TOPRAK v Toprak ierisinde organik ve mineral maddelerle

TOPRAK

v Toprak, içerisinde organik ve mineral maddelerle, su ve hava bulunduran, ana kayanın fiziksel ve kimyasal çözülmesiyle oluşan, yeryüzünü saran örtü tabakasıdır. v Toprak oluşumu için ana kayanın çözülmesi gerekir. v Ana kaya fiziksel, kimyasal ve biyolojik çözülmeyle çözülür.

FIZIKSEL ÇÖZÜLME � Kayaların, dış kuvvetlerin etkisiyle fiziki yapılarında görülen parçalanma, ufalanma ve ayrışma ol ayıdır. � Mekanik çözülmede en fazla etkili olan faktör , sıcaklık farkıdır. Sıcaklık farkı arttıkça mekanik çözülme de artar. � En fazla görüldüğü iklim çöl iklimidir. Ayrıca karasal iklimlerde de fazladır

Kimyasal Çözülme � Kayaları oluşturan unsurların eriyerek, kimyasal bileşimlerinin değişmesi sonucundaki ayrışma olayıdır. � Kimyasal çözülmede en fazla nem miktarı etkilidir. Yağış miktarı ve sıcaklık arttıkça kimyasal çözülme de artar.

Biyolojik Çözülme � Bitkiler kökleri vasıtasıyla kayaları hem mekanik, hem de kimyasal yolla ayrışmaya uğratır. Bitkilerin yapmış olduğu ayrışma Ekvatoral Bölgede, Muson iklim Bölgesinde ve Ilıman Okyanus iklim bölgesinde fazladır.

Toprak Oluşumunu Etkileyen Faktörler � İklim ve bitki örtüsü: Kimyasal çözülme ile toprak oluştuğundan, Ekvatoral iklimde toprak oluşumu çok hızlı iken, çöl ikliminde toprak oluşumu çok yavaştır. � Taşların özelliği: Karstik arazilerde toprak oluşumu daha kolaydır.

� Arazinin eğimi: Eğimli arazilerde toprak oluşumu daha yavaştır. � Zaman: Kaba bir hesaplama yapacak olursak 1 cm toprak için 150 -350 yıl gereklidir. Tarım için en az 60 cm toprak gereklidir. En uygun şartlar altında tarım toprağı 20. 000 yılda oluşur.

TOPRAK KATMANLARI (HORIZON)

A Horizonu: En üstte, iyice ayrışmış ve organik maddelerce zengin tabakadır. Ekimdikim işleri burada yapılır (40 cm). B Horizonu: Üstte yıkanan tuz ve kil gibi maddelerin biriktiği kattır. C Horizonu: Temeldeki ana kayanın iri parçalarından oluşan katmandır. D (R) Horizonu: Henüz çözülmeye uğramamış ana kayadır.

TÜRKİYE’DE GÖRÜLEN TOPRAK ÇEŞİTLERİ VE ÖZELLİKLERİ

A. ZONAL TOPRAKLAR ( YERLİ TOPRAKLAR ) � Ülkemizde düz ve hafif eğimli alanlarda iklim şartlarının etkisi altında oluşan fiziksel ve kimyasal özellikleri açısından farklı horizonlar ve katlar gösteren topraklardır.

1. KIRMIZI RENKLİ AKDENİZ TOPRAKLARI ( TERRA – ROSSA ) � Bu topraklar, Marmara Bölgesi’nin güney kesimi ile Ege Bölümü ile Akdeniz Bölgesi’nin tamamında görülmektedir. � Kireçtaşı marn kil ve konglomera ve gnayslar üzerine oluşmuş topraklardır. Toprağın rengi kırmızı acık kırmızı ve sarı renktedir. Toprak iri taneli ve killidir.

TERRA – ROSSA

� Toprak kireç taşı üzerinde oluşsa bile kireçli bir yapıda değildir bunun sebebi yeterince yıkanmış olmasıdır. � Toros dağlarında 1000 m den yüksek sahalarda toprağın rengi organik madde birikiminden dolayı koyulaşarak kırmızımsı kahve ve kahverengine dönüşmektedir.

2. KAHVERENGİ ORMAN TOPRAKLARI � Bu topraklar, Karadeniz Bölgesinde, İç Anadolu’da 1200 m’den Yüksek alanlarda Trakya’nın kuzeyinde Yıldız Dağlarında İç Batı Anadolu’da ve Güney Doğu Toroslar’da yaygındır.

� Orman örtüsünün altında geliştiği için toprak organik madde bakımından zengindir ve koyu renklidir. Yağışın fazla olduğu eğimli alanlarda toprak asitli reaksiyon göstermektedir.

3. PODSOLÜMSÜ VE PODZOL TOPRAKLAR � Yıllık ortalama sıcaklığın 8°C’nin altında ve yıllık yağış miktarının 1000 mm üzerinde olduğu nemli çok nemli–soğuk ortamlarda kayın, sarıçam ve ladin ormanlarının altında gelişme göstermektedir.

