TOPLUM PSKOLOJS I TOPLUM PSKOLOJS 1 Genel Bilgiler

TOPLUM PSİKOLOJİSİ I- TOPLUM PSİKOLOJİSİ: 1. Genel Bilgiler Ø Toplum psikolojisi çok geniş bir alanı kapsar. Bu alanları kişinin gerek birey olarak, gerekse bir meslek topluluğunun, bir derneğin, bir kurum, takım ya da başka bir topluluğun mensubu olarak düşünüş, davranış ve yönelişleri (tavırları) ile bunların oluşumu ve onlara ilişkin varsayımlar olarak özetleyebiliriz. 1

TOPLUM PSİKOLOJİSİ I- TOPLUM PSİKOLOJİSİ: 1. Genel Bilgiler Ø Toplum Psikolojisi, toplum gruplarının oluşum ve gelişmelerinin temelinde yatan ruh hallerini, toplum örgütü içinde belirdiği biçim ve ölçülerde zihin hayatını, toplum kurumlarını ve mayalarını (kültürlerini), ferdin davranış örneğinin içinde yaşadığı toplum çevresiyle ilgili olarak gelişmesi veya genel olarak gerek fert, gerekse toplumsal bir özelliği bulunan bütün sorunları inceler. 2

TOPLUM PSİKOLOJİSİ I- TOPLUM PSİKOLOJİSİ: 1. Genel Bilgiler Ø Karışıklıklar, olaylar ve insanların kişilik özellikleri nasıl kavranır, nasıl yorumlanır ve bunları etkileyip beklenen, istenen bir yönde değişim ve yatkınlık nasıl sağlanabilir? Bütün bunlar Toplum Psikolojisinin konusunu oluşturan temel sorulardır. 3

TOPLUM PSİKOLOJİSİ I- TOPLUM PSİKOLOJİSİ: 1. Genel Bilgiler Ø Davranış bilimlerinde, özellikle de toplum psikolojisinde bunların ipuçlarının aranıp bulunması gerekir. Sorunlu kişiler, belli görüş, inanç ve değer yargılarını paylaşan topluluklar, bunların birlikte ve toplu olarak çıkardıkları olaylar, olayları çıkaranları bu yola iten etkenler ve onları bu itilişe hazır duruma getiren ortam, maya (kültür) üstünde durulması gereken başlıca konulardır. 4

TOPLUM PSİKOLOJİSİ I- TOPLUM PSİKOLOJİSİ: 1. Genel Bilgiler Ø Sağlıklı, sonuç verici önlemler alabilmek, olayın veya olayların çıkış nedenlerinin bilinmesine, bunun içinde çıkaranların, katılanların ve destekleyenlerin, katkıda bulunanların kişilik ve ruh yapılarının kavranılmasına, bütün bunlar içinde yeterince, sağlıklı bilgi ve deneyime, bu bilgi ve deneyimin sağlıklı yorumuyla yerinde ve zamanında kullanılmasına bağlıdır! 5

TOPLUM PSİKOLOJİSİ I- TOPLUM PSİKOLOJİSİ: 1. Genel Bilgiler Ø Dolayısıyla güvenlik personeli için toplum psikolojisinin temel konularını ve bu alandaki nazari (Belirli bir konudaki düşüncelerin, görüşlerin bütünü) tartışmaları ana hatlarıyla öğrenmesinde yarar vardır. Ø Henüz çok küçük yaşlardan itibaren çocuğun biyolojik ve psikolojik gelişimi, fiziki ve beşeri bir çevreyle kurulan temas sonucunda meydana geldiğinden anne babayla birlikte başlayan "sosyalleşme süreci" sosyal psikolojisinin merkezi ilgi odaklarının başında yer almaktadır. 6

TOPLUM PSİKOLOJİSİ I- TOPLUM PSİKOLOJİSİ: 1. Genel Bilgiler Ø Toplum psikolojisi, toplumsal davranışı araştırma merceğine alan sosyal psikoloji yüze etkileşimle ortaya çıkan telkin, taklit ve ilgi sevgi gibi davranışsal süreçleri sosyolojik gelenekten devralmıştır. Psikolojik gelenekten ise; psikanaliz ve davranışçılığı ilgi alanına katmıştır. 7

TOPLUM PSİKOLOJİSİ I- TOPLUM PSİKOLOJİSİ: 1. Genel Bilgiler Ø Sosyal psikoloji insan davranışlarının hem; idrak, algı, motivasyon ve öğrenme gibi bireysel çerçevesini oluşturan temel gerçeklere, hem de başka fertlerin beklentileri şeklinde söz konusu davranışlara sınırlayıcı şartlar olarak işlev gören toplumsal çerçeveyi oluşturan temel gerçeklere dayalı olarak incelenmesini üzerine alan bir bilimsel yaklaşımdır. Ø Dolayısıyla onu bir yönüyle psikoloji bir yönüyle de sosyolojiye yüzünü dönmüş ya da onlara bağımlı bir vaziyette bulunan bir bilimsel yaklaşım tarzı olarak kabul etmemiz gerekmektedir. 8

TOPLUM PSİKOLOJİSİ I- TOPLUM PSİKOLOJİSİ: Kişi İdraki Ø Toplumsal Psikolojik süreçlerde yer alan başlıca kişiler, uyarıcı (stimulus), algılayıcı (perceiver), saldırgan (aggressive) ve cevap veren (responder) kişilerdir. Bu konuda geçerli olan yaygın ilke, uyarıcı yahut tahrik edici kişiye atfedilen niyetin söz konusu kişinin önünde açık bulunan davranış seçeneklerinden kararlaştırılan veya hükmedilen davranıştan çıkarılacak olmasıdır. Ø Bütün bir vaziyetin değişik görünümleri, uyarıcı kişiye açık bulunan cevap (yahut tepki) seçeneklerine ilişkin olarak uyarıyı algılayıcı kimsenin yargısını belirleyecektir! 9

TOPLUM PSİKOLOJİSİ I- TOPLUM PSİKOLOJİSİ: Etkileşim Ø İnsanın sosyal tabiatı genellikle bireylerarası etkileşim yoluyla biçimlenir. Çünkü etkileşim biri diğeri tarafından algılanan kimseler arasında söz konusudur ve burada kişi idraki sürecine ilişkin bilgi önemli ve temel bir anahtardır". 10

