TIPOLOGIJA STAMBENIH ZGRADA MOGUNOSTI UNAPREENJA Mr Nijaz Delali

TIPOLOGIJA STAMBENIH ZGRADA MOGUĆNOSTI UNAPREĐENJA Mr. Nijaz Delalić i Dr. Džana Kadrić Mašinski fakultet Sarajevo SFERA 2018 Mostar, 28. -29. mart 2018.

Sarajevo. 05. 12. 2014.

Nacionalna tipologija stambenih zgrada u Republici Srbiji i Bosni i Hercegovini u funkciji određivanja potrebne i isporučene energije za grijanje stambenog sektora Dr. Džana Kadrić Dr. Branislav Živković Mr. Nijaz Delalić MSc. Berina Delalić MSc. Irma Bešović

NACIONALNE TIPOLOGIJE STAMBENIH ZGRADA 2016. NACIONALNA TIPOLOGIJA RS IWU DARMSTADT (INSTITUT ZA STANOVANJE I EKOLOGIJU) TIM EKSPERATA TABULA PROJECT 2013. NACIONALNA TIPOLOGIJA BIH TABULA WEB TOOL http: //episcope. eu/building-typology/country/ 1

JEDINSTVENI OKVIR STAMBENIH ZGRADA Generisanje podataka o stambenom sektoru države/Statistička analiza IPSOS Klasificiranje svih objekata stambenog sektoru u matrice Izbor tipičnog objekta ZA KLASIFIKACIJU STRATUMI I. stratum – entiteti II. stratum – tip naselja (urbani/ruralni) U RS je popisom obuhvaćeno 6. 000 zgrada porodičnog stanovanja i 13. 000 zgrada kolektivnog stanovanja U Bi. H je izvršen popis arhitektonskih karakteristika 13. 044 zgrada. Popisani su podaci o arhitektonsko-građevinskim karakteristikama objekata i termotehničkim sistemima da se omogući analiza i klasifikacija stambenog sektora. Koncept tipičnog objekta kao reprezenta određene kategorije sa tipičnim arhitektonskim karakteristikama i tipičnim sistemom grijanja i energentom – predstavnici zabrani na osnovu statističke analize. 2

MATRICE OBJEKATA I TIPIČNI OBJEKTI Klastering - klasifikacija postojećih stambenih zgrada prema periodu gradnje, veličini i drugim arhitektonskim parametrima u matrice objekata Izbor tipičnih objekata koji predstavljaju pojedine kategorije stambenih zgrada (RS 39 i Bi. H 29) Proračun potrošnje energije za grijanje tipičnih zgrada koristeći nacionalne metodologije proračuna koristeći metodologiju kao kod detaljnog energijskog audita Proračun ušteda energije tipičnih zgrada primjenom mjera poboljšanja elemenata ovojnice Statistički podaci o zgradama i sistemima opskrbe energijom (grijanje i PTV) 3

KARTICE OBJEKATA 4 77

NAJVAŽNIJI REZULTATI TIPOLOGIJE Podaci o stambenom sektoru Tipologija je pružila veoma bitne podatke o bitnim arhitektonskim karakteristikama svih kategorija Zastupljenost pojedinih tipova objekata u ukupnom stambenom sektoru Kartice tipičnih objekata sa detaljima o arhitektonsko-građevinskim elementima, sistemu grijanja i PTV, podacima iz proračuna potrebne, isporučene i primarne energije i emisije CO 2 Proračun energijskih karakteristika objekata nakon primjene 2 seta mjera poboljšanja energijske efikasnosti Potrebna energija za grijanje kompletnog stambenog fonda Potencijal za korištenje podataka Procjena vrijednosti investicije za provođenje pojedinih mjera sanacije ovojnice na nivou pojedinih kategorija (površine prozora za zamjenu, površine zidova za postavljanje TI itd. ) Planiranje strategija obnove (određivanje prioriteta, rangiranje kategorija zgrada prema odnosu uštede energije i vrijednosti investicije za scenarije sanacije itd. ) Planiranje udjela pojedinih regija u propisanim uštedama energije u akcionim planovima. . . 5

ANALIZA PODATAKA/PORODIČNO STANOVANJE Nacionalna tipologija je pokazala da je udio porodičnih kuća u ukupnom stambenom fondu dominantan po broju objekata i bruto podnoj površini objekata. RS - udio bruto površine slobodnostojećih porodičnih kuća u ukupnoj bruto površini stambenog fonda 57 %, Bi. H - udio bruto površine slobodnostojećih porodičnih kuća u ukupnoj bruto površini stambenog fonda 73, 7 %. Poređenje vrijednosti specifične potrebne energije za kontinuirano grijanje kategorija porodičnih kuća iz dvije nacionalne tipologije Poređenje vrijednosti specifične potrebne godišnje energije za kontinuirano grijanje i grijanje sa prekidom za kategoriju porodičnih kuća u Bi. H 6

