Tema 8 Rast novca i inflacija Copyright 2004

Tema 8 Rast novca i inflacija Copyright © 2004 South-Western Mankju gl. 30

Značenje novca • Novac je skup dobara u jednoj ekonomiji koje ljudi svakodnevno koriste za kupovinu dobara i usluga. Copyright © 2004 South-Western

KLASIČNA TEORIJA INFLACIJE • Inflacija je porast opšteg nivoa cena. • Hiperinflacija je izuzetno visoka stopa inflacije. Copyright © 2004 South-Western

KLASIČNA TEORIJA INFLACIJE • Inflacija: Istorijski aspekti (dolar, SAD) • Tokom poslednjih 60 godina, cene su se u proseku povećavale za 5 odsto godišnje. • Deflacija, smanjenje opšteg nivoa cena dogodila se u SAD tokom devetnaestog veka. • Hiperinflacija se odnosi na visoke stope inflacije, kakvu je iskusila Nemačka tokom dvadesetih ili Srbija devedesetih godina XX veka. Copyright © 2004 South-Western

KLASIČNA TEORIJA INFLACIJE • Inflacija: Istorijski aspekti • Sedamdesetih godina XX veka cene su rasle za 7 odsto godišnje. • Tokom devdesetih godina XX veka cene su rasle po prosečnoj stopi od 2 odsto godišnje. Copyright © 2004 South-Western

KLASIČNA TEORIJA INFLACIJE • Kvantitativna teorija novca koristi se da bi se objasnile dugoročne determinante nivoa cena i stope inflacije. • Inflacija je ekonomski fenomen koji se tiče vrednosti sredstva za razmenu tj. novca. • Kada raste opšti nivo cena, dolazi do pada vrednosti novca. • Ako P pokazuje koliko je novca potrebno da se kupe neka dobra, onda 1/P pokazuje koliko je novac vredan! Copyright © 2004 South-Western

Ponuda novca, tražnja za novcem i monetarna ravnoteža • Ponuda novca je varijabla ekonomske politike koju kontroliše CB • Kroz instrumente kao što su operacije na otvorenom tržištu CB direktno kontroliše ponuđenu količinu novca Copyright © 2004 South-Western

Ponuda novca, tražnja za novcem i monetarna ravnoteža • Tražnja za novcem ima nekoliko determinanti uključujući kamatnu stopu i prosečan nivo cena u privredi. Copyright © 2004 South-Western

Ponuda novca, tražnja za novcem i monetarna ravnoteža • Ljudi drže novac, jer on predstavlja sredstvo razmene. • Količina novca koju će ljudi držati zavisi od cena dobara i usluga. Copyright © 2004 South-Western

Ponuda novca, tražnja za novcem i monetarna ravnoteža • U dugom roku opšti nivo cena prilagođava se nivou na kom se tražnja za novcem izjednačava sa ponudom. Copyright © 2004 South-Western

Slika 1 Ponuda novca, tražnja za novcem i ravnotežni nivo cena Vrednost novca, 1/ P Nivo cena P Ponuda novca (velika) 1 1 1, 33 3 /4 / 12 Ravnotežna vrednost novca (nizak) A 2 Ravnotežni nivo cena 4 / 14 (mala) 0 Tražnja za novcem Količina fiksirana od strane CB Količina novca (visok)

Slika 2 Efekti monetarne injekcije Vrednost novca, 1/P MS 1 Nivo cena, P MS 2 (velika) 1 1 1. Povećanje ponude novca. . . 3 2. . smanjuje vrednost novca. . . /4 12 / 1, 33 A 2 B / 14 (mala) 3. . i povećava nivo cena. 4 Tražnja za novcem (visok) (mala) 0 M 1 M 2 Količina novca

KLASIČNA TEORIJA INFLACIJE • Kvantitativna teorija novca • Na pitanje kako se određuje nivo cena i zašto se on može vremenom promeniti, odgovara kvantitativna teorija novca • Raspoloživa količina novca u ekonomiji određuje vrednost novca. • Rast količine novca predstavlja osnovni uzrok inflacije. Copyright © 2004 South-Western

Klasična dihotomija i monetarna neutralnost • Nominalne varijable su one koje se mere novčanim jedinicama. • Realne varijable su one koje se mere fizičkim jedinicama. Copyright © 2004 South-Western

Klasična dihotomija i monetarna neutralnost • Po Hjumu i njegovim savremenicima realne ekonomske varijable se ne menjaju sa promenama ponude novca. • Prema klasičnoj dihotomiji, različite sile utiču na realne i nominalne varijable. • Promene u ponudi novca utiču na nominalne varijable, ali ne i na realne. • Kako kod cena razdvojiti nominalne i realne varijable – relativne cene Copyright © 2004 South-Western

