Tepeba Rehberlik ve Aratrma Merkezi Anadolu Lisesi rencilerinin
Tepebaşı Rehberlik ve Araştırma Merkezi Anadolu Lisesi Öğrencilerinin “Kariyer Rehberliği” ve “Bireysel Kariyer Planlaması” Kavramlarına İlişkin Bilişsel Yapılarının Belirlenmesi Fikret KONCA, Mutlu CANTAŞ, Özgür TANRIVERDİ, C. Ufuk SARIBAŞ KABAL
Giriş • Kariyer rehberliği ve bireysel kariyer planlaması 2023 eğitim vizyonunda önemli yeri olan konulardan biridir. Bu doğrultuda Milli Eğitim Bakanlığı liselerde 2020 yılında başlanılacak bir sistemle “kariyer odaklı” lise eğitimine geçiş planlamaktadır. Bu sistemle birlikte liselerde “kariyer ofisleri” kurmayı ve “bireysel kariyer planlaması” na dayalı bir kariyer rehberliği hedeflemektedir. • Bu anlamda liselerde okuyan öğrencilerin hem “kariyer rehberliği” ni hem de “bireysel kariyer planlaması” kavramlarını nasıl algıladıklarının araştırılması önemlidir.
Amaç • Bu çalışmanın temel amacı kelime ilişkilendirme testi kullanarak lise öğrencilerinin yapılarını kullanarak “kariyer rehberliği” ve “bireysel kariyer planı” kavramlarına ilişkin bilişsel yapılarını belirlemektir.
Yöntem • Çalışma nitel araştırma yoluyla yapılmıştır. “Nitel araştırma, teori oluşturmayı temel alan bir anlayışla sosyal olguları bağlı bulundukları çevre içerisinde araştırmayı ve anlamayı ön plana alan bir yaklaşımdır”(Yıldırım, 1999).
Çalışma Grubu • Araştırmanın çalışma grubu kolay erişilebilen örneklem yoluyla belirlenmiştir. Veriler 20182019 eğitim öğretim yılında çalışmaya gönüllü katılan Eskişehir ili, Tepebaşı ilçesindeki 3 Anadolu lisesi 12. Sınıfta öğrenim gören 157 öğrenciden elde edilmiştir.
Veri Toplama Aracı • Veri toplama aracı olarak “kelime ilişkilendirme testi kullanılmıştır. “kelime ilişkilendirme testi” (KİT) kullanılmıştır. • Kelime ilişkilendirme testleri alternatif ölçme değerlendirme tekniklerinden olup öğrencinin bilişsel yapısını ve bu yapıdaki kavramlar arası bağları, uzun dönemli hafızasında bulunan kavramlar arasındaki ilişkilerin yeterli ve anlamlı olup olmadığının tespit etmek için kullanılır (Bahar, 2003). • Öğrencilerin “kariyer rehberliği” ve “bireysel kariyer planlaması” ile ilgili 1 dakika içerisinde akıllarına gelen ilk beş cevap kelimeyi yazmaları ve ardından bu kelimelerle ilgili bir cümle kurmaları istenmiştir.
