TOSHKENT TIBBIYOT AKADEMIYASI Yuqumli va bolalar yuqumli kasalliklari

TOSHKENT TIBBIYOT AKADEMIYASI Yuqumli va bolalar yuqumli kasalliklari kafedrasi YUQUMLI KASALLIKLAR FANIGA KIRISH Ma’ruzachi: t. f. n. , dotsent Karimova M. T.

Infeksiya • Yuqumli kasallik (infeksion) – lotincha – “infectio” – “ifloslanish” ma’nosini bildiradi.

Infeksion jarayon • Infeksion jarayon – inson organizmi (makroorganizm) bilan kasallik qo’zg’atuvchi mikrob (mikroorganizm)ning ma’lum sharoitda o’zaro ta’siri oqibatida yuzaga keladigan o’zgarishlar. • Bu jarayon kasallik alomatlari ko’rinishida namoyon bo’lsa – yuqumli kasallik deb ataladi.

Yuqumli kasalliklarning o’ziga xos xususiyatlari • Barcha yuqumli kasalliklar bemor yoki bakteriya tashuvchilardan atrofdagi sog’lom kishilarga yuqishi mumkin. • Kasallikning atrofdagilarga yuqish ehtimoli kasallik turiga va kechish davriga bog’liq. • Har bir kasallik ma’lum turdagi patogen mikrob tomonidan qo’zg’atiladi.

Yuqumli kasalliklarning davrlari • • Yashirin (inkubatsion) davri Boshlang’ich (prodromal) davri Avj olish davri Rekonvalessensiya, sog’ayish davri

Sog’ayish davri 1. Klinik sog’ayish 2. Bakteriologik sog’ayish Bakteriya tashuvchilik • o’tkir bakteriya tashuvchilik • cho’zilgan bakteriya tashuvchilik • surunkali bakteriya tashuvchilik

Yuqumli kasalliklarning asosiy belgilari (1) • Kasallikning bevosita sababchisi, maxsus qo’zg’atuvchisining bo’lishi • Kontagiozlik (yuqumlilik) yoki kasalliklar bir necha xodisalarining ya’ni umumiy kasallik manbai (zoonozlar, sapronozlar) vujudga kelishi • Keng epidemik tarqalishga moyilligi

Yuqumli kasalliklarning asosiy belgilari (2) • Kechishining siklikligi • Kasallik residivi va xuruji, cho’ziluvchan va surunkali shakllari rivojlanishining mumkinligi • Qo’zgatuvchi antigeniga nisbatan immun reaksiyalarning rivojlanishi • Tashuvchilik rivojlanishining mumkinligi

• Yuqumli kasalliklardan so’ng bemor organizmida shu kasallik mikroblariga nisbatan turg’unlik – immunitet paydo bo’ladi.

Yuqumli kasalliklarning kechishi • • Engil O’rta og’ir Og’ir Juda og’ir

Har qanday mikrob tarkibida zaharli modda – toksin bo’ladi. • Toksin mikrobning hayot faoliyati oqibatida hosil bo’lib, atrof muhitga tarqalsa – ekzotoksin deyiladi. Grammusbat mikroblar ekzotoksin hosil qiladi (difteriya tayoqchasi, botulizm) • Ekzotoksin oqsil moddasini saqlaydi • Mikrob tanasi parchalanishi oqibatida atrof muhitga tarqaladigan bo’lsa – endotoksin deyiladi. Grammanfiy mikroblar endotoksin ajratadi (vabo vibrioni, ich terlama mikrobi).

Tananing mikrob kirib, tarqaladigan joyi – infeksiyaning kirish darvozasi (IKD) deyiladi. • Masalan: gripp, qizamiq, suvchechak, ko’kyo’tallarda IKD – yuqori nafas yo’llari. • Ichak infeksiyalari uchun IKD – og’iz orqali. • Yuqumli kasalliklarning tanaga tushgan mikrob qonga o’tishi bakteremiya deyiladi.

Yuqumli kasalliklarning tasnifi 1. Antroponoz kasalliklar 2. Zoonoz kasalliklar 3. Antropozoonoz kasalliklar • Yuqumli kasalliklarda mikrob qaerda joylashishiga qarab quyidagi guruhlarga bo’linadi: 1. Ichak infeksiyalari. 2. Nafas yo’llari infeksiyalari. 3. Qon orqali yuqadigan infeksiyalar. 4. Tashqi qoplam (teri) orqali yuqadigan infeksiyalar. 5. Turli yo’llar bilan yuqadigan infeksiyalar.