TOPLUM PSİKOLOJİSİ I- TOPLUM PSİKOLOJİSİ: Grubun Çekiciliği (Yahut Özendirici Gücü) Ø Araştırmalara göre düzenli bir şekilde oluşturulmuş gruplardaki belli bir konu üzerinde fikir/kanaat birliğinin derecesi tek bireylerin bu tür gruplara üye olmalarındaki tüm cazibenin dolaysız (veya doğrudan) işlevi olmaktadır. 11

TOPLUM PSİKOLOJİSİ I- TOPLUM PSİKOLOJİSİ: Grubun Çekiciliği (Yahut Özendirici Gücü) Ø Yani bir fert için her hangi bir grup ne kadar Özendirici (cazip) ise bireyin söz konusu gruptaki başka fertlerin kanaatlerinden etkilenme eğilimi de o kadar büyük olmaktadır. Ø Başka bir deyişle tek üyeleri için bir grubun cazibesi ne kadar büyükse üyelerin bir mutabakata varmaları eğilimleri de o oranda büyük olmaktadır. 12

TOPLUM PSİKOLOJİSİ I- TOPLUM PSİKOLOJİSİ: Uyum Problemleri ve Çatışma Ø Gruplarda meydana gelen oy birliği, genellikle bütün bir grupta yer alan olaylarla ilgili olup uyuşma olmayan durumlar karşısındaki bireysel tepkileri pek hesaba katmaz. Ø Oysa zaman üyelerin sahip oldukları yeteneğe bağlı olarak uyumsuzluk problemleri de ortaya çıkabilmekte ve çok yetenekli kişiler istikrarlı davranırlarken ve karşıt bilgilendirmede fazla güçlük çıkarmazlarken yetenekleri sınırlı olan kimselerin farklı bildirişimlerde güçlük içinde kaldıkları görülmüştür. 13

TOPLUM PSİKOLOJİSİ I- TOPLUM PSİKOLOJİSİ: Uyum Problemleri ve Çatışma Ø Uyumsuzlukla ilgili başka bir konu da bağlanmanın uyumdaki rolüdür. Şayet bir kimse grup içindeki başka birilerinin yargılarıyla tahrik edilmeden önce kendi yargılarına bizzat bağlanmış ise onun grup ittifaklarına katılması zorlaşır. 14

TOPLUM PSİKOLOJİSİ I- TOPLUM PSİKOLOJİSİ: Tutum Değiştirme Ø Bir grup içindeki bireylerin ikna yahut inandırılma durumlarına ilişkin üç unsur üzerinde durmak gerekir: 1 Mesaj ileten, 2 Mesaj alan, 3 Rol oynama kitle 15

TOPLUM PSİKOLOJİSİ I- TOPLUM PSİKOLOJİSİ: Tutum Değiştirme A- Mesaj İleten (The Communicator): Ø Genellikle propaganda çağrıları bir tutumun ardında yatan inanç ya da değer öncüllerinden birini değiştirmek amacıyla ya pılır. Ø Dolayısıyla bir mesajın sahip olduğu güvenilirlik de onu ileten kişide bulunan ustalık ve ortaklaşa yönelmeye (co operation) bağlıdır. Bu durum da Mesaj daha önemli bir hale gelir. Araştırmalar bir mesajın güvenirliği ile mesajı ileten kişideki ustalık becerisi arasında uyumlu bir ilişkinin mevcut olduğunu göstermektedir. 16

TOPLUM PSİKOLOJİSİ I- TOPLUM PSİKOLOJİSİ: Tutum Değiştirme b. Mesajı Alan Kitle (Yahut Dinleyici) Ø Araştırmalar şunu göstermiştir ki ‘’Önceden uyarılan dinleyici kitle önceden silahlanan kitle gibidir’’ ve önceden uyarılmayan kitleye göre uyarılmış kitleye iletilen mesaj kişilerin özel mesajına daha az açıktır. Ø Mesaj iletilirken dinleyicinin dikkatini kısmen de olsa çekmek ise onların mesajı alma kabiliyetlerini arttırabilmektedir'. 17

TOPLUM PSİKOLOJİSİ I- TOPLUM PSİKOLOJİSİ: Tutum Değiştirme c. Rol Oynama Ø Gerek eğitimde, gerekse psikoterapide geniş bir şekilde kullanılan işlemler ve izlenen süreçler bir kimsenin başka birinin rolünü oynamasını gerektirebilmektedir. Ø Mesela, “Parasal güdüler deneğin kendi şahsi görüşünden farklı ve karşıt bir görüşü sanması için kullanılmış ve giderek onun daha düşük teşvik araçlarıyla kendi fikrini değiştirdiği görülmüştür. Burada geçerli olan teşvik ne kadar büyürse kişinin kendi kararını doğrulama zorunluluğunun azalmasıdır 18

TOPLUMUN PSİKOLOJİK ÖZELLİKLERİ Ø Sosyal psikoloji toplumsal (sosyal) davranışın sistematik ola rak incelenip araştırılmasıdır. Günlük gözlem ve tecrübelerimizden sosyal davranış hakkında pek çok şey bildiğimiz halde, edin diğimiz bu bilgi ve izlenimlerin bazıları doğru değildir. Ø Sezgi ve izlenimlerimizin hangilerinin doğru hangilerinin yanlış olduğun dan emin olabilmek ve ayrıca, toplumsal durumlarda nasıl dav randığımız konusunda bilgiler edinebilmek için sistematik araş tırmalar gereklidir. 19

TOPLUMUN PSİKOLOJİK ÖZELLİKLERİ Ø Sosyal psikolojinin esas konusunun karşılıklı etkileşim süreçlerinin incelenmesi olduğu ileri sürülebilir. Ø Fertler arasında, fert ve gruplar arasında ve bizzat gruplar arasındaki karşılıklı etkiler (etkileşimler) onun inceleme alanına girmektedir. Ø Sosyal psikolojiyi ilgilendiren hususları şöyle sırala yabiliriz; Bir grup tartışması sırasında yapılan karşılıklı sözlerin analizi (fertlerarası etkileşim) Kanı (opinion = düşünce) olaylarının araştırılması (grup ile fert arasındaki etkileşimler) Bir veya birçok grup arasındaki işbirliği veya re rışma) olgularını inceleme (gruplar arası 20

