Teoria finansw publicznych Prawo finansw publicznych Teoria finansw

Teoria finansów publicznych Prawo finansów publicznych Teoria finansów publicznych (1) 1

Czym są finanse publiczne? W doktrynie W ujęciu ustawowym (1) Planowanie, gromadzenie, wydatkowanie, wykorzystywanie…. . Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych ( Dz. U z 2019 r, poz. 869) – dalej jako: UFP …zasobów majątkowych …środków pieniężnych (2) Dokonywanie……. . …operacji finansowych …operacji gospodarczych (3) … zgodnie z przepisami prawa, przez: korporacje publicznoprawne (inne) jednostki sektora finansów publicznych UFP 3. Finanse publiczne obejmują procesy związane z gromadzeniem środków publicznych oraz ich rozdysponowywaniem, w szczególności: 1) gromadzenie dochodów i przychodów publicznych; 2) wydatkowanie środków publicznych; 3) finansowanie potrzeb pożyczkowych budżetu państwa; 4) zaciąganie zobowiązań angażujących środki publiczne; 5) zarządzanie środkami publicznymi; 6) zarządzanie długiem publicznym; 7) rozliczenia z budżetem Unii Europejskiej. Teoria finansów publicznych (1) 2

Finanse publiczne a prywatne FINANSE PUBLICZNE PODMIOTY FINANSE PRYWATNE 1. Korporacje publiczne 1. Podmioty prawa prywatnego (osoby ( Skarb Państwa, UE, JST) fizyczne, spółki, przedsiębiorstwa) 2. Sektor Finansów Publicznych 2. Korporacje związkowe 3. Bank centralny (formalnie poza SFP) (partie, fundacje, stowarzyszenia) Realizacja zadań publicznych Ochrona interesów państwa w sektorze gospodarczym Nakaz gromadzenia dochodów publicznych Realizacja interesów gospodarczych lub celów statutowych Przymus osiągnięcia zysku ŚRODKI EKONOMICZNE Interwencjonizm państwa Centralne zarządzanie Wolna konkurencja rynkowa Indywidualne zarządzanie ŚRODKI PRAWNE Przymus administracyjny Rozwinięty system kontroli finansowej KC 3531. Strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. CEL DZIAŁALNOŚCI Teoria finansów publicznych (1) 3

Skala finansów publicznych a prywatnych (źródło: Ranking 200 największych polskich przedsiębiorstw - Wprost) PODMIOT DOCHODY (ZASOBY MAJĄTKOWE) w roku 2018 Skarb Państwa > 1 bln zł* Budżet Państwa 390 mld zł Budżet Unii Europejskiej 146 mld € Budżety JST (razem) 230 mld zł** NBP 400 mld zł*** Firma Przychody roczne (mln zł) PKN ORLEN 106, 8 PGNIG 34, 3 GRUPA LOTOS 28, 5 PGE 28, 1 PZU 20, 4 KGHM 19, 6 TAURON 18, 4 PKO BP 14, 9 LEWIATAN 10, 5 SPECJAŁ 10, 3 ENEA 9, 8 CYFROWY POLSAT 9, 8 LASY PAŃSTWOWE *Zabytki i zasoby naturalne – bez wyceny: stan na 31 XII 2015 r. ENERGA ** dane za rok 2015 (RIO) GRUPA AZOTY *** pasywa ogółem: stan na 31 XII 2014 r. Teoria finansów publicznych (1) 9, 2 8, 5 4

Funkcje finansów publicznych FISKALNA - REDYSTRYBUCYJNA – STABILIZACYJNA - STYMULACYJNA FUNKCJA STABILIZACYJNA Pobór części dochodów podatników tytułem danin (funkcja fiskalna) 1. Obserwacja zjawisk makroekonomicznych PKB Bilans płatniczy Kurs walutowy Poziom inflacji i bezrobocia Budżet publiczny 2. Kontrola przestrzegania przepisów prawa finansowego 3. Wykrywanie obszarów nieprawidłowości Podatnicy (wypracowują dochód narodowy) Wtórny podział dochodu narodowego na zadania publiczne (funkcja redystrybucyjna) Redystrybucja: czasowa, podmiotowa, przedmiotowa, terytorialna Szara strefa Deficyt i dług publiczny Niegospodarność JSFP 4. Wprowadzanie niezbędnych zmian w systemie finansowym Teoria finansów publicznych (1) 5

Granice fiskalizmu (1) (dane za: Eurostat; stan na 31 XII 2019) Udział dochodów publicznych w PKB Udział wydatków publicznych w PKB Nadwyżka / deficyt względem PKB Dług publiczny względem PKB EU 28 45, 1% 45, 8% (-) 0, 7% 79, 3% EA 19 46, 5% 47, 1% (-) 0, 6% 86, 3% FRA 52, 6% 55, 6% (-) 3% 101% FIN 52, 5% 53, 3% (-) 0, 8% 64, 2% SWE 49, 8% 49, 3% 0, 5% 35, 9% ITA 47, 1% 48, 7% (-) 1, 6% 137% GER 46, 8% 45, 4% 1, 4% 61% IRL 25, 2% 24, 8% 0, 4% 59% POL 41, 2% 41, 5% (-) 0, 3% 48, 9% UK 38, 9% 41% (-) 2, 1% 84, 6% NOR 58, 3% 51, 8% 6, 5% 41% Teoria finansów publicznych (1) 6

