Termal Konfor artlar ve lmleri Ahmet akar naat

Termal Konfor Şartları ve Ölçümleri Ahmet Çakar İnşaat Mühendisi

HAVALANDIRMA İKLİMLENDİRME HAVALANDIRMA-İKLİMLENDİRME • Kirli hava insan sağlığını ve hayatını kötü etkileyen önemli faktörlerdendir. • İklimlendirme terimi İngilizce'deki air condition (hava şartlandırılması) ve Almanca’daki klima terimine karşılık gelir. • Türkçe’de iklimlendirme ve klima terimlerinin her ikisi de kullanılmaktadır.

ISIL ÇEVRE İlk olarak vücut, vücut sıcaklığını sağlamak için metabolik işlemlerle ısı üretir. Metabolik işlemler yaş, sağlık ve aktivite seviyesi gibi faktörlerden etkilenir. Örnek olarak verilen bir çevre koşulları ortamdaki bir kişi için yeterince uyumlu olabilirken diğerinin hastalanmasına neden olabilir. Mevsimler değiştiğinde bir kişi giydiği elbiseleri ile ayarlamak isteyebilir. Onlar çevre şartlarını arzu ettiklerinden daha geniş kademede konforlu bulabilirler.

Vücut sürekli ısı üretir, ancak sabit vücut sıcaklığını sağlamak için ısı dağıtılmalıdır. Bir kimse şartlandırılan ortamda kalıyor veya hafif bir iş yapıyorsa, ısı birincil olarak taşınımla (çevredeki havaya taşınır) ve ışınımla (gövde sıcaklığından daha düşük sıcaklıklardaki çevre yüzeylere) ısı dağıtır. Bu ısı dağıtımı elemanlarından her biri toplam ısı kayıplarının yaklaşık %30’unu oluşturur. Solunum ve terlemeyle oluşan buharlaşma kalan %40’ı oluşturur. Çevre şartları olduğu kadar aktivite değişim seviyeleri de bu yüzdeleri değiştirebilecektir. Örnek olarak bir kimse zorlu bir iş yapıyorsa, birincil ısı dağıtma mekanizması buharlaşma ile olacaktır.

VÜCUT ISI DAĞITMA KABİLİYETİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER • • 1. Hava sıcaklığı 2. Çevre yüzeylerin sıcaklığı 3. Nem 4. Hava akım hızı Giyimin miktarı ve tipi ve sakinlerin eylem seviyeleri de bu faktörleri etkilemektedir.

İKLİMLENDİRMENİN ÖNEMİ Dünyada kabul edilmiş araştırmalara göre, insanlar belli bir sıcaklık ve nem aralığında ve temiz havalı ortamlarda rahat etmektedirler. Bu aralık konfor bölgesi olarak tanımlanmıştır (nem %30 ile %60, sıcaklık 20 -270 C). Sıcaklığın gereğinden fazla veya az olmasının rahatsız edici olduğu açıktır. Nem düzeyinin az olması boğaz kuruluğu, gözlerde yanma gibi rahatsızlıklara yol açmasının yanında, fazla nem de terlemeye ve bunaltıcı bir sıcaklık hissine neden olur. • Ayrıca ortamın havası temiz ve taze olmalıdır, toz, duman, polen ve diğer zararlı maddelerin filtre edilmesi ve insanın fark etmeyeceği ama temiz havayı getirip kirli havayı götürecek bir hava dolaşımı gereklidir.

İKLİMLENDİRMENİN TEMEL UNSURLARI 1. Sıcaklık: İnsan veya imalat kontrolü için ortam sıcaklığı konfor veya tasarım şartlarını sağlamalıdır. Bu şartlar insan konforu için 18 -27 0 C arasında değişmektedir. 2. Nem: İnsan konforu için bağıl nemin %30 --%60 arasında tutulmalıdır. 3. Temizlik: Havanın içindeki partikül madde (PM) ve zararlı gazların (SO 2, CO 2 vb. ) filtrelenmesi gerekir. 4. Hava hareketi: Konfor için yaz aylarında daha fazla, kış aylarında nispeten daha düşük hava hareketi gereklidir.