TOPLUMUN PSİKOLOJİK ÖZELLİKLERİ Genel Bilgiler Ø İnsanın en belirgin özelliği, onun sosyal bir varlık olmasıdır Hemen hemen bütün insanlar hayatlarını diğer insanlarla yakın ilişki içinde geçirirler. Ø Bu ilişki sadece aile ilişkileriyle de sınırlı değildir. İnsanoğlu, kendini bildiğinden beri, toplum gerçeğini de bilir. Fert hem içinde yaşadığı toplumdan etkilenir, hem de onu etkiler. 21

TOPLUMUN PSİKOLOJİK ÖZELLİKLERİ Genel Bilgiler Ø Dünyadaki bütün insanların büyük çoğunluğu yüzlerce, binlerce veya milyonlarca başka insan tarafından sarılmış olarak büyük gruplar halinde yaşar. Ayrıca canlılar alemine baktığımızda, diğer bazı hayvan ya da canlı türlerinin de büyük gruplar veya sürüler halinde yaşadıkları görülür: Meselâ Afrika öküzü sürüleri, zebralar, ceylanlar gibi. Ø Hiç şüphesiz büyük karınca ve arı toplulukları, sardalya ve istiridye sürüleri öyledir fakat bu sosyal gruplaşmaların hiçbirisi insanlarınki gibi büyük ve karmaşık değildir. 22

TOPLUMUN PSİKOLOJİK ÖZELLİKLERİ Genel Bilgiler Ø İnsanlığın yaptığı büyük ilerleme ve dünyada meydana getirdiği büyük değişiklikler; büyük ölçüde hem insanın diğer insanlarla birlikte olma isteğinden, hem de çok sayıda insanla çeşitli ve karmaşık usullerle iletişiminden kaynaklanmaktadır. Ø Diğer insanlarla birlikte olma, dostluk kurma istek ve eğilimi sosyal davranışın başlangıcı ve sebebidir. 23

TOPLUMUN PSİKOLOJİK ÖZELLİKLERİ Genel Bilgiler Ø Günümüzde insan düşüncesinin devamlı surette değiştiği nazik ve buhranlı bir devre içinde bulunmaktayız. Bu değişmenin temelinde yatan en önemli faktörleri, iki grupta toplamak mümkündür: 1) Medeniyetin bütün unsurlarının kaynağını teşkil eden dini, siyasî ve sosyal inançların tahrip edilmesi, 2) İlim ve tekniğin yeni icat ve keşiflerinin doğurduğu yaşama ve düşünme şartlarının meydana gelmesi. 24

TOPLUMUN PSİKOLOJİK ÖZELLİKLERİ Genel Bilgiler Ø Her toplumun kendine has örgütlenmesi ve üyelerinin o topluluğu çevreleyen diğer topluluklardan farklı ayrı bir toplu luğa bağlılık (aidiyet) duygusu vardır. Bir toplum tanımlanırken ilk önce o toplumun özünde bulunan özelliklere dayalı olarak ta rif edilir. Ø Ancak bizim üzerinde durmak istediğimiz konu daha çok toplum güvenliğini ilgilendiren hususlardır. Dolayısıyla bizi ilgilendiren daha çok kitle ya da kalabalıkların psikolojisidir. 25

TOPLUMUN PSİKOLOJİK ÖZELLİKLERİ Genel Bilgiler Ø Elbette ki kitlelerin, onları oluşturan fertlerin üzerinde derin etkiler yapan psikolojik etki mekanizmalarının sosyal psikolojinin verileri çerçevesinde açıklamak daha uygun olacaktır. Ø Büyük veya küçük gruplar halinde gösteri, yürüyüş veya kitle hareketleriyle ilgili psikolojik yönleri ve bunların fertler üzerindeki tesirlerini sırasıyla ele alarak açıklamaya çalışalım. 26

TOPLUMUN PSİKOLOJİK ÖZELLİKLERİ Genel Bilgiler Ø Her insan; ister bir topluluk içinde bulunarak olsun, ister dışardan gözleyen biri olarak olsun, kitle hareketleri ya da kitleler (kalabalıklar) hakkında birtakım fikir ve kanaatlere sahiptir. Ø En basit gözlemler bile kalabalıkların tutum ve davranışlarında, hareketlerinde farklılıklar olduğunu ortaya koymaktadır. 27

TOPLUMUN PSİKOLOJİK ÖZELLİKLERİ Genel Bilgiler Ø Başka bir ifadeyle söyleyecek olursak “bir yerde toplanmış insan topluluğu veya belli nitelikteki insanların oluşturduğu topluluk” olan kitleler, belli düşünme ve muhakeme kabiliyeti, tutum ve davranış şekli geliştirmiş olan fertler üzerinde çeşitli yollardan müspet veya menfi birtakım etkiler yapabilmektedir. 28

TOPLUMUN PSİKOLOJİK ÖZELLİKLERİ Genel Bilgiler Ø Ferdin dü şünmeve muhakeme kabiliyetini kullanmaktan çok fiil ve hare ketkabiliyetini artırmaktadır. Kitle psikolojisi, kişinin kontrol al tında tuttuğu saldırganlık veya tahrip etme içgüdüsünü körüklemektedir. 29

TOPLUMUN PSİKOLOJİK ÖZELLİKLERİ Genel Bilgiler Ø Bunun en basit örneğini futbol maçları görmek mümkündür. İki takımın da taraftarları stada takımlarını desteklemek ve hoş vakit geçirmek için, dostluk ve kardeşlik havasında gidiyorlar Ancak maç bitiminde birde bakıyorsunuz ki komşu çocukları veya mahalle arkadaşları olan insanlar birbirlerine saldırıyorlar. Ø O anda ortaya çıkıveren gelip geçici bir saldırganlık duygusunu doğuran ana faktör, kitlenin fertler üzerinde yaptığı etkiyle şahsiyetinin silikleşmesidir. 30

TOPLUMUN PSİKOLOJİK ÖZELLİKLERİ Genel Bilgiler Ø Kitle psikolojisinin insan üzerindeki etkisi ortadadır. Ancak bu etkinin fert üzerinde hangi psikolojik noktalarda kendini gösterdiğini daha iyi kavrayabilmek için, irade, duygusallık, özenti, taklit, telkin, etkilenme ya da ortak iştirak” gibi insanın belli özelliklerini göz önüne alarak ayrı başlıklar altında inceleyelim. 31

TOPLUMUN PSİKOLOJİK ÖZELLİKLERİ Genel Bilgiler İrade Zayıflığı Ø Kitle psikolojisinin insan iradesi üzerinde etkili olduğu tar tışmagötürmez bir gerçektir. Bu nedenle ilk önce “kitle” ve “irade" nedir? sorusuna bir cevap olmak üzere bu iki kavramı açıklamamız gerekecektir 32