“Boshqariladigan infeksiyalar” • Bu guruhga emlash yo’li bilan oldini olish mumkin bo’lgan yuqumli kasalliklar kiradi. Bular: • Sil, poliomielit, difteriya, ko’kyo’tal , qoqshol, qizamiq. O’ta xavfli infeksiyalarga – vabo, toun, kuydirgi, sariq isitma, gemorragik isitma, brutsellyozlar kiradi

Yuqumli kasalliklar tashxisining asosiy usullari • Yuqumli kasalliklarga qarshi kurashishning asosiy tamoyillaridan biri – kasallikni erta aniqlash va tarqalib ketishiga yo’l qo’ymaslik. • Bemorning shikoyatlari • Anamnez yig’ish • Epidemiologik anamnez • Bemorni ob’ektiv tekshirish • Laborator tekshiruvlar • Qiyosiy taqqoslash • Yakuniy tashxis qo’yish • Davolash • Profilaktik chora-tadbirlar

Ba’zi yuqumli kasalliklarda terida turli toshmalar – ekzantemalar paydo bo’ladi. Ichki a’zolar yoki shilliq qavatlardagi toshmalar – enantemalar deb ataladi. • Ekzantemalar quyidagi ko’rinishda namoyon bo’ladi: – Rozeola – pushti rang, kichkina 2 -3 mm dog’lar. Ular teri ustida bo’rtib turmaydi. Teri bosilsa yo’qoladi, iz qoldirmaydi. – Petexiya – teri orasiga qon quyilishi natijasida paydo bo’ladi. – Papula – teri yuzidan biroz bo’rtib turadi. – Vezikula – ichida tiniq suv tutadigan mayda pufakchalar. – Eritema – ma’lum kattalikda terida yaxlit qizarish. – Allergik toshmalar.

Yuqumli kasalliklarda organizmning mikrobga nisbatan javob reaksiyasi bu – tana harorati ko’tarilishidir.

Davomiyligi bo’yicha: Isitma O’tkir (15 kungacha) O’tkir osti (15 kundan 6 haftagacha) Surunkali (6 haftadan ko’p)

Yuqori tana harorati bo’yicha: Isitma Subfebril (3738°C) Febril (39°C gacha) Yuqori harorat (41°C gacha) Giperpiretik (41°C dan yuqori)

Doimiy isitma – tº bir necha kun baland bo’ladi. Ertalabki isitma kechqurungisidan pastroq bo’ladi, lekin ularning farqi 1ºC dan oshmaydi (ich terlama, toshmali tif).

Remittirlovchi isitma - tº bir necha kun baland bo’ladi. Ertalabki va kechqurungi isitmalar farqi 1ºC dan oshadi (sepsis, sil).

Intermittirlovchi (almashinib turuvchi) isitma – tº birdan 39 -40ºC gacha ko’tarilib, kun davomida normagacha tushadi. Farqi 3 -4ºC ni tashkil qiladi (bezgak).

Qaytalovchi isitma – yuqori isitma davri normal tana haroratli davrlar bilan almashinib kechadi va bir necha kun davom etadi. Isitma davri to’satdan boshlanadi va to’satdan tugallanadi (qaytalama tif).

To’lqinsimon isitma – doimiy yoki remittirlovchi isitmaning bir necha sutka davomida normal xaroratli davrlar bilan almashinib kechishi, bunda t° tushishi astasekin yuz beradi (surunkali qoraoqsoq, TPK, limfogranulematoz).

• Haroratning 2 -3 soat mobaynida to’satdan pasayib, normaga kelishi – kritik pasayish deyiladi. • Harorat 3 -4 kun mobaynida astasekin pasaya borib normaga kelishi – lizis deyiladi.

Teri va shilliq qavatlardagi o’zgarishlar • Teri rangining o’zgarishi (rangparlik, sianoz, sariqlik, giperemiya) • Teri turgorining o’zgarishi • Namligining o’zgarishi (ko’p terlash) • Toshmalarning paydo bo’lishi (ekzantema, enantema)

• Ekzantema xarakteri (dog’, papula, rozeola, pustula, vezikula, pufak va boshqalar) • Paydo bo’lish muddati • Toshma kema-ketligi (etapliligi) • Ko’proq joylashadigan soxalar (lokalizatsiya) • Toshma elementlari soni • Toshma elementlarining rivojlanish dinamikasi

• Ba’zi transmissiv infeksiyalarda (tulyaremiya, borrelioz va boshqa lar) qo’zg’atuvchi teriga kirgan soxada birlamchi affekt, ya’ni teri koplamlari soxasidagi yalliglanish, kasallikning boshqa klinik belgilari bilan kechadi.