Kelime İlişkilendirme Tablosu Anahtar Kelime Kariyer rehberliği. . . . . . . . . . Bireysel kariyer planlaması…………………. Kariyer rehberliği. . . . . Bireysel kariyer planlaması…………………. İlgili cümle …………………………………………………………………
Veri Analizi • Verilerin analizinde içerik analizi kullanılmıştır. “içerik analizinde temel amaç, toplanan verileri açıklayabilecek kavramlara ve ilişkilere ulaşmaktır” (Yıldırım ve Şimşek, 2006: 227). • Verilerin analizinin ilk aşamasında; araştırma sonucunda anahtar kavrama ilişkin elde edilen cevap kelimeler ayrıntılı olarak incelenmiştir. • Aynı cevaplanan kelimeleri çoktan aza doğru alta yazılmıştır. İlişkisiz bulunan, diğer cevap kelimeleriyle ilişkisi olmadığı düşünülen kelimeler değerlendirmeye dahil edilmemiştir
Verilerin analizi • Verilerin analizinde temel amaç, toplanan verileri açıklayabilecek kavramlara ve ilişkilere ulaşmak olan içerik analizi yöntemi kullanılmıştır. Kelimelerin frekansları belirlenmiştir. Kelimelerin ilişkili olduğu temalar belirlenerek tablolar oluşturulmuştur. • Temaların belirlenmesinde Lent ve arkadaşlarının geliştirdiği “Sosyal Bilişsel Kariyer Kuramından yararlanılmıştır. Temalar ve kavram ağları ile Öğrencilerin “kariyer rehberliği” ve “bireysel kariyer planlaması” ile ilgili bilişsel yapıları belirlenmeye çalışılmıştır.
Güvenirlik • Araştırmanın güvenirliğini sağlamak amacıyla; cevap kelimelerin kodlanmasında, cevap kelimelerden yola çıkılarak kategorilerin belirlenmesinde, kategorileri temsil ettiği düşünülen ilgili cümlelerin seçilmesinde iki kodlayıcıdan yararlanılmıştır. • Güvenirlik için; [Görüş birliği / (Görüş birliği + Görüş ayrılığı) x 100] formülü ile hesaplanmıştır (Miles ve Huberman, 1994). İki kodlayıcı arasındaki ortalama güvenirlik katsayısı KİT için % 97 olarak hesaplanmıştır.
Bulgular Anahtar kavramlar için öğrenciler tarafından verilen cevap kelimeler; bu cevap kelimelere göre belirlenen 6 kategori ya da tema şöyledir: • Sonuç beklentileri • Kişisel hedefler • Kişisel nitelikler • Rehberlik ve kariyer danışmanlığı • Kariyere götüren süreçler • Kariyer Engelleri
Kariyer rehberliği ile ilgili bulgular
Sonuç beklentileri ile ilgili cevaplar Somut sonuç beklentileri Soyut sonuç beklentileri Meslek (83) Para (33) İş (22) Çalışma (11) Kariyer (8) Evlenmek (4) Şirket (3) Geçinme (2) Gelecek (78) Hayal ( 12) Mutluluk (10) Hayat (6) Güç (5) Rahatlık (3) Özgürlük (3) Saygınlık (2) Güven (2) Huzur (2) Gelişmek (1) Sevinç (1) Gurur (1) Zirve (1) Üretmek (1) Emniyet (1) Sağlık (1) Toplam Kelime sayısı: 25 Toplam frekans: 296
Kişisel hedeflerle ilgili cevaplar Kişisel hedefler Hedef (30) Plan (26) Üniversite (23) Seçeceği mesleği yazan (16) Yükselmek (4) Statü (4) Yabancı dil (3) Yurt dışı (2) Uzmanlık (2) Lider olmak (2) Gezmek (1) Atanma (1) Toplam Kelime sayısı: 12 Toplam frekans: 114
Kişisel niteliklerle ilgili cevaplar Kişisel nitelikler Başarı (18) Yetenek (6) İlgi (4) Kişisel özellik (2) Özgeçmiş (2) Yönelim (1) Toplam Kelime sayısı: 6 Toplam frekans: 33
Rehberlik ve Kariyer Danışmanlığı ile ilgili cevaplar Rehberlik ve Kariyer Danışmanlığı Yardım (17) Yönlendirme (14) Rehber (8) Danışma (7) Bilgilendirme (5) Destek (4) Motive etme (3) Taktik (2) Tavsiye (2) Akıl hocası (1) Katkı sağlama (1) Uyarı (1) Rehber öğretmen (1) Toplam Kelime sayısı: 19 Toplam frekans: 94 Yol gösterme (14) Tanıtım (5) Öngörme (4) Konferans (2) Cesaretlendirme (1) Meslek rehberi (1)
Kariyere götüren süreçler ile ilgili cevaplar Kariyere götüren süreçler Sınav (7) Eğitim (4) Zaman (3) Bilinç (2) İdeal (1) Emek (1) Disiplin (5) Program (4) Mantık (2) Sorumluluk (2) Vizyon (1) Araştırma (1) Toplam Kelime sayısı: 18 Toplam frekans: 46 Deneyim (5) Azim (3) İstek (2) Çaba (1) Zaman yönetimi (1) Keşfetme (1)
Kariyer Engelleri ile ilgili cevaplar Kariyer engelleri Gelecek kaygısı (4) Ekonomik sıkıntı (4) Stres (2) Sınırlılık (1) Zorluk (1) Fiyasko (1) Yarış (1) Umutsuzluk (1) Toplam Kelime sayısı: 8 Toplam frekans: 15
• 157 öğrenciden 110’u «kariyer rehberliği» ile ilgili cümle kurmuştur. Bu cümlelerin 68’inde anahtar kelime olarak yazdıkları kodlar kullanılmıştır. Kullanılan kodlar en yüksek frekanslara sahip olan kelimelerdir.