ANALIZA PODATAKA/PORODIČNO STANOVANJE Slobodnostojeće porodične kuće su objekti sa veoma nepovoljnim faktorom oblika koji prelazi i 1, 3 za neke tipične objekte te je potrebna energija za grijanje ovih objekata velika. S obzirom da veliki postotak objekata nema toplotnu izolaciju, sa značajnim transmisionim gubicima toplote te otvori odgovaraju projektnom stanju, koje je za starije kategorije izvor transmisionih i značajnih ventilacionih gubitaka specifična potrebna energija za grijanje svakog tipičnog objekta je veoma velika, što rezultira i značajnom potrebnom energijom za grijanje ove kategorije objekata. UOČENI POTENCIJALI ZA POBOLJŠANJE: PRORAČUN IZVRŠEN SA KONTINUIRANIM GRIJANJEM OBJEKATA/24 h u toku sezone grijanja PRORAČUN IZVRŠEN SA SVOĐENJEM ELEMENATA OVOJNICE NA PROJEKTNE VRIJEDNOSTI/nisu uobzireni statistički podaci o zastupljenosti različitih vrsta prozora na nekoj kategoriji 7

ANALIZA PODATAKA/PORODIČNO STANOVANJE Specifična, potrebna energija tipičnog objekta (k. Wh/m 2 god. ) Neto površina kategorije (m 2) Korisna energija za grijanje kategorije (k. Wh/god. ) Tipični sistem grijanja, stepen iskorištenja, η (-) Isporučena energija za grijanje kategorije (k. Wh/god. ) 8

ANALIZA PODATAKA/PORODIČNO STANOVANJE Potrebna i isporučena energija za grijanje porodičnih kuća SFH TH Kontinuirano grijanje RS SFH TH Kontinuirano grijanje Bi. H SFH TH Prekidano grijanje Bi. H Bruto podna površina (m 2) 165. 233. 293 10. 815. 545 120. 100. 129 4. 583. 578 Potrebna energija (MWh/god. ) 47. 136. 215 2. 643. 062 20. 943. 551 481. 521 16. 698. 261 369. 706 Isporučena energija (MWh/god. ) 88. 587. 284 4. 623. 124 41. 887. 102 951. 474 33. 396. 715 731. 162 Povećanje (%) 87, 9% 74, 9% 100 % 97, 6 % 100 % 97, 8% UOČENI POTENCIJALI ZA POBOLJŠANJE: JEDAN OBJEKAT JE REPREZENT KATEGORIJE KOJA OBUHVATA ZNAČAJNU POVRŠINU (U RS 1 SFH KATEGORIJA OBUHVATA 46, 2 · 106 m 2 A U BIH 38 · 106 m 2). KADA SE RAČUNA POTREBNA I ISPORUČENA ENERGIJA ZA GRIJANJE POJEDINIH KATEGORIJA UOBZIRUJE SE SAMO JEDAN, NAJZASTUPLJENIJI SISTEM GRIJANJA I NJEGOV STEPEN EFIKASNOSTI 9

ANALIZA PODATAKA/STAMBENI FOND Vrijednosti ukupne korisne i isporučene energije za grijanje za kompletan stambeni fond prema nacionalnoj tipologiji Bruto površina stambenog fonda u RS iznosi ukupno 289. 687. 720 m 2 dok je bruto površina stambenog fonda u Bi. H manja i procijenjena je na 162. 928. 630 m 2. Metodologija proračuna energijskih potreba tipičnih zgrada i klimatski podaci-uporedni proračun je pokazao da je potrebna energija za grijanje 27 % veća u Bi. H nego u RS za jedan tipični objekat. Za RS je izvršen samo proračun za kontinuirano grijanje bez prekida dakle, potrebna energija za grijanje stambenog fonda je precijenjena. 10

