Teorijske i metodoloke osnove nauke o drutvenim devijacijama

Teorijske i metodološke osnove nauke o društvenim devijacijama

Istorijski koreni nauke o društvenim devijacijama • Koreni: 1. Društvene krize ranog građanskog društva (socijalne protivrečnosti i problemi) 2. Tzv. parcijalne studije socijalnih problema 3. Socijalni i humanistički pokreti (radnički, sindikalni i humanistički) 4. Saznanja društvenih nauka (sociologija) 5. Saznanja humanističkih nauka (medicine, psihijatrija, psihologija)

Parcijalne studije kao prethodnice zasnivanja socijalne patologije • Između prve i druge buržoaske revolucije • Predmet: pojedini socijalni problemi • Vileri (mortalitet tekstilnih radnika), Šatonef (diferencijalni mortalitet između bogatih i siromašnih slojeva), Sen-Mori (problemi industrijskih radnika) • Doprinosi: prvi pokušaji izučavanja devijacija primenom naučnih metoda • Nedostaci: parcijalnost (van konteksta društvenih odnosa i veza sa drugim devijacijama)

Moralni statističari • Prvi statistike tridesetih godina XIX veka • Ketle, Geri kao utemeljivači socijalne fizike ili moralne statistike • Analiza socijalnih problema na principima prirodnih nauka • Longitudinalna istraživanja siromaštva, demografskih pojava i kriminaliteta • Socijalna i prostorna distribucija socijalnih problema • Kartografi – distribucija društvenih devijacija u prostornom smislu

Istraživanja kriminaliteta • Ustaljene stope duži niz godina – kriminalitet je društvena pojava • Uticaj prirodnih faktora na socijalne probleme (kriminal na severu i jugu) • “Termički zakon kriminaliteta” (Ketle): klimatsko-geografski faktori utiču na strukturu i prirodu kriminaliteta • Dejstvo prirodnih uslova na imovinski kriminalitet (sušne godine, cena namernica. . . ) • Teorija srednjeg, prosečnog čoveka u pravilnosti javljanja devijantnih pojava

Moralni statističari (2) Doprinosi Nedostaci • Razvoj statističkih istraživanja i metoda • Razvoj kartografskih metoda • Utvrđivanje pravilnosti i zakonitosti između socijalnih problema i geografskoklimatskih uslova • Niz saznanja o konkretnim pojavama • Shvatanje devijacija društvenim pojavama • Metodološka jednostranost • Donošenje zaključaka o uzročnosti na osnovu korelacija • Zanemaren uticaj ličnosti

Socijalutopisti • R. Oven, Sen-Simon, Š. Furije • Socijalni problemi buržoaskog društva kao posledica nejednakosti socijalne prirode • Tri zla građanskog društva: 1. Privatna svojina 2. Buržoaski brak 3. Sistem obrazovanja građanskog društva

Socijalutopisti (2) • Izučavanja kriminaliteta: 1. Deo svakodnevnice radničke klase (inferiornost) 2. Primitivni oblik klasne borbe (položaj) 3. Vezan za zakon o višku stanovnika (višak radne snage) 4. Logička posledica opšteg egoizma koji je neminovan u uslovima konkurentske borbe • Pokušaj izgradnje koncepcije društvenih promena – socijalni eksperiment kolonija “Harmony” (R. Oven)

Socijalutopisti (3) Doprinosi • Skretanje pažnje na društvene uzroke • Analize konkretnih socijalnih pojava • Korišćenje statističkih metoda • Socijalni eksperiment • Pokušaj utvrđivanja zakonitosti soc. devijacija toga vremena Nedostaci • Nerealnost projekta (socijalni eksperiment) • Utopizam • Prenaglašavanje ekonomskih faktora

Tradicionalne socijalno patološke teorije – bioantropološke teorije • Druga polovina XIX veka • Pozitivistički kriterijumi VS moralističkih sudova • Biloške karakteristike (nasledna i stečena svojstva) kao odlučujući činioci devijacija • Začeci u frenološkim istraživanjima koja su brzo odbačena (devijacija kao posledica razvijenosti posebnih moždanih organa, urođena i biološki determinisana) • F. J. Gal – posebni organi za devijacije; udubljenja i ispupčenja na lobanji

Bioantropološke teorije – Lombrozo • “Pozitivna škola”, “škola pozitivne kriminologije” • Darvinova teorija evolucije; metode: posmatranje i merenje karakteristika čoveka • Sličnost između lobanje višestrukog kriminalca i čovekolikih majmuna • Atavistički urođen prestupnik – nasleđivanje nekih evolucijom prevaziđenih karakteristika • Posedovanje najmanje 5 fizičkih i psihičkih anomalija (dokaz atavizma) – tip urođenog zločinca

Bioantropološke teorije (3) • Kritike Lambroza: dokazana netačnost hipoteze o urođenom kriminalcu • Tipovi kriminalaca (Lambrozo): 1. Rođeni ili atavistički (35 -40% prestupnika, uglavnom povratnici) 2. Epileptični kriminalac (karakteristike rođenog kriminalca uz česte glavobolje, delirijuma, halucinacija. . . ) 3. Kriminalac iz strasti (kontrast sa urođenim zločincem, zastupljen sa 5 -6% kod izvršilaca krivičnih dela) 4. Slučajni (pseudo-devijanti, kriminaloidi, kriminalci iz navike) Doprinosi: medicini, zasnivanju kriminologije, metodologiji (metode merenja, neposrednog posmatranja), uticaj na shvatanje devijacija u opštoj i naučnoj javnosti i na odnos prema kriminalcima