TOPLUMUN PSİKOLOJİK ÖZELLİKLERİ Genel Bilgiler İrade Zayıflığı Ø Kitle, veya kalabalık kelimesi, en basit anlamıyla, bir yerde birikmiş insan topluluğunu ifade eder. Bu topluluğu oluşturan insanların milliyeti, cinsiyeti, mesleği ve onları bir araya getiren sebep veya tesadüfler ne olursa olsun, eğer belli bir örgütlenme içinde ve belli gayelerle bir araya gelmemişse bu topluluk rastgele bir fertler topluluğudur. 33

TOPLUMUN PSİKOLOJİK ÖZELLİKLERİ Genel Bilgiler İrade Zayıflığı Ø Psikoloji açısından ise kitle kavramı daha farklı bir anlamda kullanılır. Belli nitelikteki insanların oluşturduğu topluluk bir kitledir. Ø Bazı belirli durumlar da bir araya gelmiş insanlar topluluğu yani kitle, onu meydana getiren ayrı fertlerin sahip olduğu karakterden çok daha farklı bir karaktere sahiptir. 34

TOPLUMUN PSİKOLOJİK ÖZELLİKLERİ Genel Bilgiler İrade Zayıflığı Ø Kalabalık içinde ferdin kişiliği adeta silinir. Fert kalabalık içinde kendi şuurlu kişiliğini, benliğini öne çıkaramaz bir şekilde içinde bulunduğu kitlenin fikirlerine ve hislerine iştirak eder. Öyle ki orada birikmiş bütün insanların düşünce ve duyguları tek bir istikamete yönelir. Ø Kişi bunun nasıl olduğunu fark edemez, geçici fakat gayet açık özellikler gösteren ortak (kolektif ) bir şuur oluşuverir. 35

TOPLUMUN PSİKOLOJİK ÖZELLİKLERİ Genel Bilgiler İrade Zayıflığı Ø Bu kolektif şuur içinde ferdin şuuru kaybolur. Bu durum fertleri etkiler ve onları psikolojik bir kitle haline getirir. Böylece ortak duygusal ve psikolojik bir katılımla kitle tek bir varlık haline dönüşür. Ø Örneğin; Bir yakınını kaybetmiş , ağlayıp, ağıtlar yakan birini gören diğer insanlar onun yakınını hiç tanımadığı halde, ‘’Vah! Ne zor şey, Allah sabırlar versin ! Gibi sözlerle şahsın acısını teselli etmeye çalışırken bir de bakarsınız ki bu sözleri 36

TOPLUMUN PSİKOLOJİK ÖZELLİKLERİ Genel Bilgiler İrade Zayıflığı Ø Burada tamamen duygusal, empatik bir duygu birleşmesi söz konusudur. Bunun gibi kalabalığı teşkil eden fertler arasında kişilerin kendileri tarafından farkedilmez bir biçimde aynı şekilde duygu ve düşünce birleşmesi ya da tekliği meydana gelir. Buna da kitlelerdeki “zihniyetin tekleşmesi kanunu”na tabi olma denilmektedir. 37

TOPLUMUN PSİKOLOJİK ÖZELLİKLERİ Genel Bilgiler İrade Zayıflığı Ø Şunu da belirtmek gerekir ki birçok ferdin tesadüfen yana bulunması, onlara örgütlenmiş bir kalabalık vasfını kazandırmaz. Ø Belli bir maksatları olmaksızın bir meydanda toplanmış insanlar, asla psikolojik bir kitle teşkil etmez. Kitle haline gelebilmek için bazı tahrik edici (uyarıcı) etkilerin bulunması gerekir. 38

TOPLUMUN PSİKOLOJİK ÖZELLİKLERİ Genel Bilgiler İrade Zayıflığı Ø Bir psikolojik kitlenin en dikkat çekici özelliği o topluluğu oluşturan fertlerin bir büyük grup ya da kalabalık haline gelerek bir tür kolektif ruh kazanmasıdır. Ø Kitleyi oluşturan fertler kim olursa olsun, yaşama tarzları, iş güçleri, karakterleri veya zekâları ister benzer ister ayrı olsun onların kalabalık haline gelmiş olmaları kendilerine bir nevi kolektif ruh aşılar. 39

TOPLUMUN PSİKOLOJİK ÖZELLİKLERİ Genel Bilgiler İrade Zayıflığı Ø Kitle içinde bulunan fert sadece çokluğun, sayı kalabalığının verdiği bir duygu ile kendi karar ve düşüncelerini kontrol edemez bir ruh hali içine girer. Tek başına olduğu zaman kontrol edip frenleyebileceği içgüdülerine kendini bırakarak çok vahşi ve engellenemez bir güç kazanabilir. Ø Şuuraltındaki saldırganlık dürtüsü kalabalığın kişide yaptığı etki yüzünden birdenbire su yüzüne çıkarak kişiyi normalde yap(a)mayacağı bir hareket ve davranışa sevk edebilir. 40

TOPLUMUN PSİKOLOJİK ÖZELLİKLERİ Genel Bilgiler İrade Zayıflığı Ø Bu ortak ruh ise, insanları tek başına, ayrı bulundukları halde hissedeceklerinden, düşüneceklerinden ve yapacaklarından tamamıyla başka bir tarzda hissettirir, düşündürür ve hareket ettirir. Ø Kolektif şuur içerisinde, fertlerin aklî kabiliyetleri ve şahsiyetleri silinir. İnsanların şuuraltı vasıfları hâkim duruma gelir. Başka bir ifadeyle kişi duygu ve hareketlerinin kontrolünü sağlayacak irade gücünü gösteremez. 41

TOPLUMUN PSİKOLOJİK ÖZELLİKLERİ Genel Bilgiler İrade Zayıflığı Ø Çünkü kitleler veya gruplar, bir kişiye ait ve onu nitelendiren bir isim taşımaz. Yani Ali, Hasan, Ahmet ve Mehmet gibi fert isimleri tek kişileri temsil ederken, bu kişiler kitle içinde kaybolur. Böylece de kitle anonimleşir yani isimsizleşir. 42

