TME LM 1 HAFTA PSKOAKUSTK Ses ile ilgili

İŞİTME ÖLÇÜMÜ 1. HAFTA

PSİKOAKUSTİK Ses ile ilgili fizik alanına AKUSTİK adı verilir. Bu fizik stimuluslar ile karşılıklarında oluşan subjektif (psikolojik) olaylar arasındaki kantitatif ilişkileri inceleyen bilim dalına PSİKOAKUSTİK adı verilir.

• Psikoakustik: Sesin direkt olarak insan tarafında algılanmasıdır. • Elektroakustik: Bir enerji kaynağından çıkan sesin elektrik sistemine girmesi ve sonra tekrar oradan çıkıp insan kulağına girmesidir.

• SES: Belli bir ses kaynağından çıkan katı, sıvı, gaz gibi geçirgen ortamlarda partiküllerin sıkışıp gevşemesi ile oluşan titreşim dalgalar şeklinde yayılmasıdır. • Ses bir mekanik enerjidir.

• Sesin oluşması için gerekli faktörler; 1 -Ses kaynağı(vibrasyon özelliği olan) 2 -iletici ortam (elastik elemanlara sahip) 3 -Alıcı ortam yada organ

• Ses Dalgası: Ses enerjisi hava ortamda moleküllerin yer sıkışıp (kompresyon), yer gevşemeleri ile (rarefaksiyon) ile ses dalgaları şeklinde ilerler. • Ses dalgaları tireşen cisimden dışarıya doğru hareket eder. Partiküller ses dalgası ilerlemez, bulunduğu yerde titreşir. Enerjiyi yanındaki partiküle devreder.

SES DALGASI • Ses dalgasının en basit şekli, sabit yüksekliği (amplitüd) ve tek bir frekansı olanıdır. Buna “sinüs dalgası” adı verilir.

SESLE İLGİLİ KAVRAMLAR • SES HIZI: Sesin bir ortamda ilerleme hızına ses hızı denir. m/sn olarak ifade edilir. • Ses 21 derece havada 344 m/sn , suda 1480 m/sn hızla ilerler. • DALGA BOYU: Ard arda gelen iki sıkışma veya gevşeme arasındaki uzaklığa denir. • Dalga boyu=1 Salınım • Frekans arttıkça dalga boyu kısalır. • HARMONİK: Belirli bir frekans içinde birbirinin katları olan seslere denir. • PERİYOD: Titreşimin oluşması için geçen süreye denir.

• CYCLE: Ses dalgasının yaptığı 360 derecelik dönüme denir. • FAZ: İki ses dalgasının aynı frekansta fakat farklı zamanda oluşmasına denir. • AMPLİTÜD: Bir dalganın yerden çizdiği en üst tepesi • REZONANS: Bir ses kaynağının titreşime geçmesinden sonra benzer özelliğe sahip başka bir ses kaynağını aynı şekilde titreşmesidir.

Sesin üç boyutu: 1 -Frekans 2 -Şiddet 3 -Zaman

• FREKANS: Sesin 1 saniyedeki titreşim sayısına denir. Yani 1 sn’deki salınım sayısıdır. Birimi hertz dir. (Hz ) • İnsan kulağı 20 -20000 Hz arasındaki sesleri duyar. • Saniyede 20 den az olan titreşimlere subsonik (infrasonik), 20000 üzerinde olanlara ultrasonik sesler denir • Konuşma sesleri 500 -2000 Hz dir. • Frekans arttıkça ses tizleşir, düşük frekanslar pes sesleri oluşturur.

• ŞİDDET: birim alandan birim zamanda geçen ortalama enerji • Birimi watt/cm 2 dir. • İnsan kulağını algılayabildiği en zayıf ses şiddeti; 10*-16 watt/cm 2 dir. (0, 0002 dyn/cm 2) • Bu değer desibel cetvelinde 0 olarak kabul edilir.

• Desibel: İnsan kulağının algıladığı en düşük ses şiddetidir. • Bell: Ortamda bulunan sesle referans ses arasındaki orana bell denir. Bell’in 1/10 desibelldir. • Örnek: Log. 10*-14/10*-16 = 2 bell =20 d. B

• Desibelin önemli özellikleri 1 -Oran ifade eder. 2 -Logaritmik bir değerdir. 3 -Non-lineerdir. 4 -Çeşitli referans seviyelerine göre ifade edilir. 5 -Nisbi bir ölçüm birimidir.