KULLANIM ALANLARI 1. KONFOR İKLİMLENDİRMESİ Evler, otel, motel, konaklama tesislerinde insan konforu için kullanılır. 2. ENDÜSTRİYEL İKLİMLENDİRME Tekstil, kimya, ilaç, gıda, vb. iş kollarında ürün veya prosesin gerektirdiği özel ortamların sağlanması amacıyla kullanılır.

Meslek hastalığının sebeplerini 1. Fiziksel faktörler 2. Kimyasal faktörler 3. Biyolojik faktörler Şeklinde tasnif etmek mümkündür. • Bu faktörler çoğu zaman havayı kirleterek, kirli havanın insanlar tarafından solunması sonucunda kötü etkilerini gösterirler, Meslek hastalıklarına ve çeşitli rahatsızlıklara sebep olurlar

TERMAL KONFOR • Termal konfor SICAKLIK, NEM, HAVA AKIMI gibi iklim şartları açısından, GEREK BEDENSEL VE GEREKSE ZİHİNSEL faaliyetlerini sürdürürken, BELLİ BİR RAHATLIK içinde bulunmasını ifade eder. • Eğer çalışma ortamında termal konfor şartları yok ise, önce sıkıntı hissedilir daha sonra rahatsızlık duyulmaya başlanır. • Hava sıcaklığı, nem, hava akım hızı, termal radyasyon, çalışma ortamında termal konforu etkileyen sebeplerdir. Bu faktörlerin uygun halde olmaması, insanın çalışma kapasitesini , iş verimini düşürür.

MESLEK HASTALIĞI: İşçinin, çalıştırıldığı işin niteliğine göre, TEKRARLANAN BİR SEBEPLE veya işin yürütüm şartları içinde uğradığı GEÇİCİ VEYA SÜREKLİ HASTALIK, SAKATLIK VEYA RUHİ ARIZA halleridir. MESLEK HASTALIKLARINA sebep olabilecek kirli hava ile ilgili faktörler; – TERMAL KONFOR – TOZ – GAZ

Termal konfor şartlarını etkileyen faktörler şunlardır: • SICAKLIK • NEM • HAVA AKIM HIZI • TERMAL RADYASYON

1. HAVA SICAKLIĞI • İnsan vücudunda ısı, tuz, asit, baz, şeker v. s. gibi bazı fiziksel ve kimyasal değerlerin belli sınırlar içinde kalması gerekmektedir. • İnsan vücudunda mevcut olan bu dengelerden biri de ısı (Sıcaklık) tır. • Ortamdaki hava sıcaklığı fazla olursa, sıcak ortamdan soğukortama ısı geçişi (Isı transferi) sebebiyle insanın vücudu ısınmaya başlar. Tersi olduğunda da donmaya başlar.

• İnsan vücudu, ortamdaki havanın soğuması durumunda BÜZÜLEREK, TİTREYEREK, havanın ısınması durumunda açılarak, terleyerek detayını çok fazla bilmediğimiz savunma sistemleri ile VÜCUT ISISINI SABİT TUTMAYA çalışır. • Fakat bu savunma mekanizmaları çalışırken insan sıkılır rahatsız olur, iş verimi düşer. Çevre şartları çok aşırı bir şekilde bozulmuş ise, vücut artık kendini savunamaz hale gelir, savunma mekanizmaları iflas eder veya yetmez duruma gelir, insanın dengesi bozulur, vücut kimyası bozulur ve hastalanır. • Çalışanların, sıkılmaması, rahatsız olmaması, hastalanmaması, vücut kimyalarının bozulmaması için ortam şartlarını ve konumuz olan ısıyı uygun hale getirmek gerekmektedir.

