TIJDVAK 9 Tijd van de wereldoorlogen Andere namen

TIJDVAK 9 Tijd van de wereldoorlogen Andere namen voor deze tijd: Eerste helft van de 20 e eeuw 37 Massaorganisatie 38 Totalitaire systemen 39 De economische wereldcrisis 40 Wereldoorlogen 41 De volkenmoord 42 De Duitse bezetting 43 Totale oorlog Het pictogram: Op de achtergrond een demonstratie van werklozen in de jaren dertig, symbool voor de economische crisis. Op de voorgrond een tank, symbool voor de wereldoorlogen. 44 Opkomst van nationalisme in koloniën Dit tijdvak hoort bij de MODERNE TIJD

37 MASSA-ORGANISATIE De rol van moderne propaganda- en communicatiemiddelen en vormen van massaorganisatie. Met de ‘Heel Duitsland uitbreiding hoort vande de. Führer democratie met deinvolksontvanger. ’ de 19 e eeuw raakte De nazi’s de bevolking zetten de massaal radio doelbewust bij de politiek in betrokken. voor Politieke propagandadoeleinden. partijen maakten propaganda Ieder voor Duitsideologieën. gezin zou over Er kwamen een radiotoestel moeten bijvoorbeeld massaorganisaties, beschikken. vakbonden. Op pleinen werden Propaganda luidsprekers was geen nieuw geplaatst verschijnsel, zodat mensen maar door zonder nieuwe radio toch de toespraken van Hitler konden communicatiemiddelen konden horen. wel veel Er was meer maar mensen één zender: bereikt. worden die van Ook de NSDAP. werd de. Van propaganda vrije meningsuiting door die nieuwe was geen sprake. middelen intenser en verfijnder. WAT ZIJN VOORBEELDEN VAN DEZE ONTWIKKELINGEN? Ook de communisten in Rusland maakten propaganda op moderne wijze. Ze lieten speciale propagandatreinen door het immens grote land reizen. In wagons werd de Oktoberrevolutie nagespeeld door acteurs. Toespraken van Lenin werden via grammofoonplaten gehore gebracht. Zo werd de bevolking op de hoogte gebracht van de ideeën van het communisme.

38 TOTALITAIRE SYSTEMEN Het in praktijk brengen van de totalitaire ideologieën communisme en fascisme / nationaalsocialisme. In 1917 namen communisten in Rusland de macht over. In Italië kwamen in 1922 de fascisten aan de macht, in Duitsland in 1933 de nationaal-socialisten. In deze drie landen werd de samenleving volledig gelijkgeschakeld aan de nieuwe ideologie: de politiek, de economie, de cultuur, het sociale leven. Geen burger ontkwam aan de effecten van deze revolutie. Die effecten waren overwegend rampzalig: onderdrukking, terreur en oorlog. WAT WAREN PRAKTISCHE TOEPASSINGEN VAN DEZE TOTALITAIRE IDEOLOGIEËN? Het fascisme vond oorlogvoeren de natuurlijke taak van de man en kinderen baren de natuurlijke taak van de vrouw. ‘Baren is voor de vrouw wat oorlog voeren voor de man is’, aldus Mussolini. En zoals soldaten door moedig gedrag aan het front eremedailles Een tekening gemaakt door een Russische Goelaggevangene. konden verdienen, ‘Goelags’ waren kampen waar het communistische regime kregen Italiaanse duizenden burgers gevangen hield. Zij werden beschuldigd van moeders die veel spionage voor het kapitalistische westen, of van het kinderen baarden ondermijnen van de verworvenheden van de proletarische ook een medaille. revolutie. Ze waren dus tegenstanders in ideologische zin. In de praktijk echter ging het vaak om onschuldige burgers, die als slaven te werk werden gesteld. Zo kwam het regime op goedkope wijze aan arbeidskrachten. Veel burgers kwamen in de Goelags om.