Weber-Ferchner’in “psikofizik ilkesi; Bir duyumda eşit orandaki artışlar (aritmetik artış) elde edebilmek için , uyaran geometrik artışla büyütülmelidir.

• • • Fısıltı => 30 d. B Konuşma =>40 -60 d. B Bağırma =>80 -90 d. B Trafik gürültüsü =>90 -100 d. B Uçağın kalkış sesi => 120 -140 d. B

KLİNİK ODYOLOJİDE İŞİTME REFERANS DEĞERLERİ 1 - d. B SPL-Sound pressure Level (Ses Basınç Seviyesi): • Ortamdaki sesin d. B olarak ölçülmesidir. Uluslar arası referans düzeyine göre yani d. B sistemine göre bir sesin seviyesidir. • SPL de kişinin duyduğu ses değil ortamdaki ses basıncı ölçülür.

• Odyometrik 0: Normal bir kulağın herhangi bir frekansta işitebilmesi için gerekli olan ses –basınç düzeyine denir. • Ses basınç seviyesi ile işitme seviyesi arasındaki farklılığı ortadan kaldırmak ve ölçümde standardizasyonu sağlamak için yapılan ayarlamaya ”odyometrik sıfır “ denir. • Kulak her frekansta eşit duyarlılığa sahip değildir.

ISO 1964’e göre; • 125 Hz 45, 5 d. B SPL 0 d. B HL • 250 Hz 24, 5 d. B SPL 0 d. B HL • 500 Hz 11 d. B SPL 0 d. B HL • 1000 Hz 6, 5 d. B SPL 0 d. B HL • 2000 Hz 8 d. B SPL 0 d. B HL • 4000 Hz 9 d. B SPL 0 d. B HL • 6000 Hz 9, 5 d. B SPL 0 d. B HL • 16000 Hz 50 d. B SPL 0 d. B HL

ISO 1964’e göre; • 125 Hz 45, 5 d. B SPL 0 d. B HL • 250 Hz 24, 5 d. B SPL 0 d. B HL • 500 Hz 11 d. B SPL 0 d. B HL • 1000 Hz 6, 5 d. B SPL 0 d. B HL • 2000 Hz 8 d. B SPL 0 d. B HL • 4000 Hz 9 d. B SPL 0 d. B HL • 6000 Hz 9, 5 d. B SPL 0 d. B HL • 16000 Hz 50 d. B SPL 0 d. B HL

• 2 - d. B HL- Hearing Level (İşitme Düzeyi): İnsan kulağının algıladığı ses şiddetinin d. B cinsinden odyometrik 0’ dan ne kadar yüksek olduğunu gösteren değerdir. • 3 - d. B SL-Sensation Level(Hissediş Seviyesi): Supraliminer inceleme yapılan kişide d. B HL birimi ile ifade edilen işitme eşiğinin üzerindeki işitme düzeyini gösterir. • Örneğin; konuşmayı ayırt etme eşiği SD 25 d. B SL ‘da uygulanabilir denmesi, kişinin konuşmayı alma eşik değerinin üzerine 25 d. BHL ilave edildiğini gösterir.

ZAMAN Normal kulak, süresi ilk 200 msn üzerinde işitme eşiğindeki bir ses enerjisini algılar. Ses kaynaktan uzaklaştıkça ses dalgalarının şiddeti azalır. Enerji korunduğu için enerjinin yayıldığı alan arttıkça güç azalacaktır. Şiddet ve uzaklık arasındaki ilişki ters-kare ilişkisidir. Bu yüzden kaynağa olan uzaklık 2 katına çıktığında şiddet ¼’üne düşer.

İşitsel Algılama Tını: Sesin fizik özelliği olan frekansın psikojenik algılanmasıdır Tını sesin harmonik yapısına bağlı olarak değişir. Gürlük: Sesin fiziki özelliklerinden biri olan şiddetin psikojenik algılanmasıdır.

• SESİN OLUŞUMU: Ses havadaki moleküllerin sistemik vibrasyonlarıyla yayılır. Havanın elastitesi nedeniyle vibrasyonlar basınç farklılıklarına yol açar ve kulağa ulaşır.

İLETİM ORTAMININ ÖZELLİKLERİ • Hava kübik inch 3 de 4 x 10^20 molekül içerir. • Ses kaynağı harekete geçmeden önce moleküller sabit hareketdeyken saatte 1500 km hızla hareket eder. • Bu moleküller kendileriyle temas eden cisimlere bir basınç uygular.