Klasična dihotomija i monetarna neutralnost • Tvrdnja da monetarne promene nemaju uticaj na realne varijable naziva se monetarna neutralnost. Copyright © 2004 South-Western

Brzina opticaja i jednačina kvantitativne teorije • Brzina opticaja novca se odnosi na brzinu po kojoj jedna novčanica ide iz ruke u ruku u nekoj privredi. Copyright © 2004 South-Western

Brzina opticaja i jednačina kvantitativne teorije V = (P Y)/M • Gde je : V = brzina opticaja novca P = nivo cena Y = količina outputa M = količina novca Copyright © 2004 South-Western

Brzina opticaja i jednačina kvantitativne teorije • Ako na drukčiji način napišemo tu istu jednačinu dobijamo jednačinu kvantitativne teorije: M V=P Y Copyright © 2004 South-Western

Brzina opticaja i jednačina kvantitativne teorije • Jednačina kvantitativne teorije pokazuje odnos između količine novca (M) i nominalne vrednosti autputa (P Y). Copyright © 2004 South-Western

Brzina opticaja i jednačina kvantitativne teorije • Jednačina kvantitativne teorije pokazuje da porast količine novca u ekonomiji mora da se odrazi na jednu od tri preostale varijable: • Ili nivo cena mora da se poveća, ili • količina autputa mora da se poveća, ili • brzina opticaja novca mora da se smanji. Copyright © 2004 South-Western

Slika 3 Nominalni BDP, količina novca i brzina opticaja novca Indeksi (1960 = 100) 2. 000 Nominalni BDP 1. 500 M 2 1. 000 500 Brzina opticaja 0 1965 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000

Brzina opticaja i jednačina kvantitativne teorije • Ravnotežni nivo cena, stopa inflacije i kvantitativna teorija novca • • • Brzina opticaja novca tokom vremena je relativno stabilna. Kada centralna banka promeni količinu novca, ona izaziva proporcionalne promene nominalne vrednosti autputa (P x Y). Pošto je novac neutralan, on ne utiče na autput. Copyright © 2004 South-Western

PRIMER IZ PRAKSE: Novac i cene u vreme četiri hiperinflacije • Hiperinflacija je inflacija koja premašuje cifru od 50 odsto mesečno. • Hiperinflacija se javlja u onim zemljama u kojima vlade štampaju previše novca da bi platile svoju potrošnju. Copyright © 2004 South-Western

Slika 4 Novac i cene u vreme četiri hiperinflacije (a) Austrija (b) Mađarska Indeks (Jan. 1921 = 100) Indeks (Jul 1921 = 100) 100. 000 Nivo cena 10. 000 Ponuda novca 1. 000 100 Ponuda novca 1. 000 1921 1922 1923 1924 1925 100 1921 1922 1923 1924 1925

Slika 4 Novac i cene u vreme četiri hiperinflacije (c) Nemačka (d) Poljska Indeks (Jan. 1921 = 100) 100. 000. 000 100. 000 10. 000 1 Indeks (Jan. 1921 = 100) 10. 000 Nivo cena Ponuda novca Nivo cena 1. 000 Ponuda novca 100. 000 1921 1922 1923 1924 1925 100 1921 1922 1923 1924 Srbija: 1 -24. januar 1994: oko 300 mil. % Ono što je koštalo 100 dinara za NG, 24. januara je koštalo 300, 000 1925

Inflacioni porez • Kada vlada prikuplja prihode štampanjem novca, kaže se da uvodi inflacioni porez. • Inflacioni porez je sličan porezu koji bi platili svi koji drže novac. • Inflacija nestaje kada vlada uvede fiskalne reforme kao što je smanjenje državne potrošnje. Copyright © 2004 South-Western

Inflacioni porez • Mehanizam inflacionog poreza. n i d 100 dinara 0 200 10 100 dinara (doštampano) Copyright © 2004 South-Western

Fišerov efekat • Fišerov efekat se odnosi na usklađivanje, jedan za jedan, nominalne kamatne stope sa stopom inflacije. • Prema Fišerovom efektu, kada raste stopa inflacije, nominalna kamatna stopa se povećava za isti iznos. • Realna kamatna stopa ostaje nepromenjena. Copyright © 2004 South-Western

Slika 5 Nominalna kamatna stopa inflacije Procenat (godišnje) 15 12 Nominalna kamatna stopa 9 6 Inflacija 3 0 1965 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000

TROŠKOVI INFLACIJE • Pad kupovne moći? • Inflacija sama po sebi ne smanjuje realnu kupovnu moć ljudi. Copyright © 2004 South-Western

TROŠKOVI INFLACIJE • • • Troškovi kože za cipele Meni troškovi (ili troškovi jelovnika) Varijabilnost relativnih cena Poreske distorzije Konfuzija i neugodnosti Arbitrarna preraspodela bogatstva Copyright © 2004 South-Western

