Thema 6 Waarnemen Basisstof 1 Zintuigen Waarnemen Wat

Thema 6: Waarnemen Basisstof 1: Zintuigen

Waarnemen �Wat is waarnemen? �Met waarnemen bedoelen we: Hoe kom je te weten wat er om je heen gebeurt.

Zintuigen �Zintuig: Een orgaan dat reageert op bepaalde invloeden uit de omgeving. �Alle zintuigen samen vormen het zintuigenstelsel.

Prikkels �Prikkel: een invloed uit het milieu op een organisme �Bijvoorbeeld: lichtstralen, geuren, geluiden �Zintuigen vangen prikkels op.

Waarnemen: hoe gaat dat? �In je zintuigen zitten zenuwcellen �Zenuwcellen zijn aangesloten op zenuwen �Zenuwen reageren op prikkels - ze vangen prikkels op - ze zetten prikkels om in impulsen - ze sturen impulsen naar de hersenen �Hersenen verwerken de impulsen �Je wordt je er dan bewust van.

Het ontstaan van impulsen � Een impuls ontstaat alleen als: - De prikkel sterk genoeg is - De prikkel ‘adequaat is’ � Drempelwaarde: de kleinste prikkel die een impuls veroorzaakt. � Adequate prikkel: het type prikkel waar een zintuigecel speciaal gevoelig voor is. � Elke zintuigcel heeft een eigen soort adequate prikkel

Zintuig Ligging Adequate prikkel Gewaarwording Gezichtszintuig In de ogen Licht Zien Gehoorzintuig In de ogen Geluid Horen Evenwichtszintuig In de oren Zwaartekracht Evenwicht Reukzintuig In de oren Geur Ruiken Smaakzintuig In de tong Smaak Proeven Warmtezintuig In de huid Warmte Voelen Koudezintuig In de huid Koude Voelen Drukzintuig In de huid Druk Voelen Tastzintuig In de huid Lichte aanraking Voelen

Gewenning �Gewenning: Wanneer een prikkel een tijdje aanhoudt, ontstaat in de zintuigcellen minder impulsen.

De huid �Is het grootste orgaan van het menselijk lichaam. �Functies: � Bescherming (tegen indringers) � Regeling (bijv. vochthuishouding, lichaamstemperatuur) � Voelen (tast, druk, pijn, temperatuur) � Aanmaken van vitamine D

Lagen… �De huid bestaat uit verschillende lagen: - Opperhuid - Lederhuid - Onderhuidse bindweefsel �Elke laag heeft een andere samenstelling en functie

De Opperhuid �Bestaat zelf ook uit twee lagen: - Hoornlaag (dode, verhoornde celresten) beschermt tegen beschadiging, uitdroging en ziekteverwekkers. - Kiemlaag (levende cellen) heeft cellen die zich steeds delen. Hierdoor wordt de afslijtende hoornlaag aangevuld. �Verder: - Eelt: Een erg dikke hoornlaag. - Haar met haarzakje (uitstulping van kiemlaag) - Talgklieren (talg houdt haren en de hoornlaag soepel)

De lederhuid �Zintuigen: warmte-, koude-, druk-, en tastzintuigen - Tastknopjes liggen vlak onder de opperhuid - Drukzintuigen liggen dieper in de huid �Pijnpunten (de uiteinden van bepaalde zenuwen) - komen overal in het lichaam voor �Zweetklieren: produceren zweet - Door verdamping koelt het lichaam af

Onderhuidse bindweefsel �Hierin ligt vet opgeslagen �Vet dient als reservevoedsel en isoleert

De neus �In de neus bevindt zich het reukzintuig �De neusholte is van binnen bekleed met reukslijmvlies �In het bovenste deel van het reukslijmvlies liggen zintuigcellen met reukharen. �Prikkel: geurende gassen

De tong �In de tong bevinden zich de smaakzintuigen �Over de tong lopen fijne groefjes �Aan de zijkanten van de groefjes liggen smaakknopjes �In smaakknopjes liggen smaakzintuigcellen �Verschillende smaakknopjes onderscheiden vier smaken: Zoet, Zuur, Zout, Bitter �Liggen overal over de tong verspreid �Reukzintuig speelt een rol bij proeven

Gehoorzintuigen �Gebruik je om geluiden waar te nemen �Liggen in je oren

Geluiden �Geluiden zijn eigenlijk trillingen van de lucht �Snel trillen: hoog geluid �Langzaam trillen: laag geluid �Kleine uitslag: zacht geluid �Grote uitslag: hard geluid

Decibel �De geluidssterkte (het volume) meet je in decibel �Vanaf 80 decibel -> gehoorschade �Vanaf 130 decibel -> pijngrens

De bouw van de oren �

Horen � Luchttrillingen -> trommelvlies -> gehoorbeentjes -> venster -> vloeistof in slakkenhuis -> zintuigcellen -> gehoorzenuw -> hersenen.