Granice fiskalizmu (2) Krzywa Laffera (www. wikipedia. org) Reguła edynburska David Ricardo, 1833 „leave them as you find them” „…podatki zmieniając poziom dochodu i majątku podatnika nie powinny doprowadzać do rezygnacji z działalności, dzięki której ten dochód i majątek został osiągnięty…. . ” Teoria finansów publicznych (1) 7

Granice fiskalizmu (3) Sprawiedliwość podatkowa • • • Wszystkie podmioty muszą być w jednakowych warunkach traktowane według jednej miary (sprawiedliwość pozioma) Magiczny czworobok Niska inflacja Niskie bezrobocie Wysoki wzrost gospodarczy Wysoki poziom obrotów handlowych z zagranicą Wysokość obciążenia podatkowego winna pozostawać w racjonalnym stosunku do zdolności płatniczej podatnika (sprawiedliwość pionowa) Cele publiczne, na jakie państwo przeznacza wpływy podatkowe muszą być powszechnie aprobowane (sprawiedliwość społeczna) Teoria finansów publicznych (1) 8

Granice fiskalizmu (4) ( źródło: Centrum im. Adama Smitha) Teoria finansów publicznych (1) 9

Funkcja stymulacyjna finansów publicznych POLITYKA FISKALNA Polityka EKONOMICZNA Restrykcyjna: < wydatki > podatki Ekspansywna: > wydatki, < podatki POLITYKA PIENIĘŻNA Polityka podatkowa Uwarunkowania ekonomiczne i prawne Polityka Wydatkowa Polityka deficytu i długu publicznego NBP: niezależność od rządu + utrzymanie stabilności cen Oczekiwania społeczne Pobudzanie pozytywnych Hamowanie negatywnych zjawisk gospodarczych Decyzje polityczne Bodźce finansowe (preferencje podatkowe / dotacje / pożyczki) Teoria finansów publicznych (1) 10

Finanse publiczne w Konstytucji RP Zakres regulacji Zasady konstytucyjne 1 Materia budżetowa Bank centralny Daniny publiczne Deficyt i dług publiczny Finanse samorządowe • Ochrona interesów finansowych państwa • 84, 146, 203, 204, 216, 220, 226, 227 2 • Gwarancje praw obywatelskich w zakresie systemu finansowego • 20, 22, 32, 61, 64, 217 3 • Gwarancje finansowe dla jednostek samorządu terytorialnego • 165, 167 - 168 4 • Szczególne wymogi co do legislacji finansowej • 89, 118, 123, 190, 216 - 226 Teoria finansów publicznych (1) 11

Konstytucja RP / ochrona interesu finansowego państwa Art. 216. 1. Środki finansowe na cele publiczne są gromadzone i wydatkowane w sposób określony w ustawie. 2. Nabywanie, zbywanie i obciążanie nieruchomości, udziałów lub akcji oraz emisja papierów wartościowych przez Skarb Państwa, Narodowy Bank Polski lub inne państwowe osoby prawne następuje na zasadach i w trybie określonych w ustawie. 3. Ustanowienie monopolu następuje w drodze ustawy. 4. Zaciąganie pożyczek oraz udzielanie gwarancji i poręczeń finansowych przez państwo następuje na zasadach i w trybie określonych w ustawie. 5. Nie wolno zaciągać pożyczek lub udzielać gwarancji i poręczeń finansowych, w następstwie których państwowy dług publiczny przekroczy 3/5 wartości rocznego produktu krajowego brutto. Sposób obliczania wartości rocznego produktu krajowego brutto oraz państwowego długu publicznego określa ustawa. Art. 220. 1. Zwiększenie wydatków lub ograniczenie dochodów planowanych przez Radę Ministrów nie może powodować ustalenia przez Sejm większego deficytu budżetowego niż przewidziany w projekcie ustawy budżetowej. 2. Ustawa budżetowa nie może przewidywać pokrywania deficytu budżetowego przez zaciąganie zobowiązania w centralnym banku państwa. Art. 84. Każdy jest obowiązany do ponoszenia ciężarów i świadczeń publicznych, w tym podatków, określonych w ustawie. Art. 146 4. W zakresie i na zasadach określonych w Konstytucji i ustawach Rada Ministrów w szczególności: 4) chroni interesy Skarbu Państwa, 5) uchwala projekt budżetu państwa, 6) kieruje wykonaniem budżetu państwa oraz uchwala zamknięcie rachunków państwowych i sprawozdanie z wykonania budżetu, Art. 204. 1. Najwyższa Izba Kontroli przedkłada Sejmowi: 1) analizę wykonania budżetu państwa i założeń polityki pieniężnej, 2) opinię w przedmiocie absolutorium dla Rady Ministrów, 3) informacje o wynikach kontroli, wnioski i wystąpienia, określone w ustawie. Teoria finansów publicznych (1) 12