• Uygun ısı (Hava sıcaklığı) belirlemede de çeşitli faktörler göz önünde bulundurulması gerekmektedir. 1. Yapılan işin niteliği(Ağır veya Hafif iş olması) 2. Çalışanın fiziki ve ruhi yapısı(zayıf, şişman, sakin, heyecanlı, tez canlı, v. s. ) 3. Kişinin sağlık durumu(Hasta veya sağlıklı olması) 4. Çalışanın giyim durumu(Kalın veya ince giymiş olması) 5. Çalışanın beslenme durumu(Yapılan işe uygun veya uygun olmayan beslenme)

• Aşırı ısınma YORGUNLUK VE UYKU hali meydana getirir. • Aşırı soğuma ise DİKKATİN AZALMASINA, ZİHİNSEL ÇALIŞMANIN OLUMSUZ ETKİLENMESİNE yol açar. • Endüstride genellikle yüksek sıcaklık problemi vardır. Sıcaklık yönünden işyerleri NEMLİ VE KURU SICAKLIK olmak üzere iki grupta incelenir. • Nemli sıcaklık; Kağıt, Kumaş, Konserve ve yeraltı maden işletmeleri gibi yerlerde, • Kuru sıcaklık ise, Demir-çelik, cam ve çimento sanayiinde, rastlanmaktadır

YÜKSEK SICAKLIĞIN SEBEP OLDUĞU RAHATSIZLIKLAR • Vücut ısısı regülasyonunun bozulması ile ısının 41 derece santigrata doğru çıkması sonucu ISI ÇARPMASI, • Tansiyon düşüklüğü, baş dönmesine yol açan ısı yorgunlukları, • Yüksek sıcaklık kaşıntıları, kırmızı lekeler şeklinde deri bozuklukları, moral bozukluğu, konsantrasyon bozukluğu, aşırı duyarlılık ve endişe, • Yapılan araştırmalar, kişilerin başlangıçta sıcaklığa karşı çok duyarlı ve dayanıksız olduklarını göstermekte ise de, zaman içinde, sıcaklığa alıştıkları, uyum sağladıkları görülmektedir. Bu uyum da yine vücudun çok bilmediğimiz savunma ve uyum mekanizmalarını çalıştırması sonucu meydana gelmektedir.

• Endüstride DÜŞÜK SICAKLIK daha az rastlanmaktadır. • Düşük ısı (Yani soğuk ortam) uyuşukluk, uyku hali, organlarda hissizlik ve donma gibi olumsuz etkileri vardır. • Soğuğa karşı uygun elbiseler giyerek ve uygun beslenerek tedbir almak mümkün olmaktadır. • Çalışanların, çalıştıranların, ve ilgili kurum ve kuruluşların görevi, İŞİ TAMAMEN VÜCUDUN SAVUNMA VE UYUM MEKANİZMALARINA BIRAKMADAN, İNSAN VÜCUDUNA, İNSAN YARADILIŞINA, RUHUNA VE SOSYAL YAPISINA, ÖZETLE İNSANA UYGUN ŞARTLARIN HAZIRLANMASIDIR.

2 -NEM • Havadaki yüksek orandaki nem alerji ve kötü kokulara neden olabilen küf ve diğer mantarların büyümesini hızlandırabilir. • Düşük nem ise insan mukoza ve derisinde tahriş yapar. • Genelde bağıl nem %30 ila %70 arasında iken yoğuşmanın olmadığı farz edilir ve çok az problem ortaya çıkar. • Yüksek bağıl nem özellikle evlerde yüksek alerji riski gösteren ev tozu haşerelerinin (kene vb. gibi) büyümeleri için iyi bir ortam hazırlar. • Sulu klima ortamlarında mantar ve diğer mikroorganizmaların büyüme riski vardır.

NEM • Sıcaklık yanında nemin de etkisi büyüktür. • Havadaki nem miktarı mutlak ve bağıl nem olarak ifade edilir. • Mutlak nem: Birim havadaki su miktarıdır. • Bağıl nem: Havadaki nem miktarının, aynı sıcaklıkta doymuş havadaki mutlak nemin yüzde kaçını ihtiva ettiğini gösterir. • İşçi sağlığı ve iş güvenliği yönünden bağıl nemin değeri önemlidir. • Bir işyeri ortamının bağıl nemi değerlendirilirken, sıcaklık, hava akım hızı gibi diğer şartlar da değerlendirilmesi gerekir. • Genel olarak herhangi bir işyerinde bağıl nem %30 ila %80 arasında olmalıdır. (Yüksek bağıl nem, ortam sıcaklığının yüksek olması durumunda bunaltır, düşük olması durumunda ise üşüme ve ürperme hissi verir. )

