Toezichthouder Stralingsbescherming tandheelkunde basis Opfriscursus Frits Pleiter 9192021

Toezichthouder Stralingsbescherming tandheelkunde - basis Opfriscursus Frits Pleiter 9/19/2021 opfriscursus TS THK-basis 1

Indeling capita selecta § § § 9/19/2021 röntgenbuis en röntgenstraling wisselwerking van röntgenstraling met materie afscherming van röntgenstraling röntgenfoto biologische effecten van röntgenstraling risico opfriscursus TS THK-basis 2

Röntgenstraling negatieve kathode positieve anode elektronen versnellen elektronen afremmen (veel) warmte remstraling karakteristieke straling dosistempo > 10 Gy/s mogelijk ! intensiteit verstrooide straling is ongeveer factor 1000 kleiner 9/19/2021 opfriscursus TS THK-basis 3

Röntgenstraling a) b) c) d) 9/19/2021 remstraling karakteristieke straling na filtering door buis straling na filtering door extra filter opfriscursus TS THK-basis 4

Röntgenstraling intensiteit van remstraling neemt toe als Z-waarde van anode groter wordt anodespanning groter wordt anodestroom groter wordt filterdikte kleiner wordt energie van remstraling neemt toe als anodespanning groter wordt 9/19/2021 opfriscursus TS THK-basis 5

Röntgenstraling CT-scan 9/19/2021 opfriscursus TS THK-basis 6

Wisselwerking foto-effect volledige energieoverdracht atoom wordt geïoniseerd kans wordt groter als atoomnummer toeneemt foton-energie afneemt γ kern e- 9/19/2021 opfriscursus TS THK-basis 7

Wisselwerking γ γ' Compton-effect θ gedeeltelijke energieoverdracht atoom wordt geïoniseerd kans hangt nauwelijks af van atoomnummer foton-energie 9/19/2021 opfriscursus TS THK-basis ekern 8

Wisselwerking foto-effect Compton-effect bij kleine energie en grote Z overheerst foto-effect bij grote energie en kleine Z overheerst Compton-effect is verantwoordelijk voor strooistraling 9/19/2021 opfriscursus TS THK-basis 9

Afscherming gips = calciumsulfaat tand = calciumfosfaat onder 50 k. V midden 70 k. V boven 90 k. V 9/19/2021 opfriscursus TS THK-basis 10

let op het contrast 9/19/2021 opfriscursus TS THK-basis 11

Radiobiologie celkern celplasma celmembraan celkern bevat 23 paren van chromosomen de chromosomen zijn dragers van de erfelijke informatie 9/19/2021 opfriscursus TS THK-basis 12

Radiobiologie directe schade door ionisatie van biomoleculen koolhydraat, eiwit, vet, DNA, . . . weefsel bevat ongeveer 60% water ionisatie vrije radicalen H • en • OH indirecte schade door chemische reacties met biomoleculen indirecte schade is de belangrijkste bijdrage 9/19/2021 opfriscursus TS THK-basis 13

Radiobiologie in delende cel is DNA het kritische molecuul cel kan DNA-schade heel goed repareren snel delende cel heeft onvoldoende tijd voor reparatie meest stralingsgevoelig is prolifererende cel en stamcel beenmerg, darmepitheel minst gevoelig is gedifferentieerde en functionerende cel zenuw, hersenen 9/19/2021 opfriscursus TS THK-basis 14

Radiobiologie weefselreactie (deterministisch effect) uitval van orgaan door celdood ernst van het effect hangt af van dosis-effectrelatie vertoont drempel kansgebonden effect (stochastisch effect) verandering van DNA waarschijnlijkheid van optreden hangt af van dosis ernst van het effect hangt NIET af van dosis-effectrelatie vertoont geen drempel 9/19/2021 opfriscursus TS THK-basis 15

Radiobiologie weefselreactie - ongeboren kind week 1 alles-of-niets-effect stralingsschade geen effect spontane abortus week 2 -8 organogenese stralingsschade misvormingen week 8 -36 stralingsschade vermindering van IQ groeiachterstand drempeldosis 100 m. Gy 9/19/2021 opfriscursus TS THK-basis 16

Radiobiologie kansgebonden effect - kanker begint met DNA-schade geen drempeldosis effect onafhankelijk van dosis (alles-of-niets-effect) (zeer) lange latente periode (10 - 40 jaar) 9/19/2021 opfriscursus TS THK-basis 17

Risico risicofactor = 0, 05 per Sv = 0, 000 05 per m. Sv = 0, 000 05 per μSv afgeleid uit epidemiologisch onderzoek onder overlevenden van de atoombommen op Hiroshima en Nagasaki risico roken 1 sigaret ≈ risico van 10 μSv dosis bitewing-opname ≈ 1 à 2 μSv dagelijkse achtgrondstraling ≈ 4 μSv dosis transatlantische vlucht ≈ 50 à 100 μSv drempeldosis ongeboren kind ≈ 100 000 μSv 9/19/2021 opfriscursus TS THK-basis 18