Teoria e tregtis dhe investimeve ndrkombtare Prof dr

Teoria e tregtisë dhe investimeve ndërkombëtare Prof. dr. Besim BEQAJ 1

Objektivat e të mësuarit n n n Të kuptohen teoritë se pse shtetet duhet të tregtojnë Të familjarizohemi me faktorët që ndikojnë shtetet në sjelljen e tyre tregtare Të kuptojmë se pse aftësitë e shtetit për eksport janë dinamike Të kuptojmë së pse faktorët e prodhimit levizin ndërkombëtarisht Te ekzaminohet se cili biznes apo forcë ekonomike përcakton modelet e tregtisë Të studiohen ngjajshmëritë dhe dallimet në mes Prof. dr. Besim BEQAJ të tregtisë dhe investimeve ndërkombëtare 2

Supozimet bazë të tregtisë ndërkombëtare Në tregtinë e brendshme, faktorët e prodhimit janë të lëvizshëm por në tregtinë ndërkombëtare faktorët e prodhimit lëvizin me veshtiresi nëpër vende të ndryshme. Si rrjedhojë e kësaj tregtia shërben si zëvendësues i lëvizjes të faktorëve të prodhimit. Prof. dr. Besim BEQAJ 3

Globalizimi n n Në dy dekadat e fundit eksporti i mallrave është rritur nga 11% në 18 % të GDP-së botërore. Që nga viti 1980, Shërbimet janë rritur nga 15% në 22% të totalit të tregtisë botërore 1/7 e rasteve të tregtimit të kapitalit në mbarë botën përfshijnë një të huaj si palë kontraktuese Shitjet botërore të degëve (filialeve) të korporatave multinacionale, tani shumë lehtë mund të tejkalojnë totalin e eksportit botëror Prof. dr. Besim BEQAJ 4

Teoritë n n Teoria e tregtisë ndërkombëtare shpjegon levizjen e të mirave dhe shërbimeve përtej kufijve shtetëror. Teoritë e tregtisë ndihmojnë menaxherët dhe krijuesit e politikave qeveritare të fokusohen në këto qeshtje: n n n Cilat produkte duhet të importohen dhe eksportohen Sa duhet të tregtohet me të tjerët Me kend duhet të tregtohet Prof. dr. Besim BEQAJ 5

Teoritë e tregtisë n n Disa teori sygjerojnë se qeveritë duhet të ndikojnë në sjelljen tregtare, ndërsa të tjerat propozojnë trajtim laissez-faire të tregtisë Teoria e investimeve ndërkombëtare shpjegon levizjen e kapitalit, të teknologjisë dhe të burimeve të tjera. Prof. dr. Besim BEQAJ 6

Natyra e tregtisë/ aktuale Raportet në tregti/pritjet Sa? Çka? Me kënd? Int qev. Sa Merkant - - - po x x x Neomerk - - - po x - - Përp abs - x - jo - x - Përp krah - x - jo - x - Madh e vendit x x - - - Prop i fakt - x x - - Ngjaj vendeve - x x - - Cikli jetësor - x x - - Diamantet - x - - - Çka Me kend Teoritë Theksi i teorive kryesore: Daniels/Radebauch/Sullivan - 2007 Prof. dr. Besim BEQAJ 7

Teoritë inetrvencioniste n Merkantilizmi n n propozon që një vend duhet të provojë të ketë bilanc tregtar të favorshëm (eksportin më të madh se importin) dhe ketë ta ketë të shprehur në rezerva ari. Neomerkantilizmi n gjithashtu kërkojnë bilanc tregtar të favorshëm por qëllimi i tij është arritja e disa objektivave sociale ose politike. Prof. dr. Besim BEQAJ 8