� Bolu Aladağlar’da, Yıldız ve Doğu Karadeniz Dağlarında ve Uludağ’ın yüksek kesimlerinde bu topraklara sıkça rastlanır. � Bu topraklar fazla yağıştan dolayı fazlaca yıkanmışlardır. Fazla yıkanmadan dolayı toprak asit reaksiyonludur ve besin maddeleri bakımından oldukça fakirdir.

4. SİEROZEMLER � Yıllık ortalama yağışın 300 mm’nin altında Konya ovasının doğu kesiminde görülen toprak çeşididir. � Toprak organik madde bakımından oldukça fakirdir bu topraklar yıkanmanın azlığından dolayı açık renklidir. Karbonat birikiminden ve yıkanmanın azlığında dolayı toprak alkelen reaksiyon gösterir

5. KAHVERENGİ STEP TOPRAKLARI � Yıllık ortalama yağışın 400 mm altında ve yıllık ortalama sıcaklığın 8– 12°C arasında değiştiği İç Anadolu Bölgesi’nde, Doğu Anadolu ovalarında step ve uzun boylu step örtüsü altında gelişme gösteren topraklardır.

� Yağış azlığından dolayı yıkanma miktarı azdır ve buna bağlı olarak karbonatlar topraktan uzaklaşmamıştır. � Bu topraklar alkalen reaksiyon gösteririler. Bu toprakların rengi kahve koyu kahve sarımsı kahve olup üzerinde genel olarak kuru tarım yapılmaktadır

6. KESTANE VE KIRMIZIMSI KESTANE RENKLİ TOPRAKLAR � Yıllık ortalama yağışın 400 mm üzerinde, yıllık ortalama sıcaklığın 6 – 10 °C arsında bulunduğu İç Anadolu’nun platolarında, İç Batı Anadolu ve Doğu Anadolu’da uzun boylu ot vejetasyonunun altında gelişmişlerdir.

� Bu topraklar organik madde bakımından oldukça zengindir ve taneli yapıdadır. Üzerlerinde tahıl tarımı yapılmaktadır. � Topraklar nispeten yıkanmış olduklarından dolayı karbonat bakımından fakir sayılırlar ve hafif asit reaksiyon gösterirler.

7. KİREÇSİZ KAHVERENGİ TOPRAKLAR � Bu topraklar, ana materyalin granit, silisli şist, andezit gibi silisli olan ve İç Anadolu’nun kuzey ve doğusu ile İç Batı Anadolu’da 1000 m’nin üzerinde step ormanı veya kuru ormanlar altında gelişme göstermiştir. � Besin maddeleri bakımından fakir olan bu topraklar yıkanmanın fazlalığından dolayı hafif asitli reaksiyon gösterirler.

8. KIRMIZIMSI KAHVERENGİ TOPRAKLAR � Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nin tipik toprakları olan kırmızımsı kahverengi topraklar yarı kurak karasal iklim şartlarının etkili olduğu step vejetasyonu altında oluşmuşlardır. � Sıcaklığın fazla olması ve demirin iyi oksitlenmesini sağaldığı için toprak kırmızı renk almıştır. Bu toprak üzerinde genellikle tahıl tarımı yapılmaktadır.

9. ÇERNEZYOMLAR � Yıllık ortalama sıcaklığın 3 – 6 °C, yıllık ortalama yağışın 500 – 700 mm arasında değiştiği Erzurum – Kars dolaylarında 1600 – 2000 m yükseklikteki plato alanlarında bazalt ve neojen karasal depoları üzerinde gelişmiştir. � Bu topraklar dünyanın en verimli toprakları olarak kabul edilir ama sıcaklığın yetersiz oluşundan dolayı üzerinde sadece sıcaklığın yererli olduğu alanlarda tahıl tarımı yapılır.

B. İNTRAZONAL TOPRAKLAR � Bu topraklar, ülkemizde aşınmanın devamlı olduğu dağlık alanlarda ve birikmenin hüküm sürdüğü alüvyal ovalarımızda ve dağların eteklerinde yaygın olarak bulunmaktadır. � Bu topraklar ana kayanın etkisi altındaki topraklardır. Şöyle ki ana kaya kulu ise toprak kumlu ana kaya tuzlu ise toprakta tuzludur.

KALSİMORFİK TOPRAKLAR � Kireçtaşı marn gibi kireçli ana kayanın etkisine bağlı olarak oluşmuş olan topraklardır. � Bu guruba vertisol’ler rendzina toprakları dâhil edilebilir.

VERTISOL’LER ( DÖNEN TOPRAKLAR ) � Killi kireçli depoların yaygın olduğu Muş Ovası, Ergene Ovası, Van Gölü’nün güney doğusunda Bursa – Karacabey arasında Menemen ve Bornova ovası ile Konya havzasının muhtelif yerlerinde Bafra Ovasının güneyinde kil miktarının fazla olduğu kireçli topraklara rastlanır.

� Bu topraklarda kil fazla olduğu için yaz aylarında kurudukları zaman 1 m deriliğe kadar çatlaklar oluşur. � Bu topraklar tarım için elverişli değildirler.

