Tema Ekonomia e cashit n Shqipri dhe programi

Tema: “Ekonomia e cash-it në Shqipëri dhe programi i bankës qendrore për ta reduktuar atë”. 1 - Sektori joformal i ekonomisë dhe përdorimi i cash-it në ekonomi. 2 - Rasti i Shqipërisë dhe ekonomia cash. 3 - Banka e Shqipërisë dhe programi i saj për të kontribuar në reduktimin e cash-it në ekonomi. 4 - Në vend të mbylljes, por jo mbyllje… Nga: Prof. Dr. Shkëlqim CANI. Mars 2004 1

1 - Sektori joformal i ekonomisë dhe përdorimi i cashit në ekonomi. - Ekonomi joformale është tërësia e të gjitha aktiviteteve ekonomike, të cilat kontrubuojnë në llogaritjen e PBB-së, por që nuk regjistrohen (E. Feige). - Ekonomi joformale është ekonomia që gjeneron të ardhura , të cilat nuk janë të regjistruara në statistikat zyrtare (Tanzi). - Prodhimi dhe tregtimi i të mirave dhe i shërbimeve, ligjore dhe joligjore, të cilat ‘i shpëtojnë’ vlerëimit zyrtar të PBB-së, përbën pjesën joformale të ekonomisë (P. Smith). 2

1 - Sektori joformal i ekonomisë dhe përdorimi i cashit në ekonomi. Aktivitetet më të ndeshura në ekonominë joformale. 3

1 - Sektori joformal i ekonomisë dhe përdorimi i cashit në ekonomi. Sektori joformal i ekonomise reduktohet nese (a) evidentohet aktiviteti real ekonomik i aktorëve të tregut nepermjet kontrollit efikas (dogana & tatime); (b) mblidhen në mënyrë ligjore të ardhurat që duhet të derdhen në buxhetin e shtetit, përkundrejt aktivitetit ekonomik të evidentuar; (c) përballë ligjit të gjithë janë të barabartë, fakt që ndihmon dhe nxit zhvillimin ekonomik të vendit në kushtet e një konkurrence të ndershme. Shteti drejton dhe koordinon kete proces. 4

1 - Sektori joformal i ekonomisë dhe përdorimi i cashit në ekonomi. Vlerësimi i ekonomisë joformale është një proces i vështirë gjykohet mbi një grup shifrash dhe informacioni. Shprehje e pranisë së ekonomisë joformale është, sasia e parasë që qarkullon jashtë sistemit bankar. Pse? Aktorët e pjesës joformale të ekonomisë, preferojnë më shumë se kushdo tjetër të kryejnë veprime me cash ata fshehin aktivitetin e tyre real dhe ‘u shpëtojnë’ padrejtësisht detyrimeve fiskale. 5

2 - Rasti i Shqipërisë dhe ekonomia cash. Vlerësimet tregojnë se, një pjesë e konsiderueshme e aktiviteteve ekonomike është e paregjistruar. - (≈ 30%/PBB) – INSTAT - (≈ 50%/PBB) - World Report, 2002 - Shqipëria, në krahasim me vendet e rajonit, qëndron më poshtë per reduktimin e ekonomisë joformale. - Paralelisht me ekonominë joformale lulëzon edhe ekonomia e cash-it = PJB/M 3 ≈ 30%, me larti ne te gjithe vendet e tranzicionit. 6

7

8

2 - Rasti i Shqipërisë dhe ekonomia cash. PJB/M 3 (në %). 9

2 - Rasti i Shqipërisë dhe ekonomia cash. - Faktorët që stimulojnë ekonomine e cash-it (1). A) Faktore te infrastrukturës së sistemit bankar: - shpërndarja josimetrike e sistemit bankar ngadalësia në kryerjen e pagesave si brenda ashtu dhe jashtë vendit (deri në dhjetor të vitit 2003); - prania e kërkesave të tepruara, pranë bankave, të cilësuara si tejet burokratike; - mungesa e disa shërbimeve bankare që lehtësojnë kryerjen e transaksioneve si nga individët ashtu edhe nga bizneset nxisin individet dhe bizneset qe te preferojne perdorimin e cash-it. 10