Kariyer rehberliği ile ilgili cümle örnekleri • Ö 5: Kariyer rehberliği başarılı bireylerin geleceklerini doğru bir şekilde planlamalarına yardımcı olur • Ö 9: Kariyer rehberliği geleceğimize şekil verebilir • Ö 29: Doğru mesleği seçmektir • Ö 38: Hedefi olan veya olmayan bireylere kendi yeteneklerini keşfetmesi ve yanlış kararlardan korunması için verilen hizmettir • Ö 58: İnsanın yetenek ve ilgi alanları doğrultusunda yönlendirilmesidir • Ö 68: Kariyer rehberliği yol göstericidir • Ö 144: Meslek seçimi hakkından yol gösterici çalışmadır • Ö 145: Kişiye vizyon ve hedef kazandırılması amaçlanmalıdır
Bireysel kariyer planlaması ile ilgili bulgular
Sonuç beklentileri ile ilgili cevaplar Somut sonuç beklentileri Soyut sonuç beklentileri Meslek (38) Para (38) İş (20) Çalışma (16) Evlenmek (6) Araba (3) Zenginlik (2) Şirket(2) Gelecek 39 Mutluluk (16) Hayal (13) Güven (12) Hayat (11) Saygınlık (9) Güç (2) Huzur (2) Rahatlık (2) Güvence (1) Toplam Kelime sayısı: 18 Toplam frekans: 230 Kariyer rehberliği anahtar kavramına «sonuç beklentileri temasına 25 kelime 296 frekansla cevap vermişlerdir. Bireysel kariyer rehberliği anahtar kavramına daha az kelime ve frekansla cevap vermişlerdir.
Kişisel hedeflerle ilgili cevaplar Kişisel hedefler Üniversite (61) Hedef (20) Plan (10) Seçeceği mesleği yazan (19) Yükselmek (4) Statü (4) Yabancı dil (5) Yurt dışı (4) Uzmanlık (4) Kodlama (2) Toplam Kelime sayısı: 10 Toplam frekans: 123 Kişisel hedefler temasında kelime sayısı bireysel planlama anahtar kavramı ile ilgili kariyer rehberliği anahtar kavramından 2 kelime daha az olsa da cevap frekansı fazladır
Kişisel niteliklerle ilgili cevaplar Kişisel nitelikler Başarı (18) İlgi (12) Özgüven (12) Yetenek (5) Beceri (3) Kişisel özellik (4) Özgeçmiş (2) Yönelim (2) Toplam Kelime sayısı: 8 Toplam frekans: 58 Kariyer rehberliği anahtar kavramı bu temada 6 /33 idi
Rehberlik ve Kariyer Danışmanlığı ile ilgili cevaplar Rehberlik ve Kariyer Danışmanlığı Yardım (8) Yönlendirme (6) Yol gösterme (3) Rehberlik (2) Toplam Kelime sayısı: 4 Toplam frekans: 19 Kariyer rehberliği anahtar kavramında bu tema 19 /94 idi.