TOPLUMUN PSİKOLOJİK ÖZELLİKLERİ Genel Bilgiler İrade Zayıflığı Ø Psikolojik kitle içindeki Ahmetlerin, Mehmetlerin ve diğer tek fert isimlerinin yerine bütün fertleri ifade edecek bir anonimlik ön plana çıkar. Psikolojik bir hal olarak bu isimsizlik durumu kalabalığı sorumsuz hale getirir. Ø İnsanı her zaman ve her yerde zaptedici ya da kontrol edici bir rol oynayan ferdî şuur ve irade gücünden kişiyi tamamen uzaklaştırır ve insanların kolayca içgüdülerine kapılmalarına yol açar 43

TOPLUMUN PSİKOLOJİK ÖZELLİKLERİ Genel Bilgiler İrade Zayıflığı Ø Bu teorik açıklamalara bir örnek vererek konuyu daha güncel ye anlaşılır hale getirebiliriz. Ø 1 Mayıs 1996'da vuku bulan Kadıköy olayları sırasında, gösteri maksadıyla bir araya toplanan genç, orta yaşlı, öğrenci, işçi, memur gibi çeşitli nitelikteki kişi ve gruplardan oluşan kalabalık, bazı tahrik ve etkilenmeler sonucu polise saldırdı. Vitrinler kırıldı, arabalar yakıldı ve hatta televiz yonlardada açıkça gördüğümüz gibi parklardaki ağaç ve çiçekler tahrip edildi. 44

TOPLUMUN PSİKOLOJİK ÖZELLİKLERİ Genel Bilgiler İrade Zayıflığı Ø Bu ve benzeri olaylarda, psikolojik olarak kişi kalabalığın onun üzerinde yaptığı etki ile kendi sorumluluk duygusunu kay bettiği için, fertler içlerindeki yıkıcı saldırganlık içgüdüsüne tes lim olduklarının farkında bile değildirler. Ø Aslında her ferdin kendine özgü bir iradesi vardır ve bu irade gücü ile tutum ve davranışlarını kontrol ederek topluma uyum sağlar Toplumun bizim üzerimizdeki etkisi çok büyük ve önemlidir. 45

TOPLUMUN PSİKOLOJİK ÖZELLİKLERİ Genel Bilgiler İrade Zayıflığı Ø Zira insan şahsiyet ve karakterinin gelişmesi ve şekillenmesi, toplum içinde ve toplum sayesinde olur. Biz neyin “iyi’’ neyin "kötü"’ olduğunu yani ahlâkî ve sosyal değerleri toplumda hazır buluruz ve davranışlarımızı onlara göre yapmayı öğreniriz. Ø Toplum ile ilişkilerinde ferdin yaptığı ters hareketler onun dışlanmasını, toplum içinde kabul görmemesini, prestij kaybetmesine yol açar. Böyle bir durum ise kişi de çatışmalar doğurur. Bu çatışmaları yenmek için kişi topluma uyma yönünde davranışlara yönelir. 46

TOPLUMUN PSİKOLOJİK ÖZELLİKLERİ Genel Bilgiler Duygusallık Ø Duygusallık deyince, insanların çeşitli durumlar veya olaylar karşısında hissettiği duygu ve heyecanlar akla gelir. Psikolojide ise duygusal hayat” denince “nazların, elemlerin ve onlarla ilgili olan birtakım psikolojik olayların bütünü" anlaşılır. Ø Duygusallık ruhsal hayatın temelidir. Bütün ruh hallerini, kökleri içgüdüye ve şuuraltına kadar uzanan bütün reaksiyonları (tepkileri) bir araya getirir. 47

TOPLUMUN PSİKOLOJİK ÖZELLİKLERİ Genel Bilgiler Duygusallık Ø Biz onun sayesinde başkalarına, dünyaya ve bizzat kendimize bağlanırız. Aslında bizim fiil (aete) ve düşüncelerimize tatlarını veren, onların varlık sebebini sağlayan ve onlara hamle (atılım) kazandıran duygusallıktır. Ø Kısacası duygu ve heyecanlar şahsiyetimizin temelidir; daha derin ve daha içten sahip olduğumuz şeydir. Ancak duygularımız ya da duygusallık kapalı bir dünya değildir çünkü bizi diğer insanlara ya da kişilere bağlar. 48

TOPLUMUN PSİKOLOJİK ÖZELLİKLERİ Genel Bilgiler Duygusallık Ø Duygusallığın fertlerin birbiriyle ilişki kurmasında önemli olduğu ortadadır. Dolayısıyla bir kalabalığın veya kitlenin kendine has bir duygusallık göstermesi tabiidir. Bunun ise zihnî bir sirayet yani fikirlerin kişileri etkilemesi ve fertler tarafından paylaşılır hale gelmesi gibi kitlede duygusal bir yayılma yani aynı duyguları paylaşma ve aynı şeyi hissetme şeklinde bir sirayetin vuku bulmasıdır. Zihni ve hissî sirayet kitlelere belli bir istikamet verir. Ø Bir toplulukta her his, her hareket sirayet edici (yayılıcı, bulaşıcı) olabilir. Bu sirayet o 49

TOPLUMUN PSİKOLOJİK ÖZELLİKLERİ Genel Bilgiler Duygusallık Ø Sosyal etki çerçevesinde bir ferdin nasıl etkilendiğini basit bir örnekle açıklayabiliriz. Bir trafik kazası olduğunda insanların biriktiğini çoğumuz görmüşüzdür. Trafik kazasını görmemiş ancak tesadüfen oradan geçerken bazı insanların orada toplandığını gören bir kimse “ne var? ne oluyor orada? ” diye merak ederek kalabalığa doğru yönelir. Ø O kişideki merak uyandıran duymadığı veya görmediği trafik kazası değil kalabalığın mevcudiyetidir. "Daha yaklaştığında orada ağlaşan, üzülen insanları görünce o da üzülür. 50

TOPLUMUN PSİKOLOJİK ÖZELLİKLERİ Genel Bilgiler Duygusallık Ø Aynı gaye ve düşüncelerle bir araya gelmiş bir grup içindeyse ortak değerler ve benzerlikler etkilidir. Fakat öyle durumlar da vardır ki insanlar bazen hiçbir zorunluluk söz konusu olmadığı halde bir uyma davranışı gösterebilirler. Meselâ sokakta birkaç kişinin havaya baktığını gören bir kişide havaya bakar. 51

