Tehnologija obrade 5 KARAKTERISTIKE REZNIH ALATA predmetni nastavnik

Tehnologija obrade 5 KARAKTERISTIKE REZNIH ALATA predmetni nastavnik: Miroslava Stevanović

Različite vrste reznih alata: 1. strugarski nož 2. glodalo 3. burgija

7. 4. 5. 6. 4. upuštač 5. provlakač 6. tocilo 7. razvrtač

Svi rezni alati sastoje se od dva dela: - tela alata na kome se nalazi rezni deo alata – rezni klin - drške alata koja služi za postavljanje alata na mašinu. Rezni klin obavlja rezanje viška materijala i postoji u sličnom obliku na svakom reznom alatu. Ovde će biti prikazan na primeru strugarskog noža. Osnovne elemente reznih alata čine karakteristične površine, sečiva i uglovi.

Na reznom klinu alata postoje: - grudna površina - leđna površina - pomoćna leđna površina.

Grudna površina reznog alata je ona površina po kojoj klizi strugotina. Leđna površina je ona koja je okrenuta ka površini rezanja. Pomoćna leđna površina je ona koja je okrenuta ka već obrađenoj površini obratka. Presek grudne i leđne površine predstavlja glavno sečivo alata. Presek grudne i pomoćne leđne površine je pomoćno sečivo alata. Presek glavnog i pomoćnog sečiva predstavlja vrh alata.

Karakteristične površine i ivice reznog klina na primeru strugarskog noža

Površine i sečiva reznog klina različitih vrsta reznih alata

Prema broju sečiva alati se dele na. - jednosečne – strugarski nož, nož za rendisanje - višesečne – burgije, glodala, provlakači, list testere - mnogosečni – tocila.

Sem karakterističnih površina, rezni klin alata je određen i sledećim uglovima: Uglovi reznog klina - leđni ugao – leđni ugao - ugao reznog klina β β – ugao reznog - grudni ugao γ. klina γ – grudni ugao Leđni ugao se nalazi između leđne +β+γ=90 površine alata i tangente na površinu rezanja. Ugao reznog klina je ugao između grudne i leđne površine alata. Grudni ugao je ugao između grudne površine i normale na površinu rezanja.

Materijal za izradu reznih alata treba da zadovolji sledeće zahteve: • da je dovoljno tvrd, • da u uslovima povišene temperature zadržava tu tvrdoću, • da je dovoljno žilav i • da se što manje haba. Za izradu reznih alata koriste se materijali koji ispunjavaju te zahteve, a to su: • alatni čelici • brzorezni čelici • tvrdi metali • keramički materijali i • dijamanti (prirodni i sintetički).

Alatni čelici mogu biti ugljenični i legirani alatni čelici. Koriste se za izradu ručnih alata za rezanje metala, zbog manje tvrdoće, žilavosti i otpornosti na habanje u odnosu na brzorezne čelike i tvrde metale. Brzorezni čelici se koriste za izradu alata koji rade u uslovima prekidnog rezanja: bušenje, glodanje, rendisanje, provlačenje. To su visokolegirani čelici sa visokim sadržajem volframa, hroma, molibdena, vanadijuma ili kobalta. Variranjem sadržaja legirajućih elemenata menjaju se tvrdoća i otpornost na habanje, žilavost i otpornost na udarna - dinamička opterećenja, otpornost na povišenim temperaturama i sl.

Tvrdi metali se koriste za izradu strugarskih noževa, čeonih glodala i sl. , alata koji pretežno rade u uslovima neprekidnog rezanja. Tvrdi metali su karbidi (volframov, titanijumski. . . ) spojeni vezivnim sredstvom (kobalt, nikl, . . . ) u procesu sinterovanja. Variranjem sadržaja osnovnog i vezivnog materijala prilagođavaju se tvrdoća i žilavost tvrdih metala u širokom području primene. Tvrde metale odlikuju visoka postojanost i tvrdoća na povišenim temperaturama (i do 1250 C), što obezbeđuje povećanje brzine rezanja i proizvodnosti. Međutim, manja žilavost dovodi do smanjenja otpornosti na udarna, dinamička opterećenja.

Keramički materijali se dobijaju procesom sinterovanja aluminijum oksida (najčešće) na jako visokim temperaturama. Prednosti rezne keramike u odnosu na tvrde metale su veća tvrdoća, otpornost na habanje i otpornost na visokim temperaturama. Nedostaci su niska žilavost i visoka osetljivost na dinamička opterećenja i promenu termičkih naprezanja. Dijamanti se koriste za izradu alata za preciznu i završnu obradu kada se zahteva visoki kvalitet obrađene površine. Odlikuju se vrlo visokom tvrdoćom i otpornošću na habanje, niskom žilavošću i otpornošću na dinamička opterećenja.

Oblici pripremaka koji se najčešće koriste pri obradi rezanjem su: • šipke – okrugle, kvadratne, pravougaone, šestougaone, . . • limovi – tanki , debeli i ploče • profili – raznih oblika • cevi – okrugle i profilisane. Polazni materijal može biti dobijen i postupcima livenja, kovanja, presovanja, istiskivanja, zavarivanja i dr.

Da bi se od pripremaka dobile željene dimenzije gotovog dela, neophodni su dodaci za obradu. Površine delova koje se ne obrađuju nemaju dodatke za obradu. Veličina dodatka za obradu zavisi od: • oblika i dimenzija pripremka, • načina njegovog dobijanja, • tačnosti obrade i • kvaliteta obrade. Na dimenzije izradka dodaju se dodaci za predviđene vrste obrada i na taj način se dobijaju dimenzije pripremka.

D 0 – dimenzija pripremka D – dimenzija gotovog dela δ 1 – dodatak za grubu obradu na strugu δ 2– dodatak za finu obradu na strugu δ 3 - dodatak za brušenje δ 4 - dodatak za glačanje D 0=D+δ 1+ δ 2+δ 3+δ 4