BASİT HARMONİK HAREKET • Bir kitlenin titreşmesi sonucu ortaya çıkan salınımın (ossilasyon) belli bir eksen etrafında belli bir noktadan hareket ederek maximum yer değiştirmeyi artı ve eksi yönlerde yapmasıdır. • Bir saniyede bir salınımın frekansı 1 cps=1 Hertz

• • SESİN YAYILIMI Engellenmedikleri sürece ses dalgaları kaynaktan dışarı doğru bütün yönlerde yayılım gösterirler. Ancak ses dalgaları çevredeki pek çok nesneye çarpıp yansır. Bu nedenle kulağa ulaşan ses, kaynaktan çıktığından daha farklı duyulur. Kaynağından uzaklaştıkça ses dalgasının amplitüdü düşer.

Sesin İletimi İle İlgili Özellikler Refleksiyon Ses dalgaları birbirinden farklı ortamdan diğerine geçerken bir kısmı birinci ortam içinde yansımaya uğrar ki buna refleksiyon denir, bir kısmı da ikinci ortama iletilir.

Sesin İletimi İle İlgili Özellikler Refraksiyon: İkinci ortama iletilen sesin yön değiştirmesine denir. Akustik impedans: Ortamın ses enerjisine direnç göstererek yansıtma özelliğine denir.

Sesin İletimi İle İlgili Özellikler İnterferans Aynı frekansta veya birbirine yakın frekanstaki dalgalar üste bindiğinde, sonuçta oluşan dalganın amplitüdü değişikliğe uğrar. Aynı fazdaki dalgalarda amplitüd artar, buna karşın ters fazdaki dalgalar birbirini söndürür.

İnterferans

Sesin İletimi İle İlgili Özellikler Difraksiyon Sesin iletimi sırasında karşısına çıkan bir engel, ses dalgalarının amplitüd ve fazında değişikliklere yol açmasına denir. Buna en güzel örnek "başın gölgeleme etkisi"dir. Bu durum özellikle 1000 Hz üzerindeki frekanslarda belirgindir.

Difraksiyon

Sesin İletimi İle İlgili Özellikler Resonans Özellikleri aynı olan iki cisimden biri belli bir frekans ile titreşmeye başladığı zaman, belli bir uzaklıkta olan ikinci cisim de bir süre sonra birinci cismin frekansı ile titreşmeye başlar.

KOMPLEKS SESLER Tek bir frekansta, bir siklus halinde çıkan seslere "saf sesler" adı verilir. Kompleks sesler, birçok sinusoidal kompenentin birleşmesinden oluşur. Kompleks sesler sinüs eğrisiyle gösterilmez.

Kompleks Sesler

Kompleks Sesler: • Kompleks sesler periodik veya aperiodik olabilirler. Periodik kompleks sesler, belirli düzen içinde kompleks sesi oluşturan dalgalar tekrar ederler. • Kompleks sesler düzgün periodik düzen göstermez ise gürültü olur.

Gürültü: • Sübjektif olarak istenmeyen, rahatsız edici seslerdir. Gürültü devamlı, aralıklı, impulsif veya eksplosif olabilir. • İnsan kulağının gürültüye toleransı 85 -90 d. B'e 8 saat olarak bilinir.

Gürültü Odyometri cihazlarında gürültü maskelemede kullanılır. 1 -Kompleks Gürültü: Farklı amplitüde, ferkans ve fazda bir seri periyodik yada aperiyodik sinüzoidal ses dalgalarının bir araya gelmesinden oluşur. Ör: Uçak, araba, şelale gürültüsü

Kompleks Gürültü Çeşitleri a)Square Wave: Kare dalga b)Sawtooth Wave: Testere gürültsü c)Triangular Wave: Üçgen dalga d)Pulse Train: Kare dalgaların tekrarının aynı aralıklarka olmasıdır. • e)Beyaz Gürültü: 1 Hertz aralıklarla herhangi bir frekans bandında eşit enerjisi olan aperiyodik dalga formudur. • f)Click Uyaran: Aperiyodik ses dalgasıdır. • •

2 -Dar Bant Gürültü: Beyaz gürültüden bazı özel filtrelerle elde edilen sınırı ranjda toplanmış frekans kümesidir. • Saf sesleri maskelemede en yaygın kullanılır.