TOPLUMUN PSİKOLOJİK ÖZELLİKLERİ Genel Bilgiler Özenti Ø Özenti denince akla bir kişinin bir başka kişinin tutum ve davranışlarına, hareketlerine, giyim tarzına imrenmesi, o kişinin tutum ve davranışlarım şuurlu veya şuursuz olarak taklit etmeye çalışmasıdır. Ø Özenti taklit ile sonuçlanmayabilir. Özellikle küçük çocuklarda taklidin ilk dönemlerde şuursuz olarak yapıldığı bilinmektedir. Özenti bir istek ve arzunun doğmasıyla birlikte kişiyi başkasını taklide itecektir. Özentinin daha çok kişinin kendinde gördüğü bazı eksikliklerden ötürü duyduğu aşağılık duygusundan kaynaklanabileceği gibi, üstün 52

TOPLUMUN PSİKOLOJİK ÖZELLİKLERİ Genel Bilgiler Özenti Ø Bazen bu özenti öyle olur ki kişi yaptığı şeyi niçin yaptığını bilmeden yapar. İşte bu noktada kişiyi taklide sevk eden özenti şuuraltı mekanizmalarla alakalıdır. Ø Bazen insan çok beğendiği ve hoşlandığı şeylere özenir, onlara sahip olmak için gayret sarf edebilir. Özentide abartı vardır. Moda hareketleri, kitle psikolojisi kişide özenti doğuran faktörlerdir. 53

TOPLUMUN PSİKOLOJİK ÖZELLİKLERİ Genel Bilgiler Özenti Ø Özenti bir bakıma taklidin ilk adımı veya başlangıcı olarak değerlendirilebilir. Reklamlar, insanlarda bir takım istek ve arzular doğurarak kişinin normalde yapmadığı birtakım fiil ve davranışları yapmasına yol açar. Ø Meselâ bir tüketim maddesiyle ilgili bir reklamda tekrar edilen sözler kişilerin dikkatini çeker ve hoşuna giderse, kişi o söz ve davranışları tekrar edebilir. 54

TOPLUMUN PSİKOLOJİK ÖZELLİKLERİ Genel Bilgiler Özenti Ø Bir arkadaşını, bir meslektaşın veya bir büyüğün giyiniş tarzı, konuşması, oturuş ve yürüyüş şekli, sosyal tutum ve davranışları vb. pek çok şeyler bizde özentiye yol açabilir. Ø Çocuklarda ve buluğ çağındaki gençlerdeki özenti ve taklit daha çok baş vurulan bir yoldur. Özellikle delikanlılık çağında arkadaş gruplarının telkin ve etkisi daha fazladır. Sigara, içki ve kumar gibi kötü alışkanlıkların kazanılmasında bu tür özenti ve taklitler önemli rol oynamaktadır 55

TOPLUMUN PSİKOLOJİK ÖZELLİKLERİ Genel Bilgiler Özenti Ø Özenti sebebiyle kişi bazen irade ve akıl gücünü kullanamaz duruma gelebilir. Yaptıklarının bir özenti değil de sanki kendi davranışıymış gibi bazı tutum ve davranışlarda bulunur. Bu yaptığının iyi olduğunu da düşünebilir. Ø Bunun anlamı kişi şuur ve akıl gücünün kontrolüyle değil, ilkel duygu ve heyecanlarının etkisiyle yani şuuraltı tesirlerle davranıyor demektir. 56

TOPLUMUN PSİKOLOJİK ÖZELLİKLERİ Genel Bilgiler Özenti Ø Kitlelerde bu durum daha kolay gözlenebilir çünkü kişi toplulukta kendi kişiliğini, benliğini ikinci plana iterek, kitle psikolojisinin etkisiyle onlar gibi davranmaya özenebilir. Bu özenti ile kitleye dahil olan fert artık kendisi olarak değil, kitlenin bir parçası olarak başkaları gibi davranabilir. Ø Bu özentinin sanatta, modada, sosyal hayatın her alanında etkili olduğu görülür. Bir müzik topluluğunun ya da bir sanatçının etkisinde kalan bir genç, onlar gibi giyinmeye, onlar gibi yürümeye ve onlar gibi şarkı söylemeye başlar. 57

TOPLUMUN PSİKOLOJİK ÖZELLİKLERİ Genel Bilgiler Telkin ve Telkine Elverişlilik Ø Telkin bir duyguyu veya bir düşünceyi “sözle aşılama, öğreterek belleğine sokma” demektir. Ancak psikolojideki anlamıyla, sürekli bir fikrin davranış üzerindeki etkisidir. Ø Bilinçdışı bir sürecin aracılığıyla, kişinin ruhsal veya fizyolojik alanıyla ilgi bir fikrin gerçekleştirmesidir. Ø Telkin dikkatin özel durumuna (tek fikirli, tekelci) bağlı olarak ortaya çıkar. Telkin bir kişinin bir başkası üzerindeki etkisi değildir. 58

TOPLUMUN PSİKOLOJİK ÖZELLİKLERİ Genel Bilgiler Telkin ve Telkine Elverişlilik Ø Kişinin kendi varlığında cereyan eden bilinçdışı, zekâlı ve araçları bir amaca uygun hale getiren bir şuuraltı faaliyet olacaktır. Ø Telkine müsait bir kimsenin alıcılığı telkini yapanın şahsiyetinden daha büyük önem taşır. Bu durum ise kendine telkinin mümkün olduğunu ortaya çıkarmaktadır. Ø Telkine en müsait kimseler, zihni yapıları en esnek, en kararsız olan kişilerdir. Duygusallarda, heyecanlılarda, hayalcilerde ve hepsinden çok çocuklarda durum böyledir. Çocuklardaki bu zihnî yatkınlık yani alıcı olma durumu eğitimde çok yararlıdır. 59

TOPLUMUN PSİKOLOJİK ÖZELLİKLERİ Genel Bilgiler Telkin ve Telkine Elverişlilik Ø Bir kitle hareketine kapılmış kişide alıcılık artar. Çocuk gibi yeniden tez etkilenir ya da telkine müsait duruma girer. Bu durum, kitlelerin öncüleri tarafından çok iyi bilinen bir olaydır. Ø Nitekim propagandacılar, siyaset alanındaki tahrikçiler, büyük hatipler vb. kimseler, kalabalık insan kitlelerini, dinleyicilerdeki otomatizmi harekete geçiren telkin yoluyla onları sürüklemektedirler. 60