Troškovi kože za cipele • Troškovi kože za cipele su potrošeni resursi usled inflacije kada ona podstiče ljude da smanje količinu novca koju drže kod sebe. • Inflacija snižava realnu vrednost novca, pa ljudi dobijaju podsticaj da drže manju količinu novca. Copyright © 2004 South-Western

Troškovi kože za cipele • Smanjena količina novca zahteva češće odlaske u banku radi podizanja gotovine sa štednog računa • Stvarni trošak smanjenja količine novca je vreme i udobnost koje morate da žrtvujete da biste kod sebe držali manje novca • Takođe, češći odlasci u banku oduzimaju vreme za produktivne aktivnosti. Copyright © 2004 South-Western

Meni troškovi • Meni troškovi su troškovi promene cena. • U periodima inflacije neophodno je stalno usklađivanje cenovnika i napisanih cena. • Ovaj proces troši resurse koji bi se mogli upotrebiti za produktivne aktivnosti. Copyright © 2004 South-Western

Varijabilnost relativnih cena i pogrešna alokacija resursa • Inflacija deformiše relativne cene. • Odluke potrošača su deformisane, a tržišta su manje sposobna da alociraju resurse na njihove najbolje upotrebe. Copyright © 2004 South-Western

Poreske distorzije izazvane inflacijom • Inflacija preuveličava kapitalne dobitke i povećava poresko opterećenje na ovu vrstu dohotka. • U slučaju progresivnog oporezivanja, kapitalni dobici su više oporezovani. Copyright © 2004 South-Western

Poreske distorzije izazvane inflacijom • Porez na dohodak uzima u obzir nominalnu kamatu ostvarenu od štednje kao dohodak, mada deo nominalne kamatne stope samo kompenzira inflaciju. • Realna kamatna stopa se posle oporezivanja smanjuje što čini štednju manje atraktivnom. Copyright © 2004 South-Western

Tabela 1 Kako inflacija povećava poresko opterećenje na štednju Ekonomija A (cenovna stabilnost) Ekonomija B (inflacija) 4% 4% Stopa inflacije 0 8 Nominalna kamatna stopa (realna kamatna stopa + stopa inflacije) 4 12 Smanjena kamata zbog poreza od 25 posto (0, 25 x nominalna kamatna stopa) 1 3 Nominalna kamatna stopa posle oporezivanja 3 9 Realna kamatna stopa posle oporezivanja 3 1 Realna kamatna stopa Copyright© 2004 South-Western

Konfuzija i neugodnosti • Kada centralna banka poveća ponudu novca i stvori inflaciju, ona umanjuje realnu vrednost obračunske jedinice. • Zbog inflacije novac ima različite realne vrednosti u različito vreme. • Uz rast cena, mnogo je teže upoređivati realne prihode, troškove i profite tokom vremena. Copyright © 2004 South-Western

Specijalni trošak neočekivane inflacije: arbitrarna preraspodela bogatstva • Neočekivana inflacija preraspodeljuje bogatstvo među stanovništvom na način koji nema nikakve veze sa zaslugama ili potrebama. • Te preraspodele nastaju, jer su mnogi zajmovi u privredi izraženi u obračunskoj jedinici – u novcu. Copyright © 2004 South-Western

Rezime • Opšti nivo cena u ekonomiji prilagođava se kako bi doveo ponudu novca i tražnju za novcem u ravnotežu. • Kada poveća ponudu novca, centralna banka izaziva rast nivoa cena. • Postojan rast količine novca izaziva trajnu inflaciju. Copyright © 2004 South-Western

Rezime • Prema principu monetarne neutralnosti, promene količine novca utiču na nominalne, ali ne i na realne varijable. Država može da plati svoje izdatke prostim štampanjem novca. To može rezultirati ‘inflacionim porezom’ i hiperinflacijom. Copyright © 2004 South-Western

Rezime • Prema Fišerovom efektu, kada raste stopa inflacije, nominalna kamatna stopa raste za isti iznos, tako da realna kamatna stopa ostaje nepromenjena. • Veliki broj ljudi misli da ih inflacija čini siromašnijim, jer povećava trošak onoga što kupuju. • Međutim, ovakvo mišljenje je pogrešno, jer inflacija povećava i nominalne dohotke. Copyright © 2004 South-Western

Rezime • Ekonomisti su identifikovali šest troškova inflacije: • • • Troškovi kože za cipele Meni troškovi (troškovi jelovnika) Povećana varijabilnost relativnih cena Nenamerne promene poreskih obaveza Konfuzija i neugodnosti Arbitrarna preraspodela bogatstva Copyright © 2004 South-Western