The Physical World Y Byd Ffisegol 1 Water
The Physical World Y Byd Ffisegol 1 Water Dŵr What landforms result from these processes? Pa dirffurfiau sy’n deillio o’r prosesau hyn?
Tarddiad A river is often divided into three sections to highlight the differences between the landforms and river’s character in each part. Yn aml mae afon yn cael ei rhannu’n dair rhan i amlygu’r gwahaniaethau rhwng y tirffurfiau a chymeriad yr afon ymhob rhan. Aber Blaendir Dyffryndir Gwastatir
Blaendir Upper course Dyffryndir Middle course Gwastatir Lower course
Ifanc Aeddfed Henaint Over the years rivers will change the landscape, from a landscape dominated by steep sided small river valleys (a young landscape) through more fully developed valleys (a mature landscape) to a virtually flat plain (an old age river valley). Dros y blynyddoedd bydd afonydd yn newid y tirlun, o dirlun gyda dyffrynnoedd bach ag ochrau serth (tirlun ifanc), trwy dyffrynnoed mwy ddatblygedig (tirlun aeddfed) i ardal sydd bron yn hollol wastad (tirlun yn ei henaint).
I fyny’r afon i lawr yr afon Between upsteam and downstream features of the river will change. Rhwng i fyny'r afon ac i lawr yr afon bydd arweddion yr afon yn newid. Arllwysiad Lled y sianel Dyfnder y sianel Cyflymder Cyfaint y llwyth Maint gronynnau Garwder y sianel Ongl y llethr
Sianel yr afon Dyffryn afon Lled Cul iawn Llydan iawn Dyfnder Bas Dyfn Arllwysiad Bach Mawr Lled Cul Llydan Ochrau Serth Esmwyth Llawr Cul Llydan
Upper valley characteristics Nodweddion y blaendir dyffryn siâp V erydiad fertigol “V”shaped valley, vertical erosion dominant sbardunau pleth Interlocking spurs mas-symudiad tirlithriadau Slumping and landslides - very active hillslopes Terasetau a ffurfiwyd gan ymgripiad pridd Terracettes formed by soil creep Sianel cul bas gyda chyflymder ac arllwysiad isel Narrow, shallow channel, low velocity and discharge Llwyth y gwely mawr sy’n dod o i fyny’r afon ac ochrau’r dyffryn Large bedload derived from upstream and from valley sides
Sut mae dyffrynnoedd ffurf V yn ffurfio? How are V-shaped valleys formed ?
Beth sy’n digwydd ger y rhifau hyn?
1. Afon yn erydu tuag i lawr 2. Creigiau ar yr ochrau yn cael eu torri i fyny gan y tywydd 3. Cerrig rhydd yn llithro lawr tuag at yr afon 4. Yr afon yn cario y cerrig i ffwrdd
Sbardunau pleth rhan uchaf o gwrs afon
Landforms in the upper course Tirffurfiau yn y blaendir Upper Valley River Conwy (near Mignant Moor) Afon yn diflannu o’r olygfa oherwydd y sbardun bach River disappears from view hidden by this spur of land
Sbardunau pleth Interlocking spurs
Llwyth y gwely Mawr ac onglog (nid yw athreuliad wedi cael llawer o effaith eto Bedload Large and angular Attrition has not had much effect as yet
Tarddiad Dyffryn ffurf V Ochr y dyffryn Sbardunau pleth Sbardun Glannau’r afon Gwely’r afon Sianel Llwyth
Rhan uchaf yr afon A River in its upper course Gwnewch gopi o’r diagram hyn
Defnyddiwch y geiriau isod i ychwanegu labelau i’ch diagram Use the words below to add labels to your diagram
Dyffryn ffurf V a sbardunau pleth ar fynydd yn Ardal y Llynnoedd V shaped valley and interlocking spurs on a mountain in the Lake District
Many waterfalls develop in the upper course of the river where the river crosses series of harder and softer rocks. The softer rocks are more easily eroded. Mae llawer o raeadrau yn datblygu yn y blaendir ble mae’r afon yn croesi cyfres o greigiau caled a meddal. Gallai’r afon erydu’r creigiau meddal yn haws. CRAIG GALED CRAIG FEDDAL PLYMBWLL Tirffurfiau blaendir yr afon – Rhaeadrau a cheunentydd Landforms of the upper course of a river - Waterfalls and gorges
The fast moving water erodes the soft rock quickly by a combination of hydraulic action and corrasion. Undercutting produces an overhang. Mae llif cyflym y dŵr yn erydu’r graig feddal yn sydyn trwy gyfuniad o weithred hydrolig a chyrathiad. Mae tandorri yn cynhyrchu gordo. Craig galed Rhaeadr GORDO TANDORRI Craig feddal Plymbwll
High Force waterfall, R. Tees Waterfall creates gorge as it recedes upstream by eroding the base and neck Huge step in river bed due to igneous intrusion of dolerite into the limestone. Plunge pool where the dolerite wall is undercut, causing rockfalls and recession of the waterfall upstream
Rhaeadr a cheunant Waterfall and Gorge Dros amser mae safle rhaeadr yn newid. Wrth i’r afon erydu mae’n torri yn ôl bellach ac yn bellach gan ffurfio dyffryn cul hir gydag ochrau serth, sef ceunant. Over time the position of a waterfall changes. As the river erodes it cuts further into the rock creating a narrow long steep sided valley called a gorge.