Kariyere götüren süreçler ile ilgili cevaplar Kariyere götüren süreçler Azim (8) Karar (5) Sağlık (2) Sektör (2) Aile (1) Koşullar(1) Amaç (1) İstek (6) Eğitim (6) Disiplin (4) Zaman (4) Umut (2) Bilgi (2) Mecburiyet (2) Sermaye (1) İmkan (1) Mülakat (1) İstikrar (1) Girişim (1) Sabır (1) Verimlilik (1) Düzen (6) Sınav (5) Hırs (3) Çaba (3) Kazanmak (2) Heyecan (2) Analiz (1) Sonuç (1) Staj (1) Emek (1) Deneyim (1) İrade (1) Sorumluluk (1) Toplam Kelime sayısı: 34 Toplam frekans: 81 Kariyer rehberliği anahtar kavramında bu tema 18/46 idi.
Kariyer Engelleri ile ilgili cevaplar Kariyer engelleri Kaygı (5) Stres (6) İşsizlik (1) Toplam Kelime sayısı: 3 Toplam frekans: 12 Kariyer rehberliği anahtar kavramında bu tema 8/15 idi.
• 157 öğrenciden 96’sı «bireysel kariyer planlaması» ile ilgili cümle kurmuştur. Bu cümlelerin 61’inde anahtar kelime olarak yazdıkları kodlar kullanılmıştır. Kullanılan kodlar en yüksek frekanslara sahip olan kelimelerdir.
«Bireysel kariyer planlaması» ile ilgili cümle örnekleri • Ö 7: Bireysel kariyer planlaması bir insanın ilgi alanını keşfedip bu doğrultuda yol alabilmesine imkan tanır • Ö 9: Bireysel kariyer planlaması insanın kişiliğine uygun ve gelecekte onu tatmin edecek bir meslek seçmesi ile ilgilidir • Ö 12: Kendi geleceğimiz için plan yapmaktır • Ö 21: Geleceğimi planlayamıyor olmamdan dolayı bir yere gelebilme ihtimalimin çok düşük olduğunu düşünüyor ve kaygı duyuyorum. • Ö 32: Kişisel hedef ve isteklerimiz doğrultusunda kendimizi geliştirdiğimiz uygulamalardır. • Ö 117: Yetenekler ve hayaller göz önünde bulundurularak seçilen meslekte en iyisi olmaktır • Ö 140: Tıp fakültesi kazanmak, psikiyatri alanında ilerleyip çeşitli projeler üzerinde doktora yaparak yurt dışında çalışma imkanı elde etmektir.
Bulguların Yorumlanması • Öğrencilerin “kariyer rehberliği” ve “bireysel kariyer planlaması” kavramlarını yakın ilişkili gördükleri belirlenmiştir. Her iki kavramı da sonuç beklentileri, bireysel, sosyal etkileyiciler, kariyer destekleri, kariyer engelleri, güç ve statü, içsel motivasyon kaynakları temaları ile ilişkilendirdikleri görülmüştür. • Bireysel kariyer planlaması kavramını bireysel özelliklerle daha fazla ilişkilendirmişlerdir. Yine her iki kavramı da; meslek, gelecek, başarı, hedef, üniversite, para gibi somut sonuç beklentileri ile ilişkilendirmişlerdir. • Bunun yanında mutluluk, sevinç, evlilik, özgürlük, güven, hayat, güvence, huzur, heyecan, sorumluluk gibi soyut sonuç beklentileri ile ilişkilendirmişlerdir.