Limfoadenopatiya Regionar Tarqalgan (Generalizatsiyalangan) o’lat, tulyaremiya, felinoz, difteriya, angina VICH-infeksiya, brutsellyoz, infeksion mononukleoz, xlamidioz

Monoartrit Bo’g’imlarning zararlanishi Poliartrit Periartrit

Kataral-respirator sindrom • • • Rinit Angina Bronxit Bronxiolit Pnevmoniya

Diareya (ich ketishi) enteritik kolitik Axlat tez-tez, ko’p, suyuq, suvsimon, hazm bo’lmagan ovqat qoldiqlari bilan, sassiq hidli, yashil yoki och sariq rangda bo’lishi Axlat bo’tqasimon yoki yarim, suyuq konsistensiyada, jigar , rangdagi, axlat massalarining hajmi kamayishga moyil. Axlatda patologik qo’shilmalar (yiring, shilliq va boshqalar). tenezmlar, yolgon chaqiriqlar xos.

Gepatolienal sindrom Virusli gepatitlar Brutsellyoz Leptospiroz Malyariya Toshmali tif TPK (TPZ)

Yuqumli kasalliklarda laborator tekshirish usullari 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Bakteriologik Bakterioskopik Serologik Virusologik Allergologik Bioximik Yordamchi laboratoriya usullari: EKG, UTT (UZD), rentgen, KT, MRT.

Yuqumli kasalliklarni davolash asoslari 1. Etiotrop davolash 2. Patogenetik davolash 3. Simptomatik davolash

Yuqumli kasalliklarda tartiblar • Tartib I – qat’iy • Tartib II – yarim yotoq tartibi (palatno’y) • Tartib III – umumiy

Yuqumli kasalliklar bilan og’rigan bemorlar ovqatlanishi Parxez № 2 • O’tkir ichak infeksiyalari rekonvalessensiya davrida buyuriladi. Bunda JKT ni mexanik va termik ta’sirlardan ozod etiladi. Aralash stol, hamma taomlar qirg’ichdan o’tkazilgan va maydalangan xolda tayyorlanadi. Dukkaklilar, fasol va ko’k no’xat man etiladi.

Parxez № 4 • Diareya sindromida tavsiya etiladi (dizenteriya, salmonellez, esherixioz boshqa lar). Go’shtli bulonlar, qaynatilgan go’sht kotlet va frikadelkalar ko’rinishida, qaynatilgan baliq, bo’tqalar, kisellar, jele, meva sharbatlarini iste’mol kilishga ruxsat etiladi. • Bijg’ish jarayonlarini chaqiruvchi va peristaltikani kuchaytiruvchi mahsulotlar (karam, lavlagi, tuzlamalar, shirinliklar, sut, tabiiy kofe) man etiladi.

Parxez № 5 a • Virusli gepatitlar o’tkir davrida va surunkali gepatitlar xuruj davrida tavsiya etiladi. Bunda hayvon yog’lari, ekstraktiv moddalar cheklanadi, qovurilgan ovqatlar man qilinadi. Mahsulotlar qirgichdan o’tkazilgan holda tayyorlanadi. Sabzavot sho’rvalari, makaron mahsulotlaridan tayyorlangan, konsentratsiyalanmagan go’sht va baliq bulonlari, sutli bo’tqalar, meva pyurelari, yog’siz go’sht, baliq va qush go’shtlari qaynatma ko’rinishida, tuxum, sut, qatiq, tvorog, mevalar, murabbo, asal, kisel va boshqalar iste’mol qilishga ruxsat beriladi. • Qo’ziqorin, shpinat, havel, sholg’om, rediska, limon, shirinliklar, o’tkir mahsulotlar, kakao, shokolad man etiladi.

Dieta № 5 • O’tkir gepatitlardan tuzalish davrida va surunkali gepatitlar remissiya davrida tavsiya etiladi. Parxez № 5 a ga qo’shimcha ravishda nordon bo’lmagan tuzlangan karam, chala tuzlangan seld, sabzavotlar, ko’katlar xom ko’rinishda va salatlar, vinegretlar ko’rinishida, sut, pishloq, omletlar kiritiladi. Ovqat maydalanmagan ko’rinishda bo’lishi mumkin.

Parxez № 13 • Isitma xolatlarida tavsiya etiladi. Bu parxezga turli ovqatlar kiritilib, dagal ovqatlar, sut, o’tkir va shirin mahsulotlar cheklanadi. Suyuqlik miqdori – sutkasiga 1, 5 -2 dan to 3 litrni tashkil etishi kerak.

Parxez № 15 (umumiy stol) • Maxsus parxezga ko’rsatma bulmaganda tavsiya etiladi. Fiziologik ko’p miqdorda vitaminlar saqlovchi to’liq parxez.