Teorija etiketiranja Dragana Stankovi Teorija etiketiranja Beker Lemert

Teorija etiketiranja Dragana Stanković

Teorija etiketiranja (Beker, Lemert, Erikson, Gofman) • Funkcionalističke - Pojedinac koji krši norme - Problem poretka - Posmatranje društva spolja (strukture i mahanizmi koji obezbeđuju funkcionisanje) • Teorija etiketiranja - Reakcije društvene sredine na ponašanje - Uzajamna akcija pojedinaca - Posmatranje društva iznutra (kako međusobni odnosi utiču na karakter društva)

• Nepostojanje unapred date prirode ličnosti • Čovekovo samoopažanje i akcije su proizvod uzajamnih definisanja u procesu interakcije • “Ja” i “Mene” • Čovekov identitet kao društveni konstrukt

Osnovne postavke 1. Reakcija društvene - Ponašanje pojedinca sredine na koji krši društvene ponašanje norme pojedinaca i grupa 2. Interesovanje za: - Razliku, odnosno nastanak devijacija granicu između u procesu interakcije devijantnog i pojedinaca nedevijantnog

Osnovne postavke 3. Devijantno ponašanje je ono ponašanje koje izaziva društvenu reakciju 4. Devijacija se ne može objašnjavati već samo razumeti kao proces nastajanja (“ponašanje koje zahteva intervenciju institucija socijalne kontrole”) 5. Ideja vrednosno-kulturnog pluralizma (moćni mogu da nametnu svoja pravila)

Osnovne postavke 6. Mehanizmi koji pokreću devijacije: u procesu nastajanja devijacija učestvuju i devijanti i nedevijanti (različiti uzroci u svakoj fazi nastanka) 7. Devijacije nastaju u okviru kolektivne akcije (interakcije) • Nepostojanje homogene devijantne grupe i zajedničkih faktora za nastanak devijacija

Lemert • Proces nastajanja devijacija: • primarna i faza Sekundarna sekundarna devijacija • Primarna usled velikog broja uzroka, funkcionalno uklopljena u društveno prihvatljivu ulogu • Ne dovodi do reorganizacije ličnosti • Društvo ne smatra pojedinca devijantnim • Usled ponavljanja devijantnog ponašanja, može doći do reorganizacije uloge: preuzmanje druge, socijalno prihvatljive uloge ili preuzimanje devijantne uloge

Sekundarna devijacija (Lemert) • Upotreba devijantnog ponašanja ili uloge kao sredstvo odbrane, napada ili prilagođavanja problemima koji su posledica reakcije na primarnu devijaciju • Nova lična integracija i identifikacija sa devijantima

Faze razvoja devijacije (Lemert) 1. Primarna devijacija (nekonformističko ponašanje) 2. Društveno etiketiranje i kažnjavanje (prezir, odbacivanje. . . ) 3. Pojačavanje primarne devijacije 4. Pojačano kažnjavanje uz složenije kazne 5. Nastavljanje devijantnog ponašanja (mržnja prema onima koji izriču kazne)

Faze razvoja devijacije (Lemert) 6. Javno i formalno etiketiranje devijanta (posebne ustanove socijalne kontrole) 7. Jačanje i utvrđivanje devijantnog ponašanja 8. Prihvatanje devijacija kao dela društvenog statusa i prilagođavanje zasnovano na devijantnoj ulozi

Beker – “model devijantne karijere” 1. Nekonformistički čin 2. Razvijanje devijantnih motiva i interesa 3. Nekonformističko ponašanje primećuju drugi, odnosno pojedinac je uhvaćen u devijaciji 4. Javno etiketiranje kao devijant 5. Promena devijantove soc. komunikacije usled stigmatizacije 6. Sticanje statusa devijanta (promena identiteta)

Beker – “model devijantne karijere” (2) 7. Uopštavanje devijantne uloge (niz drugih devijantnih osobina, retrospekcija, stereotipne dijagnoze) 8. Uključivanje devijanta u organizovanu devijantnu grupu • Sekvencijalni-postupni model (za razliku od simultanog-jednovremenog modela)