Konstytucja RP / gwarancje praw obywatelskich Art. 20. Społeczna gospodarka rynkowa oparta na wolności działalności gospodarczej, własności prywatnej oraz solidarności, dialogu i współpracy partnerów społecznych stanowi podstawę ustroju gospodarczego Rzeczypospolitej Polskiej. Art. 22. Ograniczenie wolności działalności gospodarczej jest dopuszczalne tylko w drodze ustawy i tylko ze względu na ważny interes publiczny. Art. 32. 2. Nikt nie może być dyskryminowany w życiu politycznym, społecznym lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny. Art. 64. 1. Każdy ma prawo do własności, innych praw majątkowych oraz prawo dziedziczenia. 2. Własność, inne prawa majątkowe oraz prawo dziedziczenia podlegają równej dla wszystkich ochronie prawnej. 3. Własność może być ograniczona tylko w drodze ustawy i tylko w zakresie, w jakim nie narusza ona istoty prawa własności. Art. 61. 1. Obywatel ma prawo do uzyskiwania informacji o działalności organów władzy publicznej oraz osób pełniących funkcje publiczne. Prawo to obejmuje również uzyskiwanie informacji o działalności organów samorządu gospodarczego i zawodowego, a także innych osób oraz jednostek organizacyjnych w zakresie, w jakim wykonują one zadania władzy publicznej i gospodarują mieniem komunalnym lub majątkiem Skarbu Państwa. 2. Prawo do uzyskiwania informacji obejmuje dostęp do dokumentów oraz wstęp na posiedzenia kolegialnych organów władzy publicznej pochodzących z powszechnych wyborów, z możliwością rejestracji dźwięku lub obrazu. Art. 217. Nakładanie podatków, innych danin publicznych, określanie podmiotów, przedmiotów opodatkowania i stawek podatkowych, a także zasad przyznawania ulg i umorzeń oraz kategorii podmiotów zwolnionych od podatków następuje w drodze ustawy. Teoria finansów publicznych (1) 13

Konstytucja RP/ samorząd terytorialny Art. 165. 1. Jednostki samorządu terytorialnego mają osobowość prawną. Przysługują im prawo własności i inne prawa majątkowe. 2. Samodzielność jednostek samorządu terytorialnego podlega ochronie sądowej. Art. 167. 1. Jednostkom samorządu terytorialnego zapewnia się udział w dochodach publicznych odpowiednio do przypadających im zadań. 2. Dochodami jednostek samorządu terytorialnego są ich dochody własne oraz subwencje ogólne i dotacje celowe z budżetu państwa. 3. Źródła dochodów jednostek samorządu terytorialnego są określone w ustawie. 4. Zmiany w zakresie zadań i kompetencji jednostek samorządu terytorialnego następują wraz z odpowiednimi zmianami w podziale dochodów publicznych. Art. 168. Jednostki samorządu terytorialnego mają prawo ustalania wysokości podatków i opłat lokalnych w zakresie określonym w ustawie. Teoria finansów publicznych (1) 14

Konstytucja RP / standardy legislacji finansowej Art. 89 1. Ratyfikacja przez Rzeczpospolitą Polską umowy międzynarodowej i jej wypowiedzenie wymaga uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie, jeżeli umowa dotyczy: (…) 4. znacznego obciążenia państwa pod względem finansowym, Art. 118. 3. Wnioskodawcy, przedkładając Sejmowi projekt ustawy, przedstawiają skutki finansowe jej wykonania. Art. 123. 1. Rada Ministrów może uznać uchwalony przez siebie projekt ustawy za pilny, z wyjątkiem projektów ustaw podatkowych, ustaw dotyczących wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej, Sejmu, Senatu oraz organów samorządu terytorialnego, ustaw regulujących ustrój i właściwość władz publicznych, a także kodeksów. 3. W postępowaniu w sprawie ustawy, której projekt został uznany za pilny, termin jej rozpatrzenia przez Senat wynosi 14 dni, a termin podpisania ustawy przez Prezydenta Rzeczypospolitej wynosi 7 dni. Art. 190. 3. Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego wchodzi w życie z dniem ogłoszenia, jednak Trybunał Konstytucyjny może określić inny termin utraty mocy obowiązującej aktu normatywnego. Termin ten nie może przekroczyć osiemnastu miesięcy, gdy chodzi o ustawę, a gdy chodzi o inny akt normatywny - dwunastu miesięcy. W przypadku orzeczeń, które wiążą się z nakładami finansowymi nie przewidzianymi w ustawie budżetowej, Trybunał Konstytucyjny określa termin utraty mocy obowiązującej aktu normatywnego po zapoznaniu się z opinią Rady Ministrów. Teoria finansów publicznych (1) 15

Pozakonstytucyjne źródła prawa finansowego Akty powszechnie obowiązujące 1 • Umowy międzynarodowe 2 • Ustawy 3 • Rozporządzenia Pozostałe akty prawne Akty wewnętrzne Akty miejscowe • Obwieszczenia • Zarządzenia • Uchwały budżetowe • Uchwały w sprawie stawek i zwolnień podatkowych Teoria finansów publicznych (1) 16