39 DE ECONOMISCHE WERELDCRISIS De crisis van het wereldkapitalisme. Op 24 oktober 1929 kelderden de aandelenkoersen op de beurs van New York. Beleggers verkochten in paniek hun aandelen. Bedrijven die van aandelen afhankelijk waren gingen failliet. In enkele jaren tijd werden miljoenen Amerikanen werkloos. Snel sloeg de crisis van de VS over naar andere delen van de wereld. Ook in Europa, met name in Duitsland, ontstond massale werkloosheid. Een structurele oorzaak was het overspannen Het meest directe consumptiepatroon gevolg was deinenorme de jaren werkloosheid, twintig; met advertenties die alle records WAT WAREN DE werden Amerikanen aangemoedigd brak. om In zoveel Nederland mogelijk waren te kopen, er in 1936, desnoods op hetophoogtepunt afbetaling. van Mensen de crisis, GEVOLGEN VAN DE kochten zelfs aandelen met geleend circa geld. 600. 000 Er ontstond werklozen. een ‘zeepbeleconomie’: Dat was een kwart van de uitgaven de beroepsbevolking. (consumptie) CRISIS? werden niet gedekt door echte inkomsten Werklozen (productie). hoefden geen Eén speldenprik rijwielbelasting en de te boel betalen. zou Hier uit elkaar staanspatten. ze in de Dat was precies rij om een gratis fietsplaatje te halen. WAT WAREN DEwat in 1929 gebeurde. STRUCTURELE OORZAKEN?

40 WERELDOORLOGEN Het voeren van twee wereldoorlogen. In Europa de Eerste ontstond Wereldoorlog de Tweede vochten Engeland, Frankrijk Wereldoorlog door de en Rusland tegen Duitsland en Oostenrijk. oorlogszuchtige politiek van Na een uitputtende Duitsland enloopgravenoorlog, Italië. Beide landen waarin geen van wilden eendegroot partijen rijk, een waarin doorbraak geen kon forceren, plaats was voor gaf‘inferieure’ de deelname van de Verenigde volkeren en. Staten rassen. aan Toen de kant Duitse van de geallieerden troepen in 1939 in 1917 Polende doorslag. Duitsland en Oostenrijk binnenvielen, zoals je opgaven de de oorlog op. In afbeelding kunt de zien, Tweede verklaarde Wereldoorlog Engeland Duitsland veroverde de oorlog. Duitsland, In Azië ontstond de Tweede Wereldoorlog door de geholpen Toen Hitlerdoor in 1941 Italië, deeen Sovjet-Unie groot deel oorlogszuchtige politiek Japan, van Europa. was binnengevallen, Japan nam en van in grote delendat een groot Op 28 juni 1914 werd een Oostenrijkse prins door een Aziatisch rijk wilde zonder Europese van Azië in. datzelfde jaar Na deeen Verenigde verwoestende Staten inmenging. Op Servische nationalist in Sarajewo vermoord. Toen 7 december 1941 vielen Japanse oorlog de oorlog werden verklaarde, deze drie overspeelde landen bommenwerpers Oostenrijk als vergelding Servië de oorlog verklaarde, de Amerikaanse marinebasis Pearl verslagen hij zijn hand. door Tegen de Sovjet-Unie, zulke de Harbor aan. liep de zaak volledig Een oorlog. Staten tegen Verenigde Staten, die op het uit de hand. Rusland nam het voor Verenigde grootmachten wasde en nazi-Duitsland Engeland en Servië op, endoor Duitsland voor Oostenrijk. In augustus was eind van de oorlog militair gesteund werden hun opgewassen. niet bondgenoten. het de Sovjet-Unie, kon Japan niet. BEIDE aan. oorlog. De Door bondgenootschappen ontstond een WAARDOOR ONTSTONDEN wereldoorlog. economische reserves van de VS OORLOGEN? en ENmilitaire WAT BESLISTE waren groter dan die van Japan. DE STRIJD?

41 DE VOLKENMOORD Racisme en discriminatie die leidden tot genocide, in het bijzonder op de joden. ‘Duiters! Verweer U! Koop niet bij joden!’ Dat is de boodschap van deze nazi bij een joodse winkel die met een joodse Davidsster is beklad. De uitsluiting van joden uit het openbare leven begon met het boycotten van joodse winkels. Nadat de nazi’s in 1933 in Duitsland de macht hadden overgenomen, brachten zij hun rassenleer in de praktijk. Volgens deze leer was het Arische ras sterker en beter dan ‘rassen’ als zigeuners, Slaven, zwarten en joden. In de joden zagen de nazi’s een groot gevaar: door in de Duitse samenleving te integreren zouden joden het Duitse volk zwakker willen maken. Alleen uitroeiing van joden zou Duitsland van de ondergang redden. De nazi’s vervolgden de joden dan ook keihard, eerst in eigen land, en later in heel Europa. Uiteindelijk vermoordden ze zes Joden worden in Warschau opgepakt en naar de kampen vervoerd. miljoen joden in speciaal daarvoor ingerichte De nazi’s isoleerden joden in aparte wijken, waarna ze hen naar de kampen. vernietigingskampen deporteerden. HOE VERLIEP HET PROCES DAT LEIDDE TOT DE VERNIETIGING VAN EUROPESE JODEN?