Aşırı sıcaklık üretim üzerinde olumsuz etki yapar: • Sıcaklık 29 derece olursa performans %5 düşer. • Sıcaklık 30 derece olursa performans %10 düşer • Sıcaklık 31 derece olursa performans %17 düşer • Sıcaklık 32 derece olursa performans %30 düşer

3 -HAVA AKIM HIZI • İşyerinde oluşan kirli havanın dışarı atılması, yerine temiz havanın alınması için, ortamda, uygun bir havalandırmanın olması, dolayısıyla uygun bir hava akımının olması zorunludur. • Ancak bu hava akımı 0, 5 metre/saniyeyi aşması durumunda rahatsız edici esintiler meydana gelir. Bu esintiler sebebiyle İşyerlerinde, özellikle kaynak atölyelerinde, ortamın havası kirli olduğu halde, havalandırma tesisatlarının çalıştırılmadığına çok sık rastlamaktayız. Bu tür olumsuzlukların olmaması için ISITMA VE HAVALANDIRMAYI, İKLİMLENDİRME ŞEKLİNDE ANLAMALI ve bu anlayışla, bütün değerler göz önünde bulundurularak projelendirme yapılmalıdır

Sıcaklık, nem, hava akım hızı ve radyant ısı • İşyerlerinde, çalışanların büyük bir kısmının (%80), ısı hissi bakımından kendilerini en rahat hissettikleri şartlar tespit edilmeye çalışılmıştır. Bu şekilde TERMAL KONFOR BÖLGESİ kavramı ortaya çıkmıştır.

SICAKLIK -KAZA ORANI • Yapılan araştırmalarda işyerindeki ortam sıcaklığı 19, 8 C den uzaklaştıkça meydana gelen iş kazası sayılarında belirgin bir artış olmaktadır.

Termal Konfor Bölgesi; Çalışanın, faaliyetini sürdürmesi esnasında en rahat durumda olabilmek için gerekli termal konfor şartlarının üst ve alt sınırlar arasında olan bölgedir. Bu bölgeyi etkileyen faktörler şöyle sıralanabilir: • Ortam sıcaklığı, • Ortamın nem durumu, • Hava akım hızı, • Yapılan işin niteliği, • Çalışanın giyim durumu, • Çalışanın yaşı ve cinsiyeti, • Çalışanın beslenmesi, • Çalışanın fiziki durumu, • Çalışanın sağlık durumu,

Hafif işlerde rahat çalışmak için sıcaklık, hava akım hızı ve bağıl nem değerleri ISI HAVA AKIM HIZI(m/s) BAĞIL NEM 19 -21 C 0, 1 19, 5 -21, 5 C 0, 2 21, 5 -23, 5 C 0, 5 %30 -60 23, 5 -25 C 1. 0 Daha yüksek sıcaklık daha fazla hava akımı

Yapılan işlere göre çalışma ortamı sıcaklıkları Hava sıcaklığı Faaliyetin şekli (%50 nem seviyesinde) Oturarak yapılan hafif el işleri. . . 20 C Oturarak yapılan hafif kol ve el işleri. . 20 C Ayakta yapılan ağır kol işleri. . . 17 C Çok ağır İşler. . 15 -16 C

Dış sıcaklığın yüksek olduğu bir yerde oturarak yapılan bir işe göre rahatlık dereceleri Bunların yanı sıra rahatlık bölgeleri dış sıcaklığa bağlı olarak da değişeceği için, işyerinin sıcaklığı ve bağıl nemi ayarlanırken dış hava sıcaklığının da göz önünde bulundurulması, aşırı ısı farkları oluşmamasına dikkat edilmesi gereklidir. • Dış sıcaklık ( C ) 20 24 28 32 35 • Uygun çalışma yeri sıcaklığı ( C ) 20 22 24 26 27, 5 • Bağıl nem ( % ) 75 65 57 50 45