TOPLUMUN PSİKOLOJİK ÖZELLİKLERİ Genel Bilgiler Telkin ve Telkine Elverişlilik Ø Kitlelerin telkine müsaitlikleri yüzünden kitleyi telkin altına alabilen tahrikler çok çeşitlidir. Toplantı ve yürüyüşlerde grupların arasına katılan provokatörlerin çeşitli tahrik ve kışkırtmalar yoluyla kitleleri kolayca amaçları ve istikametleri dışında hareketlere yönlendirdiği bilinmektedir. Ø Bu sebeple de kitlelerde hiçbir şey daha önceden düşünülmüş olamaz. O an ve durumdaki şartların etkileri altında kalarak birbirine zıt his dalgaları arasında dolaşıp dururlar. Tıpkı bir fırtınanın her yöne savurup sürüklediği yapraklar gibidirler. 61

TOPLUMUN PSİKOLOJİK ÖZELLİKLERİ Genel Bilgiler Telkin ve Telkine Elverişlilik Ø Dolayısıyla duygusallık ve telkine kapılma kabiliyeti birleşince kitle, vahşî bir insan gibi, arzu ile arzusunun gerçekleşmesi arasında hiçbir engel kabul etmez hale gelebilir. Ve sayı kalabalığı karşı konulmaz bir kudret hissi verir. Ø Bu tek başına adam bir sarayı ateşe veremeyeceğini, bir mağazayı yağmalayamayacağını hisseder ve böyle bir harekete girişmek aklına bile gelmez. Oysa kitle içinde durum değişir; kalabalığın kendisine verdiği güç ve kudreti anlar, cinayet veya yağmalama için aldığı ilk telkine kendini teslim ediverir. 62

TOPLUMUN PSİKOLOJİK ÖZELLİKLERİ Genel Bilgiler Taklit Ø Taklit; bir şahsa veya bir duruma ait fiillerin tekraren yapılması demektir. Zekâ ile taklit arasında sıkı ilişki olduğu ortaya koyulmuştur. Zekâ bir taraftan uyma (intibak), diğer taraftan özümseme arasındaki dengeyi sağlar. Taklitte ise uyma unsuru Özümsemeden daha ağır basar. Ø Çocuk kendi güç ve kabiliyetine ait olan her şeyi taklit eder. Bebek kendiliğinden (yansılama, tebessümlerine tepkide bulunur. şuursuz taklit) yoluyla çevresindeki bir tür insanların 63

TOPLUMUN PSİKOLOJİK ÖZELLİKLERİ Genel Bilgiler Taklit Ø Daha sonra “zevk için” taklit gelir: Çocuk tesadüfen elde ettiği belli bir neticeyi tekrar elde etmeye çalışır tekrardan hoşlanır. Bu devreden sonra ise maksatlı (kasıtlı ) taklit gelir. Ø Üç yaşına doğru çocuk çevresinin tutumlarını aynen ve kopya eder. Kendi kendisi olmaktan daha çok, başka yapmaktan hoşlanır. 64

TOPLUMUN PSİKOLOJİK ÖZELLİKLERİ Genel Bilgiler Taklit Ø Psikososyal açıdan ise yetişkin insanda da, çocuğun gelişimindeki gibi, taklitle aynı şekilde giderek artan soyutlama dereceleri bulunmaktadır: En ilkel seviyede katıksız (saf) ve basit bir sirayet (bulaşma) yer alır. Ø Meselâ çılgınca gülmelerde, kahkahalarda olduğu gibi. Ciddi bir toplantı sırasında orada bulunanlardan birisi yanlış bir söz veya hareket yaptığında, gruptan bir kişi gülünce, diğerlerinde de bir gülüşme başladığına hepimiz şahit olmuşuzdur. 65

TOPLUMUN PSİKOLOJİK ÖZELLİKLERİ Genel Bilgiler Taklit Ø Bir kalabalığın içine girmiş bulunan ferdin davranışı, bu ilkel sirayetten (yayılmadan) doğar. Şahıslar arası tutum ve davranışların ana faktörü (kuvveti) taklitten oluşmaktadır. Ø Taklidin, canlıları toplu halde yaşamaya sevk eden bir içgüdü olduğunu kabul eden teoriler, toplumu ve toplum hayatını buna 'bağlı olarak izah ederler. Bazı sosyologlara göre, şuurlu veya şuursuz taklit, ferdin aklî ve toplumsal gelişiminde önemli bir rol oynar. 66

TOPLUMUN PSİKOLOJİK ÖZELLİKLERİ Genel Bilgiler Taklit Ø Taklit şahsiyetin her döneminde söz konusu olduğundan, ruhsal olayların ferdî alandan fertler arası alana geçerek bir fertler arası psikoloji yaratmasını açıklar. Nitekim incelenen böcek toplamlarındaki temel faktörlerinden biri olarak taklit gösterilir. Ø Sosyal fonksiyonları organik önceden teşekküle bağlayan bu faktör ile fertteki her şeyi açıklamak çok zordur. Taklit, ilkönce, sadece daha önceden bir araya gelmiş bazı varlıklarda devamlı ve etkili bir biçimde işleyebilir. 67

TOPLUMUN PSİKOLOJİK ÖZELLİKLERİ Genel Bilgiler Sirayet (Yayılma) Ø Taklidi açıklarken, yetişkin insanda taklidin giderek artan soyutlama dereceleri bulunduğunu söylemiştik. Bu durumda sirayet, özenti ve taklidin en ilkel seviyede saf ve bir bulaşma ya da yayılma olarak ortaya çıkmaktadır. Ø Bu yayılma zihnî, hissî ve aklî olabileceği gibi heyecanı sirayet şeklinde de ortaya çıkabilir. Kitle hareketlerinde daha çok öne çıkan husus; kişilerin bastırılmış, şuur dışı istek, arzu ve düşüncelerin tesiriyle ortaya çıkan duygu ve heyecanların sirayetidir 68

TOPLUMUN PSİKOLOJİK ÖZELLİKLERİ Genel Bilgiler Sirayet (Yayılma) Ø Kitle hareketlerine baktığımızda, insanların kendilerine bazı fikir ve duyguları aktarmak suretiyle etkilendiği görülmektedir. Topluluğu teşkil eden bütün fertler için, zihnî sirayet eseri olarak, kitle gerçekle hayali değiştirerek kişilerde aynı mahiyette ve aynı istikamette düşünce ve duygu değişikliklerine yol açar. Ø Bu hal kontrolsüz heyecan ve davranış dalgaları şeklinde patlak verebilir. Hatta öyle olabilir ki bir kişinin halüsinasyonu bütün kitle için gerçekmiş gibi bir telkin olarak sirayet eder. 69

