TH AIK ETM MATERYALLER KONU II NSAN HAKLARINA

THÖ AÇIK EĞİTİM MATERYALLERİ KONU II İNSAN HAKLARINA İLİŞKİN FARKLI SINIFLANDIRMALAR -Klasik sınıflandırma (Jellinek) - Kuşaklara Göre Sınıflandırma

İNSAN HAKLARINA İLİŞKİN FARKLI SINIFLANDIRMALAR JELLINEK’İN SINIFLANDIRMASI Negatif Statü Hakları Pozitif Statü Hakları Aktif Statü Hakları KUŞAKLARA GÖRE SINIFLANDIRMA Birinci Kuşak İnsan Hakları İkinci Kuşak İnsan Hakları Üçüncü Kuşak İnsan Hakları Dördüncü Kuşak İnsan Hakları 2

Negatif Statü Hakları Devletin, bireyin dünyasına girmemesini güvence altına alan haklar. (Koruyucu haklar) Devletin edimi: karışmama, gölge etmeme. Böylece birey bu haklardan devletin müdahalesi olmaksızın rahatlıkla yararlanabilir. Ör: Din ve vicdan özgürlüğü, ifade özgürlüğü, kişi güvenliği hakları. 3

Pozitif Statü Hakları Kişinin, devletten birşeyler yapmasını istediği haklardır. Sosyal haklar bu gruba girer. İsteme hakları olarak da adlandırılır. (vatandaşlık sıfatına bağlı olarak talep mümkün) Bireyin bu haklardan yararlanması, devletin olumlu edimlerine bağlıdır. Ör: Sağlık hakkı, sosyal güvenlik hakkı, konut hakkı 4

Aktif Statü Hakları Siyasal haklar ve özgürlüklerdir. Siyasal iktidarı etkilemeye ve siyasal katılıma olanak veren haklardır. Vatandaşlığa bağlı olarak kullanılırlar (dilekçe istisna). Ör: Seçme-seçilme hakları, kamu hizmetlerine girme, askerlik gibi haklar. 5

Birinci Kuşak İnsan Hakları Negatif statü hakları ve aktif statü hakları ile örtüşür. Kişisel ve siyasal haklar birinci kuşak haklardır. Burjuvazinin yürütmüş olduğu hak ve özgürlük mücadelesi sonucunda ortaya çıkan haklardır. 1789 Fransız Bildirisi’nde bu haklara yer verilmiştir. 1789 Fransız Bildirisi uygulamasında bu hakların herkese tanınmadığı görülmüştür (Ör: Kölelere hiç hak tanınmamış, siyasal haklar zengin yurttaşlara tanınmıştır). 6

İkinci Kuşak İnsan Hakları Sanayi devriminin tetiklediği haklardır. Sanayi devrimi işçi sınıfını ortaya çıkarmış, bu sınıfın talepleri II. kuşak hak taleplerini ortaya çıkarmıştır. Sonuçta sosyal haklar tanınmıştır. İkinci kuşak haklar bunlardır. Pozitif statü hakları ile örtüşür. Somut eşitliği sağlamaya yönelik, devletin olumlu edimlerini gerektiren haklardır. 7

Karşılaştırma: I. ve II. Kuşak Haklar I. KUŞAK -Negatif edim II. KUŞAK -Pozitif edim -Soyut eşitlik anlayışı -Somut eşitlik anlayışı -Birey devletten karışmamasını ister -Birey devletten hakkın gereğini yerine getirmesini ister 8

İnsan Haklarının Bölünmezliği İnsan hakları, ancak tüm kuşakları tam olarak güvence altına alındığı taktirde bireyler için tam bir özgürlük ve koruma sağlanmış olur. Birinci ve ikinci kuşak haklar bu anlamda bir bütündür. 9

Üçüncü Kuşak İnsan Hakları Üçüncü kuşak haklar listesi: Çevre hakkı Barış hakkı Gelişme hakkı İnasnlığın ortak malvarlığından yararlanma hakkı Halkların kendi kaderini tayin hakkı 10

Üçüncü Kuşak İnsan Hakları “Dayanışma hakları”, “yeni haklar” ya da “kalkınma hakları” gibi adlarla da anılırlar. (Grup hakları, halkların hakları diğer adlarıdır) Bu haklar sadece devletin çabası ile gerçekleştirilemez. İnsan topluluklarının da etkin çabası gerekir. 11

Dördüncü Kuşak İnsan Hakları Bilimsel-teknolojik gelişmelerin yol açacağı olumsuz gelişmelere yönelik olarak gündeme gelmişlerdir (İnsan klonlanması gibi). Günümüzde bu bağlamda ceninin hakkından söz edilmektedir. İnsanın genetik kopyalanmasının yasaklanması Avrupa Konseyi Şartları 12

1982 Anayasası’ndaki Durum Jellinek’in tasnifi benimsenmiştir. Kategorik olarak 3. ve 4. kuşak haklara yer verilmemiştir.