Gehoorbeschadiging �Door geluidsoverlast

Inwendige bouw van de ogen �

Overzicht �

Pupilreflex � De grootte van de pupil kan veranderen � Zo wordt geregeld hoeveel licht er op het netvlies valt � Kringspieren: samentrekken -> pupil kleiner � Straalsgewijs lopende spieren: samentrekken -> pupil groter

Benoem de onderdelen… � 1: Hoornvlies � 2: Lens � 3: Pupil � 4: Iris � 5: Oogspier � 6: Harde oogvlies � 7: Vaatvlies � 8: Netvlies � 9: Glasachtig lichaam � 10: Gele vlek � 11: Blinde vlek � 12: Oogzenuw

Vergelijking oog en fototoestel � Lichtinval regelen: Camera: diafragma Oog: pupil � Scherpstellen: Camera: Lens Oog: Lens � Beeld ontstaat: Camera: op de film Oog: op het netvlies � Van een voorwerp wordt een omgekeerd, verkleind beeld gevormd. De hersenen draaien dit beeld weer om.

Diepte zien � We kijken met twee ogen � Er ontstaan twee (net iets verschillende) beelden op het netvlies � Beide beelden worden naar de hersenen gestuurd � De hersenen voegen dit samen, je ziet maar één beeld � De hersenen vergelijken de beelden ook. � Zo kun je afstanden schatten en diepte zien.

Het netvlies � Bevat twee typen zintuigcellen: � Staafjes: - Alleen contrasten in zwart-grijs-wit - Lage drempelwaarde voor licht - Waarneming dus ook bij weinig licht - Liggen verspreid over het hele netvlies, behalve in de gele vlek � Kegeltjes: - Kleuren zien - Hoge drempelwaarde voor licht - Alleen waarneming bij voldoende licht - Liggen vooral in (en rondom) de gele vlek

De blinde vlek �Teken dit op een blaadje: �Houd het blaadje met gestrekte armen voor je �Knijp je linkeroog dicht �Kijk met je rechteroog naar de kruis �Beweeg het blaadje langzaam naar je toe �Wat gebeurt er?

Kleurenblindheid �Bij kleurenblindheid werken bepaalde kegeltjes niet goed. �Een testje:

Scherp zien � Met je ogen kun je iets van dichtbij scherp zien. � Je kunt ook in de verte scherp zien. � Kun je ook allebei tegelijk? � Dit heeft te maken met de lens.

Wat is een lens eigenlijk? � Een lens is een doorzichtig voorwerp wat lichtstralen van richting kan laten veranderen (lichtbreking). � Positieve (bolle) lens: Evenwijdige lichtstralen worden naar elkaar toe gebogen (gebundeld). � Negatieve (holle) lens: Evenwijdige lichtstralen worden van elkaar af gebogen.

De ooglens � Een ‘zakje’ gevuld met stroperige vloeistof � Is elastisch: kan platter en boller worden � Hangt met behulp van lensbandjes aan het straalvormig lichaam. � Het straalvormig lichaam bevat kringspieren.

Wat heeft dit te maken met scherp zien? � Lichtstralen die je ogen binnenvallen, worden gebroken door het hoornvlies, en de lens. � Om scherp te zien, moeten de invallende lichtstralen precies op het netvlies samenkomen. � Het oog kan hier invloed op uitoefenen door de lensvorm aan te passen.

Scherp zien in de verte �Ogen in rusttoestand �Kringspieren in straalvormig lichaam ontspannen �Opening in straalvormig lichaam groot (door druk) �Lensbandjes strak gespannen �Ooglenzen plat

Scherp zien van dichtbij � De ogen passen zich aan: accommoderen � Kringspieren in straalvormig lichaam aangespannen � Opening in straalvormig lichaam kleiner � Lensbandjes slap � Lens wordt niet meer uitgerekt, dus bol. � Hoe boller de lens, hoe meer het licht afbuigt.

Als je niet scherp kunt zien…