Teorije o nasleđivanju kriminalnih dispozicija • Prva istraživanja: studije monozigotnih i bizogotnih blizanaca (uticaj Lambroza) “Zločin kao sudbina” (korelacija u devijantnom ponašanju kod 80% parova monozigota) • Studije kriminalnih porodica (Juke iz Njujorka i Kalikak) – dejstvo naslednih faktora kao vrsta sudbine uz zanemarivanje socijalnih uslova • Novije teorije o nasleđivanju – genske promene (aberacije hromozoma)

Psihološke teorije o devijacijama • Devijacije se objašnjavaju delovanjem psiholoških faktora • Opšti tipovi: 1. Devijacije kao posledica defekta psiholoških svojstava čoveka 2. Devijacije kao poremećaj psihičkih procesa ili funkcija 3. Devijacije kao celina psiholoških karakteristika ličnosti

Teorija emocionalne nezrelosti • Devijacijama su sklone ličnosti koje su ostale u razvoju na relativno niskom nivou (ekscentrične emocije i afekti/ubistva na mah, linč. . . ) • Predstavnik: Maršal (uticaj nervne labilnosti na pojavu agresija)

Teorije niske inteligencije • Nastale u Nemačkoj između dva svetska rata • Niska inteligencija kao uzrok devijantnog ponašanja • Godar: eksperimentalni uzorak u kome je 70% zličinaca bilo sa niskom inteligencijom • Problematična validnost zaključaka: nepostojanje adekvatnih testova inteligencije, korišćenje neverbalnih metoda, nestandardizovani testovi

Teorije niske inteligencije (2) • Doprinos Gordona sedamdesetih godina XIX veka: analiza veza između inteligencije, kriminala i socijalnih faktora (socijalna funkcija inteligencije) • Primer Kineza i Jevreja • Hirši i Hindling: delinkventi imaju niži inteligenciju za 8 jedinica • Meri Vudvord: upotreba i uzorak na kome su primenjivani testovi inteligencije (delinkventi uspešniji na neverbalnim testovima) • Novija istraživanja u Kembridžu: faktori su (osim inteligencije) i oskudno školovanje, opšte-kulturni nivo i siromaštvo porodice

Teorije frustracije • Osujećenje potreba ili motiva je odlučujući psihološki mehanizam nastanka devijacije • Na pojavu frustracija utiču: 1. Objektivni uslovi – situacije 2. Socijalne prepreke (zabrane, tabui) 3. Prepreke u samoj ličnosti • Dolard et al. : frustracije se javljaju usled sniženog praga tolerancije u odnosu na situaciju u kojoj se osoba nalazi

Teorije imitacije • Jedne od najstarijih u okviru ove grupe teorija • G. Tard: imitiranje devijanta na principu koncentričnih talasa • Mehanizmi: 1. sticanje navike 2. vežbanje

Teorije učenja • Uslovljenost devijantnog, odnosno nedevijantnog ponašanja preko mehanizama i načina učenja obrazaca ponašanja • Teorije uslovljavanja (Pavlov): 1. Učenje stimulacijom ili nagrađivanjem 2. Metoda kažnjavanja • Značajniji drugi način učenja • Skiner: efikasnije učenje metodom nagrađivanja (pripadnici srednje i više klase)

Teorije neuspele socijalizacije • Ukupan proces razvoja ličnosti odnosno socijalizacija • Neuspela socijalizacija – uzrok nastanka devijacije • Razvoj ličnosti određuju dve grupe faktora (Ajzenk): 1. Nasledni (ektrovertni i introvertni tip ličnosti) 2. Faktori sredine (socijalno-psihološki, interakcijski)

Teorija o psihopatijama • Poseban tip ličnosti koji nije duševno oboleo ili koji nema psihijatrijske poremećaje ali se stalno poremećeno ponaša (ispravna neurološka slika ali ne i odnos sa drugim ljudima) • Uzroci psihopatija: socijalno-neurološka teorija (kauzalni procesi) 1. Dete lišeno roditeljske ljubavi + potpuno odbačeno 2. Delimično lišeno ljubavi + oštećenje mozga 3. Delimično lišene ljubavi + negativni uticaji sredine

Psihoanalitičke teorije • Frojd i njegovi sledbenici • Segmenti ličnosti: Id (ono), Ego (ja) i Super-ego (nad-ja) • Eros i tanatos u Id-u (prevladavanje tanatosa = agresija prema drugome ili autoagresija) • Ego – kontrola Id-a preko mehanizma odnosa prijatno/neprijatno • Razvoj Ega i Super-ega do 5. godine – odlučujući uticaj razrešenja Edipovog i Elektrinog kompleksa

Psihoanalitičke teorije (2) • Devijantno ponašanje kao posledica slabog Ega ili visoko razvijenog Super-ega • Doprinosi psihoanalitičkih teorija: objašnjenje i razumevanje devijacija (kompletna psihička struktura ličnosti), empirijski i praktični doprinos, skreže pažnju na nesvesne elemente ličnosti • Slabosti psihoanalitičke teorije: nemoguće meriti i posmatrati id, ego i super-ego, dokazivanje njihovog postojanja na posredana način (hipnoza, tumačenje snova. . . )