Teoritë e tregtisë së lirë n Teoria e përparësive absolute n n e cila thekson se konsumatorët do të jenë në pozitë me të mirë nese ata do të mund të blejnë produktet e prodhuara jashtë vendit me çmime më të ulëta se ato vendase. Sipas teorisë së përparësisë absolute vendi mund të prodhojë produktet në menyrë me efektive si rezultat i përparësive natyrore ( lënda e parë ose klima) ose sepse ka njohuritë e kërkuara për prodhim (njohuritë teknologjike). Teorija e përparësive komparative n n Adam Smith ka zhvilluar teorinë e përparësisë absolute , David Rikardo thot se totali i outputit global mund të rritet përmes tregtisë së jashtme, edhe nese një vend ka përparësi absolute në prodhim të të gjitha produkteve. Teoria Hecksher-Ohlin, thot se vendet priren të specializohen në prodhimin e produkteve që përdorin në menyrë intenzive burimet e tyre me të bollshme. n Paradoksi i Leontievit – raporti i kapitalit dhe fuqisë punëtore në ekonominë e SHBA-ve. Leontievi e shpjegon paradoskin si produktivitet i punës me i madh te amerikanëve në krahasim me partnerët. Prof. dr. Besim BEQAJ 9

Teoritë që shpjegojnë qasjen në tregti n n Teorija e madhësisë së vendit thot se vendet më të mëdha mund të jenë me konkurente se ato të vogla sepse ato mund të ofrojnë varietete të shumta të resurseve dhe janë të vetëqendrueshme. Teorija e proporcionit të faktorëve thot se posedimi i faktorëve të prodhimit siq janë toka, fuqia punëtore dhe kapitali determinojnë shpenzimet relative dhe reportet e këtyre faktorëve. Shpenzimet e faktorëve do të dceterminojnë se cilat produkte mund të prodhohen me efikasitet më të lartë në vend. Prof. dr. Besim BEQAJ 10

Teoritë që shpjegojnë qasjen në tregti n Teorija e ngjajshmërive në mes të vendeve, shumica e tregtisë zhvillohet në mes të vendve të zhvilluara sepse ato kanë ngjajshmëri dhe ato prodhojnë dhe shpenzojnë më shumë se vendet e pazhvilluara. n n n Kjo është si rezultat i mundësive të vendeve të zhvilluara në investim dhe në hulumtim. Tregtia me mallëra nuk diktohet nga shpenzimet por nga ngjajshmëria e produkteve të kërkuara. Puna fokusohet në preferancat dhe kërkesat e konusmatorëve. Sot: Teoria e ngjajshmërive të produkteve definon segmentimin e tregut. Prof. dr. Besim BEQAJ 11

Teoritë që shpjegojnë qasjen në tregti n Teoria e ciklit të produktit n n Sipas TCP, lokacioni i prodhimit për shumë produkte leviz nga një vend në tjetrin, mvarësisht se në cilën fazë të ciklit jetësor është Raymond Vernon Fokusi në produkt, jo në proporcionin e faktorëve të tij Dy premisa të bazuara në teknologji Prof. dr. Besim BEQAJ 12

Teoria e ciklit të produktit: Premisat e Vernonit n n Inovacionet teknike të cilat kanë sjell produkte te reja dhe profitabile kërkojnë sasi të mëdha të kapitalit dhe fuqisë punëtore të kualifikuar Produkti dhe metodat për prodhim kalojnë nëpër katër faza të maturimit (pjekjës) Prof. dr. Besim BEQAJ 13

Fazat e ciklit të produktit n n Faza 1: Njohja (Futja në përdorim) n Inovacioni si përgjigje ndaj nevojave të vërejtura n Eksporti nga vendi inovativ n Evoluimi i produktit Faza 2: Rritja (Zhvillimi) n Rritja e eksportit nga vendi inovativ n Rritja e fuqisë së kapitalit n Më shumë konkurrencë n Një pjesë e prodhimit jashtë vendit Faza 3: Pjekuria n Rënia e eksportit nga vendi inovativ n Standardizim më i madh i produktit n Rritja e fuqisë së kapitalit n Rritja e konkurueshmërisë si rezultat i faktorit çmim n Prodhimi fillon në LDCs (lesser developed countries) vendet më pak të zhvilluara Faza 4: Rënia n Koncentrimi i produktit në LDCs - vendet më pak të zhvilluara n Vendi inovativ bëhet importues neto Prof. dr. Besim BEQAJ 14

Prof. dr. Besim BEQAJ 15

Cikli i produktit dhe implikimet në tregti n n n Theks më i madh për ndikimi i teknologjisë në koston e produktit Investimi ndërkombëtar i shpjeguar Të metat n Më e përshtatshme për produktet teknologjike n Disa produkte nuk karakterizohen lehtë nga fazat e pjekurisë së produktit n është më relevante për produktet e prodhuara përmes prodhimit masiv Prof. dr. Besim BEQAJ 16