42 DE DUITSE BEZETTING De Duitse bezetting van Nederland. Op 10 mei 1940 vielen de nazi’s Nederland binnen. Zij bleven er de baas tot 5 mei 1945. Met terreur en propaganda legden zij hun heerschappij op aan de Nederlandse bevolking en probeerden de samenleving gelijk te schakelen aan de nationaal-socialistische ideologie. Een klein deel van de bevolking werkte met hen samen. Een klein deel pleegde verzet. De meeste Nederlanders maakten geen keuze: zij probeerden in deze moeilijke tijd te overleven. Voor zo’n 110. 00 Nederlandse joden lukte dat niet: zij werden uit Nederland weggevoerd en vergast in de vernietigingskampen. Duitse troepen trekken Amsterdam binnen, 15 mei WAT WAREN VOORBEELDEN COLLABORATIE 1940. De bevolking wacht af wat. VAN er gaat gebeuren. Het EN VERZET? bestuursapparaat (politie, ambtenaren, Amsterdamse rechters) blijft functioneren, maar wordt onder strikte HOE VERLIEP DE ‘GELIJKSCHAKELING’? Een vrouw die verdacht wordt van collaboratie met de nazi’s wordt Duitse leiding geplaatst. Deze bestuurlijke bespot op bevrijdingsdag. Haar gezicht is ingesmeerd met gelijkschakeling vindt in heel Nederland plaats. schoensmeer en ze wordt gedwongen de Hitlergroet te brengen. Waarvan ze precies wordt beschuldigd is niet duidelijk. Misschien had ze een relatie met een nazi.

43 TOTALE OORLOG Verwoestingen op niet eerder vertoonde schaal door massavernietigingswapens en de betrokkenheid van de burgerbevolking bij oorlogvoering. De 1945 In alle Tweede oorlogvoerende bombardeerden Wereldoorlog landen dewas Britten waren een de vrouwen Duitse totale oorlog. stad betrokken Dresden. Niet alleen bij. Naar desoldaten productie schatting van oorlogsmaterieel. 35. 000 waren erbij mensen betrokken, kwamen De maar daarbij mannen de hèle om. waren immers Dagenlang burgerbevolking. wasnaar de Opstad het twee front. een manieren: grote De vrouw ophielden vuurzee. burgers Met de affiche zulke de oorlogseconomie bombardementen was ‘Rosie the Riveter’, de hoopten draaiende het en Britten Amerikaanse burgers te bereiken waren symbool dat de voor de inzet Duitsers slachtoffer zich van zouden van bombardementen vrouwen. overgeven. Vrouwen Ze op moesten, zagen steden, de onder dat aanval was andere ook de boodschap, als metvergelding een voorbeeld van atoomwapens. Duitsenemen bombardementen Daarnaast aan de werden op onvermoeibare steden miljoenen alsonschuldige Londen en standvastige en Coventry. burgers –Rosie. vooral joden – vermoord. WAT ZIJN VOORBEELDEN VAN DEZE ASPECTEN VAN TOTALE OORLOG?

44 OPKOMST VAN NATIONALISME IN KOLONIËN Vormen van verzet tegen het West. Europese imperialisme. Inheemse nationalisten verzetten zich op geweldloze wijze tegen de Europese overheersers, bijvoorbeeld door te staken of door Europese producten te boycotten. Gewelddadig verzet was er ook: sabotageacties, gewapende opstanden, of regelrechte oorlog. Toen de Europeanen door de Japanners uit hun Aziatische kolonies werden verdreven, stegen de kansen voor de inheemse nationalisten. WAT IS EEN VOORBEELD VAN VERZET TEGEN HET EUROPESE IMPERIALISME? In Indonesië riepen Soekarno en Hatta op 17 augustus 1945 de zelfstandigheid uit. Nederland probeerde het koloniale gezag met onderhandelingen en geweld (door middel van twee zogenoemde Politionele Acties) te herstellen. Maar op 27 december 1949 legde het zich, onder grote internationale druk, bij de Indonesische onafhankelijkheid neer.