Sonuç ve tartışma • Öğrencilerin özellikle «bireysel kariyer planlaması» anahtar kavramına verdikleri cevaplar literatürdeki (Şimşek vd, 2004: 15; Ataay vd. , 1998: 231; Aytaç, 2005: 233; Kocabey, 2010: 94; İbiş, 2011: 8; Gürel, 2010: 12) «kariyer planlaması» tanımlarındaki kavramlara yakın olduğu söylenebilir.
Sonuç ve tartışma • • Sonuç olarak öğrenciler “kariyer rehberliği” ve “bireysel kariyer planlaması” kavramlarını benzer kavramlarla ilişkilendirmişlerdir. Kariyer rehberliği kavramını yardım, yol/yön gösterme, tanıtım, yönlendirme, rehberlik etme, bilgilendirme rehber öğretmen kavramları ile daha fazla ilişkilendirmişlerdir. Bireysel kariyer planlamasını ise ilgi, yetenek, başarı, sağlık, bilinç, beceri gibi bireysel özelliklerle daha fazla ilişkilendirmişlerdir. Yine azim, çaba, istek, hırs, emek, gelişmek irade, umut kavramları her iki kavram için de kullanılmıştır. Ancak içsel motivasyon kaynakları ve kariyere götüren süreçler teması olarak adlandırılan bu kavramlar bireysel kariyer planlaması kavramı ile daha fazla ilişkilendirilmiştir. Bu anlamda öğrencilerin kariyer kavramını Bir alanında ilerleyerek daha çok gelir, daha fazla sorumluluk, saygınlık, güç ve prestij elde etme yolundaki çabaların bütünü olarak algıladıkları söylenebilir. Kariyer planlama, bireyin eğitimi, bilgisi, çevresi ve tecrübesini geliştirerek gelmek istediği pozisyonu planlaması olarak gördükleri söylenebilir. Bireysel kariyer planlaması kavramı ve kariyer rehberliğini öğrenci gözünde yapılacak araştırmalara gereksinim vardır. Bu yönlü araştırmalar farklı öğretim kademeleri ve farklı okul türleri için de yapılmalıdır.
Kaynaklar • • • Ataay, İ. D. Ve Diğerleri. (1998), İnsan Kaynakları Yönetimi, İstanbul: Üniversitesi İşletme Fakültesi Yayınları. Aytaç, S. (2005), Çalışma Yaşamında Kariyer Yönetimi Planlaması, Gelişimi ve Sorunları, Ezgi Kitabevi, Bursa. Bahar, M. (2003). Biyoloji Eğitiminde Kavram Yanılgıları ve Kavram Değişim Stratejileri, Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri / Educational Sciences: Theory & Practice, 3 (1), 27 -64. Gürel, M. T. (2010). ‘‘Kariyer Planlamada Yetkinliklerin Önemi ve Bir Araştırma’’, Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. İbiş, E. (2011). ‘‘Öğrencilerin Üniversite Bölüm Tercihleri İle Kariyer Yönelimleri Arasındaki İlişkiye Dair Bir Araştırma’’, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. Kocabey, U. (2010). ‘‘İşletmelerde Performans Değerlendirme, Geri Bildirim, Kariyer Planlama ve Örgütsel Bağlılık Arasındaki İlişkilere Yönelik Bir Araştırma’’, Gebze İleri Teknoloji Enstitüsü, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Gebze. Miles, M, B. , & Huberman, A. M. (1994). Qualitative data analysis: An expanded Sourcebook. (2 nd ed). Thousand Oaks, CA: Sage. Niles, G. S. &Harris-Bowlsbey. (2013). 21. Yüzyılda Kariyer Gelişimi Müdahaleleri. (Çeviri Ed: Fidan Korkut Owen). Ankara: Nobel Yayınları Şimşek M. Ş. Ve Diğerleri. (2004), Kariyer Yönetimi, Gazi Kitabevi, Ankara. Yıldırım, A. (1999). Nitel Araştırma yöntemlerinin temel özellikleri ve eğitim araştırmalarındaki yeri ve önemi, Eğitim ve Bilim Dergisi (TED), 23(112), 7 -17
- Slides: 33