Društveni mehanizmi koji proizvode devijacije 1. Stereotipiziranje (svrstavanje u određene kategorije) 2. Naknadna, retrospektivna interpretacija (društvena sredina devijanta posmatra “u novom svetlu” i negiranje prethodnog identiteta) 3. Cenkanje i pregovaranje oko dijagnoze ponašanja i sankcija (značaj društvene moći) 4. Institucionalni nivo proizvodnje devijantnosti (tzv. totalne institucije)

Gofman: tipovi totalnih institucija 1. Institucije za nemoćne bezopasne 2. Institucije za nemoćne ali opasne po okolinu 3. Institucije za opasne pojedince koji namerno krše norme i ugrožavaju zajednicu 4. Institucije sa jasnim korisnim ciljem i za obavljanje nekih posebnih zadataka 5. Institucije za povlačenje od sveta i duhovno uzdizanje

Totalne instutucije • Proces umrtvljavanja osobenosti klijenata (uništavanje prethodnog identiteta ponižavajućim postupcima i procedurama) • Svet štićenika i svet osoblja

Doprinosi teorije etiketiranja • Doprinosi 1. Kritika prethodnih pozitivističkih i funkcionalističkih pristupa devijacijama 2. Analiza mehanizma nastanka devijantnosti 3. Ukazivanje na nedostatke socijalnih institucija koje doprinose etiketiranju

Nedostaci teorije etiketiranja 1. Ličnost devijanta posmatra kao preterano pasivno biće (uloga objekta u nastanku devijantnosti) 2. Kritika društvenih institucija odnosi se samo na niže nivoe društvene organizacije i vlasti 3. Nepostojanje stvarne kritike društva i slojeva koji poseduju najveću moć 4. Zanemarivanje prirode osnovnih društvenih odnosa na pojavu devijacija 5. Zapostavljanje ispitivanja devijacija vladajućih institucija i nosilaca društvene moći 6. Relativizam

Kritičke teorije • Reakcija pojedinaca na bolesno ili nepravedno društvo • Uzrok devijacije u društvenom odnosu 1. Socijalno (humano)-antropološka teorija 2. Radikalne teorije devijantnosti

Radikalne (nove) teorije • Darendorf, teorija sukoba • Svaka društvena institucija se odlikuje dihotomnom strukturom (grupa koja poseduje vlast i grupa koja je nema) • Odbacivanje ideje o vrednosnoj neutralnosti nauke • Zajednička osnova: 1. kritika građanskog društva 2. Zalaganje za radikalne društvene promene 3. Angažman u korenitim promenama

Evropska grupa za izučavanje devijacija i društvene kontrole • • - Kritike ranijih teorija Teorije o društvenim devijacijama: pol. ekonomija devijacija i reakcije Uitcaj reakcije na dalje ponašanje devijanta - Socijalna psihologija devijacija - Socijalna dinamika devijacija Osmišljavanje promena, osnivanje udruženja

Američka grupa okupljena oko časopisa • Kapitalistički odnosi su kriminalni • Kvini – kapitalistički sistem kao ključni kriminogeni faktor • Radikalne promene celine sistema • Devijacije i kriminal kao jedino raspoloživo sredstvo u borbi siromašnih protiv nosilaca društvene moći

Skandinavska grupa radikalnih kriminologa • Usmerenost ka reformama instutucionalnih sistema društvene reakcije na devijacije (reforme krivičnog zakonodavstva, sistema sankcija. . . ) • Objašnjenja i analize društvene kontrole u državama blagostanja • Savetnici vlada sa ciljem da “iznutra” radikalno menjaju stvari

Emancipatorni socijalni rad • Radikalne ideje i prakse • Ideja o stvaralačkim moćima i odgovornostima čoveka, potrebama i ukupnom mentalnom zdravlju • Kritičko promišljanje profesionalnih uloga socijalnog rada i radnika i definisanje novih • Udeo socijalnih radnika u emancipaciji marginalizovanih društvenih grupa