RENDZINALAR � Bu topraklar killi – kireçli göl depolarının veya yumuşak kireçtaşının yaygın olduğu İç Anadolu’da, Ege ve Doğu Anadolu’nun çöküntü sahlarında çok yaygındır. � Bu topraklar kireçli ve koyu renklidir. Besin maddeleri bakımından zengin olan bu topraklar tahıl tarımı için elverişlidir.

HALOMORFİK TOPRAKLAR � Bu topraklar delta alanlarımızda toprakların deniz suyuna temas etmesiyle oluşurlar. � Toprak oluşumu tersine dönmüştür yani torak toprak olmaktan uzaklaşır. Bu topraklar tarıma elverişli değildir. Ülkemizde delta ovalarının deniz kenarında görülürler.

• SOLANÇAKLAR ( TUZLU TOPRAKLAR ) � Yaz aylarında toprakta birikmiş olan tuz buharlaşmanın etkisiyle toprağın üst kısmında birikir. � Bu topraklar Konya Ovası’nın alçak kesimlerinde delta ovarlımızın deniz kenarında Erzurum Ovası’nın merkezi kesiminde görülürler.

• ALKALI TOPRAKLAR � Ana kayada buluna karbonatlar toprağın yüzeyinde birikmişlerdir bu yüzden kuvvetli alkalen reaksiyon gösteririler. � İç Anadolu’da Ereğli’nin kuzeyi Karapına’ın doğusu ve kuzeyinde görülürler.

• TUZLU ALKALI ( ÇORAK TOPRAKLAR ) � Bu topraklar iki şekilde oluşmaktadır ya ana kayanın tuzlu ve alkali olmasından yada tuzlu alkali maddeler bakımından zengin olan yer altı ve taban suyunun yüzeye buharlaşmanın ( kapileritenin ) etkisiyle çıkmasının ve birikmenin etkisiyle oluşurlar.

� Bu topraklara Oltu Narman havzası, Kağızman – Iğdır – Kötek üçgeninde, Şebinkarahisar civarında. Kıyı bölgelerimizde ise Antalya – Serik arasında Burdur Acı göl civarında görülür.

HIDROMORFIK TOPRAKLAR � Bu topraklar taban suyu seviyesinin yüksek olduğu Muş Ovası, Erzurum Ovalarının doğu kesimlerinde Çukurova’da eski akarsu yataklarında Menderes, Gediz, Yeşilırmak, Çarşamba ve Adapazarı ovalarında toprağın uzun süre su altında kalması ile oluşmuşlardır. � Bu topraklar oksijensiz bir ortamda oluştuklarından dolayı genelde renkleri boz, yeşil, mavimsi renktedirler.

C. AZONAL TOPRAKLAR TAŞINMIŞ TOPRAKLAR � Devamlı olarak taşkına uğrayan alanlarda oluşan millenme ve aşınmaya uğrayan alanlarda çözülmüş ana materyalin taşınması, toprak oluşumunu engellemektedir. � Bu sahalarda hem aşınmaya uğrayan kısımlarda hem de birikmenin olduğu alanlarda toprakta horizonlaşma gerçekleşememektedir. Bu topraklarda sadece A horizonu ( A katı ) oluşur

ALÜVYAL TOPRAKLAR � Devamlı olarak taşkın ve millenmeye uğrayan delta sahlarında ve taşkın ovarlarımızda bu topraklara sıkça rastlanır. � Buralar Çukurova, Asi, Göksu, Köyceğiz, Büyük ve Küçük Menderes, Gediz, Bakırçay, Sakarya, Bafra, Çarşamba, delta ovaları ile Konya ovasının kenarları Muş, Erzurum, Erba ve Niksar ovalarının merkezi kesimlerinde.

REGOSOL’ LER � Kumlu depolar üzerinde bulunan topraklardır. Çoğunluğu kum boyutunda olan asitik karakter gösteren volkanik arazilerde oluşmuşlardır. � İç ve Doğu Anadolu bölgesindeki volkanik arazilarde bu topraklara rastlanır. Bu topraklar kumlu oldukarı için bünyelerinde su barındıramazlar suyu hemen alt tabakaya geçirirler.

KOLÜVYAL TOPRAKLAR � Dağların eteklerinde ve yamaçlarında taşınan toprakların birikmesiyle oluşurlar. � Bu topraklar iri taneli bir görünüme sahiptir. � Bu topraklar bağ bahçe tarımına uygundur. Üzerlerinde ormanlar yetişebilir

Kolüvyal toprak (yamaçlar)

LİTOSOL’LER ( TAŞLI TOPRAKLAR ) � Dağlık alanların eğimli yamaçlarında aşınmanın sürekli devam etmesi nedeniyle ana materyalin çözünmesinden oluşmuş topraklardır. � Ülkemizde bu topraklara Akdeniz bölgesinde Taşeli platosunda Boz dağlarda Bitlis dağlarında İç ve Doğu Anadolu’daki volkanik konilerde rastlanır.