TOPLUMUN PSİKOLOJİK ÖZELLİKLERİ Genel Bilgiler Sirayet (Yayılma) Ø Kitleler hayallerle düşündükleri için, hayaller ile gerçekler arasında bağ kopuverir. Bu durumda yapılan ilk telkin hemen bütün kitleye yayılarak akla ve mantığı sığmayan eylemler ortaya çıkar. Ø Kitlelerin duygu ve fiillerindeki aşırılık ve taşkınlıklar, kitle fertlerinde atalarından yadigâr kalan ilkel, irsî içgüdülerin su yüzüne çıkmasına neden olur. Ayrıca da kitle hislerinin aşırılığı ve sadeliği kitleleri şüphe ve kararsızlıktan uzak tutar. 70

TOPLUMUN PSİKOLOJİK ÖZELLİKLERİ Genel Bilgiler Tesir Altında Kalma Ø İnsanların telkine müsaitliği şuur ve irade gücünün zayıflaması gibi durumlar kitlelerde ön plana çıktığı için, kitle içinde insanlar etkilenmeye daha elverişli bir ruh haline girmektedirler. Ø İnsanların beklentileri, umutları ve hayal kırıklıkları onların bazı konulardaki duyarlılıklarını arttırmaktadır. 71

TOPLUMUN PSİKOLOJİK ÖZELLİKLERİ Genel Bilgiler Tesir Altında Kalma Ø Örneğin; AİDS veya kanser gibi henüz kesin çaresi bulunmamış bir hastalığa yakalanan kişi, bu hastalıktan kurtulmak için falan doktor veya hastaneye başvurur. Bununla da kalmayarak çevresinden duyduğu bütün alternatif yöntemleri (kocakarı ilaçları vb. ) gizli de olsa tatbike çalışır. Ø Bunların basına yansıyan pek çok örnekleri vardır. Çok büyük bir kısmının gizlice yapıldığını kimse inkâr edemez. Bu ölüm korkusunu yenmek için kişinin yaşama arzusu onu harekete geçiren temel bir içgüdüdür. 72

TOPLUMUN PSİKOLOJİK ÖZELLİKLERİ Genel Bilgiler Tesir Altında Kalma Ø Kişi kendi başına cesaret edemediği ya da doğru veya yanlış olduğuna bakmaksızın, bunca kalabalık mı yanılacak? diyerek tesir altında kalacaktır. Sosyal psikolojide yapılan araştırmalar, grubun ve liderlerin kişilerin tutum ve davranışlarını grup normlarını kabullenme ve topluma uyma yönünde etkilediğini göstermektedir. Ø Ancak kitlelerdeki tesir altında kalmada daha çok şuursuz birtakım mekanizmaların faaliyete geçtiği görülmektedir. Kitle psikolojinin bir diğer özelliği de anonimlik (isimsizlik)tir 73

TOPLUMUN PSİKOLOJİK ÖZELLİKLERİ Genel Bilgiler Anonimlik (isimsizlik) Ø Anonimlik; bir işi yapanın adının ve kim olduğunun bilinmediğini ifade eder. Kitle hareketlerinde de aynı özellik söz konusudur. Kitle psikolojisi kişideki irade ve temyiz gücünü kaldırdığı için şuur dışı ve güç düşsel duygular faal olmaktadır. Ø Sorumluluk şuurunun kalkması, kolektif ruhun devreye girmesi gibi psikolojik durumlar, kitlelerdeki ilkelliği ve yıkıcılığı körükler. Ayrıca işlediği suç veya yaptığı yıkıcı hareketin faili bilinemeyeceği duygu ve düşüncesi kişiyi daha rahat hareket ettirebilmektedir. 74

TOPLUMUN PSİKOLOJİK ÖZELLİKLERİ Genel Bilgiler Anonimlik (isimsizlik) Ø Sayının kalabalığı karşı konulmaz bir kudret hissi vermektedir. Tek başına biri, bir işyerini ateşe veremeyeceğini, bir mağazayı yağmalayamayacağını hisseder ve böyle bir harekete girişmez. Oysa kitle içinde durum değişir; kalabalığın kendisine verdiği güç ve kudreti anlar, cinayet veya yağmalama için aldığı ilk telkine kendini kaptırır. Ø Sosyal psikolojide yapılan çalışmalar, grupların en etkileyici yönlerinden birinin de kişiliksizleştirme olduğunu göstermektedir. 75

TOPLUMUN PSİKOLOJİK ÖZELLİKLERİ Genel Bilgiler Anonimlik (isimsizlik) Ø İnsanların bazen yalnız başlarına olsalardı yapamayacakları şeyleri birlikte iken yapmalarının bu kişiliksizleştirme veya kimliksizleştirme ile açıklamak mümkündür. Bu olgu için genellikle şöyle bir açıklama yapılmaktadır: Grup içinde fertler kişisel sorumluluk duygularını kısmen yitiriyorlar. Ø Çoğu zaman olduğu gibi kitle içinde fertler davranışlarından sorumlu olduklarını düşünmeyip, her nasılsa, insanlar birbirleriyle sorumluluğu paylaşmakta ve hiçbiri yalnız başına olmaları durumundaki kadar kuvvetli sorumluluk duymamaktadır. Buna sorumluluk dağılması veya ferdiyetten uzaklaşma da denilmektedir. 76

TOPLUMUN PSİKOLOJİK ÖZELLİKLERİ Genel Bilgiler Anonimlik (isimsizlik) Ø Bir grup veya kalabalığın ferdiyetten uzaklaşması arttıkça üyelerin (kişilerin) davranışları daha özgür ve engelsiz hale gelir. Dolayısıyla kendilerine ait bir kimlikleri, bir ferdiyetleri olduğuna dair duygular güçsüzleşir ve insanlar daha sorumsuzca davranabilirler. 77

TOPLUMUN PSİKOLOJİK ÖZELLİKLERİ Genel Bilgiler Anonimlik (isimsizlik) Ø Nitekim bir kalabalıkta insanların çok büyük bir kısmı fertler olarak davranamazlar. Birbirlerine karışır ve bir anlamda, kendilerine ait bir kimliğe sahip değildirler. Ø Tabii ki burada kitle hareketlerindeki saldırganlık ve şuursuzlukları dikkate alarak kitle psikolojisinin belli başlı bazı özelliklerini izah etmeye çalıştık. Kitle psikolojinin daha başka olumlu yöndeki etkileri olduğunu da unutmamak gerekir. 78