DEĞİŞİK ÇALIŞMA YERLERİNDE HAVA DEĞİŞİMİ İHTİYACI İşyeri Akümülatör İmalatı Boyahaneler Bürolar Püskürtme boya işleri Garajlar Elbise bırakılan yerler Lokanta ve kantinler Fabrika mutfakları büyük mutfaklar Küçük mutfaklar Laboratuarlar Tuvalet Banyo ve Duşlar Çamaşırhaneler Kasa odaları Hava değişimi/Saat 5 -10 defa 5 -15 “ 3 -6 “ 20 -50 “ 4 -6 “ 4 -8 “ 6 -8 “ 15 -20 “ 5 -10 “ 4 -8 “ 5 -15 “ 3 -6 “

TEMİZ HAVA – insanların sağlığının korunması, morallerinin yüksek tutulması, çalışma gücünün yüksek bir düzeyde sürdürülmesi için gerekli şartların başında gelir. – Temiz hava nedir: Normal şartlarda (Büro ortamında), Karbondioksit miktarının binde birin üstüne çıkmayan havaya temiz hava denir. – Ortamda zararlı gaz, toz ve koku bulunan ortamlarda, söz konusu gaz, toz ve kokunun kabul edilebilir sınırların altında olması gereklidir. – Kabul edilebilir sınırlar: – Müsaade edilebilen azami konsantrasyon (MAK) değerinin altındaki değerler, (Maksimum Allowable Concentrations=MAC) (Bu değerler cm 3/m 3 veya mg/m 3 şeklinde ifade edilir) – Eşik sınır değerler (TLV) (Threshold Limit Values) – Kısa Süreli Karşılaşma Sınır Değerleri (STEL) (Short Term Exposure Limits)

HAVA İHTİYACI – Yetişkin bir insanın saatte 30 metreküp temiz havaya ihtiyacı vardır. – Normal şartlarda tabii havalandırma ile ortamın havasının saatte 23 defa değiştiği kabul edilmektedir. – Çalışma yerlerinde kişi başına düşen hava hacmi 10 metreküp olmalıdır. – Koğuşlarda kişi başına düşen hava hacmi 12 metreküp olmalıdır. – (Bu hava hacminin hesabında tavan yüksekliğinin 4 metreden fazlası hesaba katılmaz) – Normal şartlarda işyerinin tavan yüksekliği en az 3 metre olmalıdır. – Zararlı toz ve gazların bulunduğu ortamlarda tavan yüksekliği en az 3, 5 metre olmalıdır. – İşyerlerinde kişi başına düşen serbest alan miktarı en az 2, 5 metrekare olmalıdır.

– Tabii havalandırma ile işyeri havasının saatte 2 -3 kere değişmekte olduğu kabul edilmektedir. Yukarıda belirtilen ölçüler bu kabulden hareketle belirlenmiş kriterlerdir. – Ancak zamanımızda yapı malzemelerinin çok geliştiği, çift pencerelerin, PVC pencerelerin, hava geçirmeyen plastik ve yağlı boyaların yoğun bir şekilde kullanıldığı, hava giriş ve çıkışını önleyecek türden izolasyonların yapıldığı ortamlarda, tabii havalandırmalar ile ortam havasının saatte 2 -3 kere değişmesi zordur. – Tabii havalandır ile ortam havasının saatte 2 -3 kere değişmesinin zorlaştığı ortamlarda, kişi başına düşen hava hacmi miktarının artırılması veya kapı ve pencereler açılarak veya cebri çekişli ortam havasının yeterli miktarda değişmesinin sağlanması gerekmektedir.

HAVALANDIRMA METOTLARI A)TABİİ HAVALANDIRMA B)CEBRİ HAVALANDIRMA C)KAPALI ÇALIŞMA METOTLARI CEBRİ HAVALANDIRMA: İşyerlerinin havalandırmasını, tabii havalandırma ile yeterli şekilde yapılamadığı durumlarda cebri havalandırmaya baş vurulur. GENEL HAVALANDIRMA • Dışarıdan hava basarak havalandırma • İçerdeki havayı emip dışarı atarak havalandırma • Alttan havalandır • Üstten havalandır • Hava üst taraftan verilerek ve alt taraftan çekilerek yapılan havalandırma,

LOKAL HAVALANDIRMA • Sabit davlumbazlar • Hareketli emme ağızları • Seyyar emici cihazlar • Havayı filtre edip temizleyen cihazlar

TEŞEKKÜRLER