Tit 121 T hc c hng dn NGHA

Tiết 121. Tự học có hướng dẫn: NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý (Tiếp theo)

I. Hướng dẫn HS: Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý 1. Hướng dẫn tìm hiểu ví dụ: - Trời ơi, chỉ còn có năm phút! Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cài làn. Nhà họa sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già. - Ô! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này! Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cô gái. Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi. (Trích: “Lặng lẽ Sa Pa” - Nguyễn Thành Long)

2. Nhận xét: - Trời ơi, chỉ còn có năm phút! Anh thanh niên muốn nói thêm rằng anh rất tiếc vì thời gian còn ít quá (Không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu). Nghĩa hàm ý. - Ô! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này! Thông báo cho cô gái biết sự việc cô để quên chiếc khăn mùi soa. (Phần thông báo ấy được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu). Nghĩa tường minh.

2. Ghi nhớ Nghĩa tường minh Phần thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu Hàm ý Phần thông báo tuy không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy

II. Hướng dẫn HS tìm hiểu điều kiện sử dụng hàm ý 1. Ví dụ: Chi Dâ u vư a no i vư a mê u: - Thôi u không ăn, đê phâ n con. Con chi đươ c ăn ơ nhà bư a na y nư a thôi. U không muốn ăn tranh cu a con. Con cứ ăn thâ t no, không pha i nhươ ng nhi n cho u. Ca i Ti chưa hiê u hê t y câu no i cu a me , no xa m mă t la i và ho i bă ng gio ng luô ng cuô ng: - Vâ y thì bư a sau con ăn ơ đâu ? Điê m thêm mô t “giây” nư c nở, chi Dâ u ngó con bă ng ca ch xo t xa: - Con se ăn ơ nhà cu Nghị thôn Đoa i. Ca i Ti nghe no i gia y na y, giô ng như se t đa nh bên tai, no liê ng cu khoai va o rô và o a lên kho c: - U ba n con thâ t đâ y ư ? Con van u, con la y u, con co n be bo ng, u đư ng ba n con đi, tô i nghiê p. U để cho con ơ nhà chơi vơ i em con.

- Con chi đươ c ăn ơ nhà bư a na y nư a thôi. => Sau bư a ăn na y con - Hàm ý trong câu thứ hai không co n đươ c ơ nhà rõ hơn: nư a. Mẹ đã ba n con. - Chị Dậu phải nói rõ hơn - Con se ăn ơ nhà cu Nghi vì cái Tí không hiểu được thôn Đoa i. hàm ý của câu nói thứ => Me đã ba n con cho cụ nhất. Nghị ở thôn Đoài.

* Điều kiện sử dụng hàm ý - Người nói (người viết) có ý thức đưa hàm ý vào câu nói. - Người nghe (người đọc) có năng lực giải đoán hàm ý. * Lưu ý: Trường hợp người nghe có theo dõi lời người nói nhưng không nhận biết hàm ý thì người nói phải điều chỉnh lời nói của mình phù hợp trình độ của người tiếp nhận. * Ghi nhớ SGK/91

III. Hướng dẫn HS luyện tập Bài 1: SGK/75 - Trời ơi, chỉ còn có năm phút! Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cài làn. Nhà họa sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già. ” - Ô! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này! Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cô gái. Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi. ”

Bài 1: SGK/75 a. - Câu: “nhà hoạ sĩ tặc lưỡi đứng dậy”. - Cụm từ: “tặc lưỡi”. b. - Mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn, quay vội đi. Cô gái rất bối rối ngượng ngùng. (Cô định kín đáo để lại chiếc khăn tay làm kỉ niệm cho anh thanh niên, thế mà anh lại quá thật thà tưởng cô bỏ quên, nên gọi cô để trả lại).

* Bài tập 2: SGK/ 75 Bác lái xe dắt anh ta lại chỗ nhà hội họa và cô gái: - Đây, tôi giới thiệu với anh một họa sĩ lão thành nhé. Và cô đây là kĩ sư nông nghiệp. Anh đưa khách về nhà đi. Tuổi già cần nước chè: ở Lào Cai đi sớm quá. Anh hãy đưa ra cái món chè pha nước mưa thơm như nước hoa của Yên Sơn nhà anh. (Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa)

* Bài tập 2: SGK/ 75 - Tuổi già cần nước chè: ở Lào Cai đi sớm quá. Hàm ý: ông họa sĩ chưa kịp uống nước chè sáng nay trước khi đi nên muốn được uống nước chè

Bài tập 2: SGK/ 92 Nó nhìn dáo dác một lúc rồi kêu lên: - Cơm sôi rồi, chắt nước dùm cái ! – Nó cũng lại nói trổng. Tôi lên tiếng mở đường cho nó: - Cháu phải gọi “Ba chắt nước dùm con”, phải nói như vậy. Nó như không để ý đến câu nói của tôi, nó lại kêu lên: - Cơm sôi rồi, nhão bây giờ ! - Anh Sáu vẫn ngồi im […]. (Nguyễn Quang Sáng, Chiếc lược ngà)

* Bài tập 2: SGK/ 92 - Hàm ý: Nhờ (ông) chắt giùm nước để cơm khỏi nhão. -> Em bé dùng hàm ý vì trước đó em đã nói thẳng rồi nhưng không có hiệu quả nên bực mình. Hơn nữa lần nói thứ hai này có thêm yếu tố thời gian bức bách (để lâu cơm sẽ nhão). - Việc sử dụng hàm ý không thành công. Vì “Anh Sáu vẫn ngồi im” Tức là anh tỏ ra không hợp tác.

*Hướng dẫn học ở nhà - Học thuộc ghi nhớ - Hoàn thành các bài tập còn lại. - Lấy các ví dụ minh họa một số tình huống sử dụng nghĩa tường minh – hàm ý - Chuẩn bị bài: Nghị luận về một đoạn thơ, bài thơ.