2 - Rasti i Shqipërisë dhe ekonomia cash. - Faktorët që stimulojnë ekonomine e cash-it (2). B) Faktorë të tjerë (1): - prania e ekonomise joformale; bizneset qe veprojne ne ekonomine jormale, mundohen të mos i kanalizojnë veprimet e tyre financiare përmes bankave për t’iu shmangur detyrimeve ndaj shtetit; - biznese që operojnë në ekonominë formale mund të përpiqen të shmangin taksat veprimet me bankat sigurojne pozita te favorshme ne treg (cmime me te uleta) - problemet infrastrukturore, ligjore dhe të rendit; - individët dhe bizneset mund të mos ndjehen shumë të sigurt për të përdorur menjëherë instrumentet e reja të pagesave = mungesa e reputacionit te sigurise; - mungesa e një mentalitetit të nevojshëm në publikun e gjerë per përdorimin e mjeteve jocash; 11

2 - Rasti i Shqipërisë dhe ekonomia cash. - Faktorët që stimulojnë ekonomine e cash-it (3). Te dhena nga Bo. P (2003) B) Faktorë të tjerë (2): - niveli i ulët i të ardhurave për një pjesë të madhe të popullatës shqiptare; - mungesa e infrastrukturës së nevojshme në tregti dhe në shërbime; etj. . - 1) Transaksionet tregtare në shumë raste kalojnë jashtë sistemit bankar (cash). 2) Shpërndarja e mënyrave të dërgesave nga emigrantët (Vrojtimi-shtator ’ 03, IBK). 12

2 - Rasti i Shqipërisë dhe ekonomia cash. Ambienti cash ne ekonomi duhet reduktuar. Pse? a) Reduktimi i cash ndihmon: reduktimin e ekonomisw joformale; ndertimin e nje politike te drejte monetare; mobilizimin e kanaleve bankare per rritjen ekonomike (rritje e kreditimit) – rritje e qarkullimit te parave; uljen e korrupsionit dhe të evazionit fiskal. Integrimi do të jetë më e shpejtë. b) - Jane krijuar disa kushte qe ndihmojne formalizimin e kalimit te parave ne sist. bankar: 16 banka te nivelit te dyte (dege te neper rrethe); zyra te kembimit valutor (agjenci te shumta edhe neper rrethe); institucione finanaciare jobanka; kuader ligjor dhe rregullativ; teknologji e përparuar (RTGS & AIPS, janar 2004). 13

3 - Banka e Shqipërisë dhe programi i saj për të kontribuar në reduktimin e cash-it në ekonomi. Përse program? - Reduktimi i cash-it në ekonomi është një problem kompleks (përfshin veprimin e aktorëve të rëndësishëm të ekonomisë, të shtetit dhe të shoqërisë shqiptare). - Programi është një bashkësi dhe bashkërendim veprimesh dhe masash në një plan të gjerë. - Shtrirja e kohore e programit do të jetë për një periudhë relativisht të gjatë. Fushata sensibilizuese do te jete pjese e programit. - - Në rastin e programeve, hapat sensibilizues, hidhen pasi janë realizuar arritje konkrete (p. sh. vendosja e ATM). 14

3 - Banka e Shqipërisë dhe programi i saj për të kontribuar në reduktimin e cash-it në ekonomi. Faza e parë: u konkludua në nëntor ’ 03, me realizimin e tryeze të ndërinstitucionale me pjesemarrjen e bankave, Unionit Financiar dhe biznese. Fazat e mëtejme: kanë të bëjnë me kryerjen e veprimeve konkrete nga të gjithë aktorët e këtij programi. Aktoret: Qeveria - MF me strukturat e DPT & DPD; ME, BSh, institucione publike (KESh, Ujesjelles, Albtelekom, Albaposta); Bankat; bizneset; shoqeria civile; publiku). Roli i Administrates shteterore = rol rregullativ = rol kyc 15