Mae nifer o rewlifoedd periran yn ymuno i ffurfio rhewlif dyfnach mwy syth o’r enw rhewlif dyffryn. Mae’r rhewlif yma yn ffurfio cafn rhewlifol. Not all waterfalls are formed by hard and soft rock. Nid yw pob rhaeadr yn cael ei ffurfio oherwydd creigiau caled a meddal A number of corrie glaciers combine to form a deeper straighter glacier known as a valler glacier. This forms a valley known as a glacial trough.
Features of erosion Crognant A hanging valley Vertical erosion in the main glacier is far greater than in the tributary glaciers. So the valleys are not the same depth. After the glacier has retreated, rivers flowing down the tributary join the main valley via a waterfall Mae erydiad fertigol yn y prif rewlif llawer mwy nag yn y rhewlifau peiran. Felly nid yw’r dyffrynoedd yr un dyfnder. Ar ôl i’r rhewlif encilio mae afonydd sy’n llifo lawr y dyffryn ochr (peiran neu grognant) yn ymuno â’r prif dyffryn fel rhaeadr. Can you spot the river delta, too?
Dyffryndir yr afon The middle course of a river Here the river valley has opened out displaying a flat flood plain. The river winds from side to side. The sides of the valley are not so steep. Yma mae dyffryn yr afon yn dangos gorlifdir gwastad. Mae’r afon yn troi o ochr i ochr (ystumio). Nid yw ochrau’r dyffryn mor serth.
Gorlifdir yr afon Flood plains are covered with silt when the river floods. This is good for farming but not such a good place to go building houses! Llinell blyff (ochrau’r gorlifdir) Bluff line (sides of the flood plain) Mae gorlifdiroedd wedi’u gorchuddio â gwaddod pan mae’r afon yn gorlifo. Mae hyn yn dda i ffermio ond nid yn lle mor dda i adeiladu tai!
Mae gorlifdiroedd a llifgloddiau yn cael eu ffurfio trwy ddyddodiad mewn amseroedd gorlifo. Mae llwyth yr afon yn cynnwys gronynnau o feintiau gwahanol. Pan mae afon yn gorlifo mae’n dyddodi’r mwyaf yn gyntaf. Mae’r gronynnau mwyaf, fel arfer yn gerigos neu graean yn ffurfio’r llifgloddiau. Mae’r tywodyn cael eu dyddodi nesaf gyda’r silt a chlai yn cael eu dyddodi’n olaf. Pob tro mae’r afon yn gorlifo mae’n ychwanegu haen arall o dyddodiad i’r gorlifdir. Llifglawdd
Mae afonydd yn ystumio (dolennu) o un ochr i’r llall ar draws y gorlifdir. Rivers meander from side to side across the flood plain.
Mae’r cerrynt cyflymaf yn dilyn tu allan yr ystum, ble mae’r dŵr dyfnaf. Y fan hyn mae’r afon yn erydu gan ffurfio clogwyn afon, ac mae gwaddod a thywod yn cael eu dyddodi ar tu fewn i’r tro fel llethr slip. The fastest current follows the outside of the bend. This is where the deepest water is. The outside is therefore eroded forming a river cliff and silt and sand is deposited on the inside of the bend at the slip-off slope.
Gwddf ystum Meander neck Dyddodiad ar ochr fewnol yr ystum Patrwm erydiad a dyddodiad mewn ystum The pattern of erosion and deposition in a meander. Erydiad ar ochr allanol yr ystum
Ystumllynnoedd Oxbow lakes Meander loops Ystumiau Gan fod cerrynt yr afon yn erydu tu allan i’r tro tra’n dyddodi ar tu fewn i’r tro mae safle yr afon yn newid dros amser. Os ydy gwddf yr ystum yn mynd rhy gul gall yr ystum gael ei dorri i ffwrdd. As the fastest current erodes the outside of the bend whilst depositing on the inside the position of the river changes over time. If the meander neck gets too thin the meander can be cut off.
Ystumllynnoedd Oxbow lakes River breaks through meander neck Afon yn torri trwy wddf yr ystum
Ystumllynnoedd Oxbow lakes oxbow lakes formed ystumllyn wedi’i ffurfio cwrs yr afon yn mynd yn fwy syth dros amser river course becomes straighter over time
Ystumllynnoedd Oxbow lakes deposition eventually seals off the lake from the main river channel mae dyddodiad yn y pendraw yn cau’r ystumllyn i ffwrdd o’r prif sianel
Ystumllynnoedd Oxbow lakes dry up leaving meander scars Ystumllynnoedd yn sychu gan adael creithiau ystum
The outer banks of the meander are eroded through processes such as hydraulic action so the neck of the meander becomes narrow and narrower. Eventually due to the narrowing of the neck, the two outer bends meet and the river cuts through the neck of the meander. The water now takes its shortest route rather than flowing around the bend. Deposition gradually seals off the old meander bend forming a new straighter river channel. Due to deposition the old meander bend is left isolated from the main channel as an ox-bow lake. Mae glannau allanol yr ystum yn cael eu herydu trwy brosesau fel gweithgaredd hydrolig gan wneud gwddf yr ystum un fwyfwy cul. Yn y pendraw mae dwy ochr y gwddf yn cyfarfod ac mae’r afon yn torri trwy’r gwddf. Mae’r dwr yn cymryd y llwybr byrraf yn hytrach na mynd yr holl ffordd rownd yr ystum. Mae dyddodiad yn cau’r hen ystum i ffwrdd gan wneud sianel mwy syth. Mae’r hen ystum yn cael ei adael fel ystymllyn.
- Slides: 47