SMJERNICE ZA POBOLJŠANJA Na osnovu provedene analize, generisane su smjernice za računanje vrijednosti potrebne energije za grijanje razmatranih kategorija objekata a i kompletnog stambenog fonda: Izvršiti korekciju površine i broja objekata prema podacima dobijenim popisom stanova i stanovništva u Bi. H i RS Vrijednosti bruto površine stambenog fonda prema nacionalnoj tipologiji Bi. H je 36 % veća od vrijednosti prema popisu stanovništva. Bez detaljne analize se ne može sa sigurnošću tvrditi da je smanjenje bruto površine objekata ravnomjerno raspoređeno po kategorijama ili je vrijednost bruto površine jedne kategorije objekata značajno precijenjena. Ukupan broj objekata prema nacionalnoj tipologiji Bi. H je 861. 965 dok je u popisu stanovništva naveden broj objekata od 1. 078. 156, što je povećanje od 20 %. 11

SMJERNICE ZA POBOLJŠANJA Na osnovu provedene analize, generisane su smjernice za računanje vrijednosti potrebne energije za grijanje razmatranih kategorija objekata a i kompletnog stambenog fonda: Uvesti veći broj tipičnih objekata, makar za kategorije koje su izdvajaju po broju objekata, bruto površini i procijenjenoj potrošnji energije Uvesti veći broj tipičnih termotehničkih sistema te različite vrste energenata za razmatrane kategorije objekata Kada se analiziraju dobijeni podaci iz nacionalnih tipologija može se reći da bi ovo bila preporučljivo makar za one kategorije koje su se izdvojile po potrošnji energije u svojoj kategoriji kao što su na primjer SFH, MH i AB 2 perioda izgradnje 1971 – 1980 u RS i/ili za one koje se izdvajaju po ukupnoj bruto površini u svojoj kategoriji Za neke kategorije SFH razlika između korisne i isporučene energije iznosi 100 %, zbog dominantnog sistema grijanja pojedinačnim pećima na drvo ili ugalj. Realnija procjena vrijednosti isporučene energije kategorije se može postići uvođenjem dodatnih tipiziranih sistema grijanja i pripreme potrošne tople vode za svaku kategoriju i procjene učešća pojedinih tipiziranih sistema i energenata u kompletnoj kategoriji. 12

SMJERNICE ZA POBOLJŠANJA Na osnovu provedene analize, generisane su smjernice za računanje vrijednosti potrebne energije za grijanje razmatranih kategorija objekata a i kompletnog stambenog fonda: Svesti stanje ovojnice tipičnih objekata na stvarno stanje koje odražava statističke podatke stanja ovojnice kategorije umjesto na projektno stanje Objekti odnosno kategorije na kojima su izvedene sanacije u smislu zamjene elemenata ovojnice (na primjer ugradnja PVC prozora ili postavljanja toplotne izolacije) nisu razmatrani prema postojećem stanju već je u proračunu pretpostavljeno da su svi prozori npr. drveni, da je toplotna izolacija debljine kao i u vremenu izgradnje. Na primjeru SFH 71 – 80 u Bi. H, ukoliko se uobziri statistički prosjek kategorije u smislu stvarnog stanja prozora (samo jedan parametar je razmatran) specifična potrebna energija ovog objekta za korigovane parametre i prekidano grijanje iznosi 373 k. Wh/(m 2 god. ), a potrebna energija ove kategorije je manja za 140. 996 MWh/god. odnosno isporučena energija za grijanje je manja za 281. 992 MWh/god. 13

SMJERNICE ZA POBOLJŠANJA Na osnovu provedene analize, generisane su smjernice za računanje vrijednosti potrebne energije za grijanje razmatranih kategorija objekata a i kompletnog stambenog fonda: Uvesti u proračun smanjenje potrebne i isporučene energije u skladu sa realnim prekidom u grijanju i Izvršiti procjenu stvarne grijane površine porodičnih kuća radi poređenja podataka o potrošnji energije odnosno energenata iz nacionalne tipologije i stvarne potrošnje energenata. Da bi se podaci iz nacionalne tipologije RS mogli iskoristiti za procjenu potrebne energije stambenog fonda neophodno je izvršiti proračun za uslove koji uobziruju prekid rada sistema grijanja. Proračun proveden u Bi. H pokazao je da se podaci o potrebnoj i isporučenoj energiji stambenog fonda izračunati za kontinuirani rad sa prekidom u grijanju razlikuju za oko 21 %. Izračunata isporučena energija je teoretska te uobziruje idealne uslove pri kojem se kompletna korisna površina objekata grije na 20 °C u toku 7 dana i 17 h rada sistema grijanja. 14

HVALA NA PAŽNJI Mr. Nijaz Delalić Email: delalic@mef. unsa. ba Dr. Džana Kadrić Email: kadricdzana@gmail. com