3 - Banka e Shqipërisë dhe programi i saj për të kontribuar në reduktimin e cash-it në ekonomi. Si mund të reduktohet cash-i në ekonominë shqiptare? - Organet shteterore. - pagesat dhe arkëtimet në favor të buxhetit të shtetit duhet të kryhen nëpërmjet sistemit bankar; - detyrim për çelje llogarish dhe kryerje transfertash bankare edhe në marrëdhënie me organet fiskale, edhe per bizneset e mesme dhe te vogla; - stimulimi i përdorimit të gjerë i çekut si mjet pagese; - shlyerja e detyrimeve në formën e pagave dhe shpërblimeve të tjera të administratës shtetërore vetëm nëpërmjet llogarive bankare; - instalimi i sistemit të kleringut në marrëdhënien: bankë – klient (biznes ose individ) – tatime dhe dogana – sistem informacioni statistikor; - rishikimi i kuadrit ligjor dhe rregullativ; - kryerja e likuidimeve të detyrimeve mujore (energji, ujë, telefon, rimbursime shëndëtësore) të punonjësve të administrates publike nëpërmjet transfertës bankare. 16

3 - Banka e Shqipërisë dhe programi i saj për të kontribuar në reduktimin e cash-it në ekonomi. Si mund të reduktohet cash-i në ekonominë shqiptare? – Sistemi bankar. - rritja e pranisë së agjencive bankare pranë pikave ku arkëtohen detyrimet periodike si dhe të tjera detyrime me natyrë fiskale; - rritja e pranisë së agjencive bankare pranë komunave dhe bashkive të vogla. - rritja e rolit te zyrave postare të Albapostës; - ndërtimi i sistemit elektronik që do të verifikojë on – line gjendjet e kartave elektronike; - vendosja e ATM-ve dhe sistemi i kleringut – parakusht për reduktimin e cash-it në ekonomi; - rritja e shërbimeve bankare dhe ulja e komisioneve nga ana e sistemit bankar (roli i RZB); - shtimi i marketingut të biznesit bankar. 17

3 - Banka e Shqipërisë dhe programi i saj për të kontribuar në reduktimin e cash-it në ekonomi. Si mund të reduktohet cash-i në ekonominë shqiptare? – Biznesi. - grupi ne rritje i bizneseve me histori marrëdhëniesh të rregullta me bankat dhe me administratën tatimore dhe doganore asimilon shpejt teknologjinë e re bankare me qëllim përdorimin e jocash-it. - grupi jo i vogël i bizneseve që akoma nuk janë familjarizuar me bankën marketingu bankar duhet të synojë edhe drejt këtij grupi; - duhen shpjeguar përfitimet & kostot nga shërbimet që ofrojnë bankat; 18

3 - Banka e Shqipërisë dhe programi i saj për të kontribuar në reduktimin e cash-it në ekonomi. Si mund të reduktohet cash-i në ekonominë shqiptare? – Publiku - aktor i kudondodhur ne program. - se pari, duhet të mirëkuptojë kete program; - se dyti, të përdorë instrumentet bashkëkohore të pagesave Publiku shqiptar perveteson shpejt te rejat (celularet, bonot e thesarit), perse jo edhe mjetet e jocash-it ? Publiku + bizneset – duhet te ndjejne bankat si insitucione besimi. 19

4 - Në vend të mbylljes, por jo mbyllje… Programi i cilësuar “Përtej parasë”, është një hap drejt reduktimit të ekonomisë cash. Rol vendimtar – administrata shteterore & sistemi bankar Objektivat e programit jane te realizueshem nese: Vleresim relativ Ekziston qendrueshmeri makroekonomike: +++ Kuader ligjor dhe rregullativ: +++ Zbatueshmeri e kuadrit ligjor dhe rregullativ: +-Infrastruktura ne teresi: +-Infrastruktura bankare: ++ - Do te ishte arritje nese, pavarësisht nga sasia e parave që kemi të familjarizohemi sado pak me shprehjen: “Do të doja të fiksoja një takim me bankierin tim për të konsultuar këtë apo atë përparësi që përfitoj nga ky apo ai shërbim bankar etj. . ” 20

JU FALEMINDERIT PER VEMENDJEN! 21