Teoria e re e tregtisë Tregtia strategjike Dy kontributet e reja n Paul Krugman-si ndikohet tregtia kur në tregjet përkatëse nuk ekziston konkurrenca perfekte n Michael Porter- E ka analizuar konkurrueshmerinë e industrive në baza globale Prof. dr. Besim BEQAJ 17

Tregtia Strategjike Ekonomitë e shkallës (Krugman): Konsumatorët preferojne zgjedhje të ndryshme të brendave, Prodhimi favorizon ekonominë e shkalles. (Kërkesat per produkte të ndryshme) Ekonomitë e shkallës të brendshme Ekonomitë e shkallës të jashtme Prof. dr. Besim BEQAJ 18

Tregtia Strategjike n n n Qeveria mund të luaj një rol përfitues kur tregjet nuk janë plotësisht konkurruese. Teoria zgjerohet me rolin e qeverisë në tregtinë ndërkombëtare. Janë katër faktor (kushte) që përfshijnë konkurrencën jo e plotë në të cilën mund të aplikohet tregtia strategjike. Prof. dr. Besim BEQAJ 19

Tregtia strategjike Katër faktorët (kushtet) që mund të përfshijnë konkurrencën jo të plotë: Kostoja Çmimi Përsëritja Të jashtmet Prof. dr. Besim BEQAJ 20

Tregtia strategjike Porter’s Diamond (Diamanti i Porterit) Inovacioni është shtytës dhe mbështetës i konkurrueshmërisë n Katër komponentet e konkurrencës n Kushtet e faktorit n Kushtet e kërkesës n Industritë e lidhura dhe përkrahëse n Strategjia e ndërmarrjes, struktura dhe rivaliteti Prof. dr. Besim BEQAJ 21

Teoritë e tregtisë si udhërrëfyes në vendimmarrje n Pikëpamja e kostove krahasuese n n n Konkurrenca e çmimeve Prodhimi ose importi i produkteve nga vendi me shpenzime të ulëta Cikli jetësor i produktit (PLC) n Përshtatjet sipas ndryshimeve në konkurrencë Prof. dr. Besim BEQAJ 22

Cila teori e tregtisë na mëson lidhur me efektet e tregtisë së lirë? n n n Efektet e efiçencës ndërkombëtare n Efiçenca në prodhim n Efiçenca në konsum Efektet e rishpërndarjes n Efektet e ekuilibrit të pjesshëm n Efektet afatshkurta n Efektet afatmesme n Efektet afatgjata Vendet e vogla vs. vendet e mëdha n Ndryshimi në çmim n Ndryshimi në efiçencë Prof. dr. Besim BEQAJ 23

Teoria e investimeve ndërkombëtare Lëvizja e kapitalit ka mundësuar që investimet e huaja direkte të lëvizin anë e mbanë globit Prof. dr. Besim BEQAJ 24

Teoria e investimeve ndërkombëtare Ndërmarrjet si kërkuese • Kërkimi i resurseve • Kërkimi i përparësive të faktorit • Kërkimi i njohurive • Kërkimi i sigurisë • Kërkimi i tregjeve Prof. dr. Besim BEQAJ 25

Teoria e investimeve ndërkombëtare n n Ndërmarrjet si Shfrytëzuese të papërsosmërisë n Papërsosmëria në hyrje n Papërsosmëria e lëvizjes së faktorëve n Papërsosmëria në menaxhment Ndërmarrjet si (Internacionalizues) n Krijimi i aktiviteteve të veta multinacionale- internacionalizimi i prodhimit n Përparësitë konkurruese si rrjedhe e besueshmerisë Prof. dr. Besim BEQAJ 26

Pyetje për të diskutuar: n Kompania juaj është e interesuar për importim të verës nga Kosova në Bashkimin Evropian. Si pjesë e analizave fillestare, ju dëshironi të identifikoni përparësitë (anët e forta) të ofertuesve kosovarë të verës. Ju lutem na jepni një përshkrim të shkurtë të statusit aktual të eksportit të verës nga Kosova (në bazë të llojeve) dhe hartoni listën e 10 top vendeve importuese të verës nga Kosova. Prof. dr. Besim BEQAJ 27