Pfeyffer tayoqchalari tomonidan chaqiriladi. Kasallik o’tkir boshlanadi, birinchi kunlardanoq meningoensefalit shaklida, o’ta og’ir kechishi bilan xarakterlanadi. Yiringli meningitlar – Gr(-) (enterobakter, ichak tayoqchasi, ko’k yiringli tayoqchasi) bakteriyalar tomonidan chaqiriladi va ko’pincha qo’zg’alish shaklida namoyon bo’ladi. Kasallik to’lqinsimon ko’pgina qoldiq belgilar bilan kechadi.

Qizamiq – kataral simptomlarning, Filatov-Belskiy-Koplik belgilarining mavjudligi, makulo-papulez toshmalarning etapli toshishi, qonda – limfotsitoz, normal ECh. T. Skarlatina – bodomcha bezlari, yumshoq tanglayning yaqqol, chegaralangan giperemiyasi, tonzillyar limfa tugunlarining kattalashishi, giperemiyalangan teri fonida nuqtasimon toshmalar toshishi. Iersinioz – bo’g’imlar atrofida, yuzda, qo’llarda, tovonlarda joylashgan nuqtasimon toshmalar, tipik tizimli shikastlanish (qornida og’riq, artralgiya, gepatomegaliya, sariqlik va boshqalar) sust intoksikatsiya. Gemorragik vaskulitlar – toshma simmetrik, ko’pincha yozuvchi bo’g’imlarda, dumbada joylashgan, qorinda og’riq bo’lishi mumkin. Kasallik ko’pincha bemor umumiy ahvolini yomonlashishisiz alohida xurujlar shaklida kechadi.

DAVOLASH Barcha MI bemorlar yoki gumon qilinganlar tezda qat’iy tartibda kasalxonaga yotqizish Og’ir shakllarini davolash RIDB (ORIT) olib borilishi shart Generalizatsiyalashgan shakllari – penitsillinning natriyli tuzlari katta dozalarda (200 -400 ming/kg vazn sutka) har 4 soat m/o, yarim sintetik penitsillinlar

Penitsillinni ko’tara olmaydiganlarga levomitsetin suksinat sutkada 50 -100 mg/kg vazn dozasida v/i yoki m/o tavsiya etiladi Dezintoksikatsion terapiya – 5 -10% glyukoza, gemodez, reopoliglyukin va boshqalar v/i. Degidratatsion terapiya – laziks, furosemid, diakarb va boshqalar Glyukokortikosteroidlar – prednizolon, deksametazon 1 -3 kun davomida Simptomatik terapiya

PROFILAKTIKASI Bemorlarni va bakteriya tashuvchilarni erta izolyatsiya qilish Bemor aniqlangan jamoada 10 kun muddat davomida har kungi termometriya va teri, burun-xalqum ko’rigi Muloqotdagilarga – burun-xalqumdan 3 -7 kun oralatib kamida 2 marta bakteriologik ekma Muloqotdagilarga profilaktika maqsadida 1, 5 -3, 0 ml dozada normal immunoglobulin yuboriladi Bemorlar to’liq tuzalgandan so’ng kasalxonadan chiqariladi Aktiv immunizatsiya uchun vaksina yuboriladi: A-vaksina (Rossiya), B-vaksina, Vamegoc BS (Kuba), divalent “Meningo A+C” Fransiya