TCARET HUKUKU DERS KIYMETL EVRAK 1 KIYMETL EVRAK

TİCARET HUKUKU DERSİ KIYMETLİ EVRAK 1

KIYMETLİ EVRAK TERİMİ • Ticari hayatın kendine özgü özelliklerinden dolayı bir takım senetler ortaya çıkmıştır. • Bunlardan bir kısmı, bir alacağa ilişkin hakları temsil eden alacak senetleridir. Örneğin, poliçe, bono (emre muharrer senet), çek, tahviller, finansman bonoları, banka bonoları, varlığa dayalı menkul kıymetler gibi. • Senetlerden bir kısmı ise, sermaye payı üzerindeki hakkı temsil eden pay senetleridir. • Nihayet bir diğer kısmı ise eşya üzerindeki hakları temsil eden emtia senetleridir. Örneğin, makbuz senedi, varant, taşıma senedi, konişmento gibi. 2

KIYMETLİ EVRAKIN TANIMI VE UNSURLARI • TTK md. 645’de kıymetli evrak şu şekilde ifade edilmiştir: “Kıymetli evrak öyle senetlerdir ki, bunların içerdikleri hak, senetten ayrı olarak ileri sürülemediği gibi başkalarına da devredilemez”. • Kanuni tanımdan anlaşılacağı üzere kıymetli evrakta hak senede bağlıdır ve senette yer alan hak ile senet birbirinden ayrılmaz bir biçimde bağlanmıştır. 3

KIYMETLİ EVRAKIN ÖZELLİKLERİ • Kıymetli evrak bir senettir • Kıymetli evraktaki senedin ekonomik değeri vardır • Senetteki hak, tedavül yeteneğine sahiptir • Hakla senet arasında kuvvetli bir bağ vardır • Soyutluk ilkesi geçerlidir * • Özel ve sıkı şekil şartları taşır • Tip sınırlılığı ilkesi 4

SINIFLANDIRILMASI 1. Düzenlenmesine neden olan ilişki bakımından kıymetli evrak 1. 1. Soyut (sebepten ayrı olanlar) 1. 2. Sebebe bağlı olanlar 2. Devir şekli bakımından kıymetli evrak 2. 1. Nama yazılı 2. 2. Emre yazılı 2. 3. Hamiline yazılı 5

EVRAKSIZ KIYMETLİ EVRAK • Menkul kıymetlerin çıkarıldıklarında yığınlarca ihraç ediliyor olması ve her birinin saklanmasının ve onlara dair işlemlerin külfetli olması; ayrıca kar payı, faiz, bedelsiz pay (hisse) senedi, yeni pay alma hakları kullanmak üzere kupon kesmek için senet sahiplerinin her defasında bankaya gitmek zorunda kalmaları evraksız kıymetli evrak kavram ve uygulamasının ortaya çıkmasında başlıca etkenlerden olmuştur. • Evraksız kıymetli evrak sayesinde menkul kıymetlerin devri menkul kıymetler borsalarında el değiştirmesi oldukça kolaylaşmaktadır. Böylece bütün işlemleri kaydi değerler üzerinden yapmaları sağlanmıştır. 6

1. NAMA YAZILI KIYMETLİ EVRAK • Belli bir kişinin adına yazılan • Emre muharrer kaydı içermeyen • Emre muharrer sayılmayan her senet, nama yazılı senettir. *** Emre yazılı (muharrer) senet, nama yazılı olarak düzenlenecekse «emre değildir» ibaresi konmalıdır. 7

NAMA YAZILI KIYMETLİ EVRAKTA DEVİR • Alacağın temliki (devri) hükümleri geçerlidir • Yazılı bir devir beyanı ve zilyetliğin karşı tarafa geçirilmesi ile devrolunur • Senet bedelinin kendisine ödenmesini isteyen kişi, hak sahibi olduğunu ispatlamalıdır. • Borçlu da alacaklının gerçek alacaklı olup olmadığına bakmalıdır. • Senedin teslimi olmazsa olmazdır!!! 8

2. EMRE YAZILI (MUHARRER) KIYMETLİ EVRAK • “Emre yazılı olan veya kanunen böyle sayılan kıymetli evrak, emre yazılı senetlerdendir”. • İradi emre yazılı senetler ve kanunen emre yazılı senetler olarak ikiye ayrılır • İradi emre yazılı senetleri, senedi düzenleyenin senedi bir kimsenin emrine olarak düzenlediği senetler oluşturur. Senet bir kimsenin emrine düzenlenir. Bunu sağlamak için lehine senet düzenlenen şahsın adının yanına “emrine” ya da “emrühavalesine” gibi bir kayıt düşülür. • Senedin iradi emre yazılı senet olarak düzenlenebilmesi için kanunun o senedin emre düzenlenmesine engel koymamış olması gerekir. • Kanunen emre yazılı senetler ise “emre” kaydını içermeseler dahi kanun gereği emre yazılı senet kabul edilirler. Kambiyo senetleri (poliçe, bono ve çek) kanunen emre yazılı senetlerdir. Bu senetler bir kimsenin adına yazılı olup da emre kaydını ihtiva etmeseler bile kanunen emre yazılı senetlerdir. 9

EMRE YAZILI SENETTE DEVİR • Emre yazılı kıymetli evrak ciro ve teslim yoluyla devredilir. • Ciro çifte yetki veren bir hukuksal işlemdir. Senedi ciro eden kimse ciro edilene senet bedelini tahsil, borçluya da ödeme yetkisi verir. • Ciro senet veya senede ekli alonj üzerine yazılır ve ciranta tarafından imzalanır • Emre yazılı senedin borçlusu hamilin gerçekten hak sahibi olduğunu araştırmak zorunda değildir. • Sadece ciro zincirini takip ederek, düzenli bir ciro silsilesi ile senedi iktisap ettiği anlaşılan hamile ödemede bulunabilir. • Pay senetleri (hisse senetleri) emre düzenlenemez! Nama veya Hamiline olabilir 10

3. HAMİLİNE YAZILI KIYMETLİ EVRAK • “Senedin metninden veya şeklinden, hamili kim ise o kişinin hak sahibi sayılacağı anlaşılan her kıymetli evrak, hamile veya hamiline yazılı senet sayılır”. • Senet metninde hamiline (hamile) var olması ya da senedin şekline göre her elinde bulunduranın hamil sayılabilmesi hallerinde senet hamiline yazılı senet olarak kabul edilecektir. • Borçlunun borcu öderken alacaklının kim olduğunu araştırma yükümlülüğü yoktur. • Bono ve Poliçe hamiline düzenlenemezken «Çek» hamiline düzenlenebilir. 11

HAMİLİNE YAZILI EVRAKTA DEVİR • Sadece senedin teslimi yeterlidir. • Asıl alacaklının kimliği önemli değildir • Senet üzerindeki zilyedliğini kaybeden kimse, o senedi iyi niyetle kazanmış olan kimseye karşı taşınır davası açamaz. • mahkeme kararı ile ödemeden men edilirse ya da ödemesi hile veya ağır kusur teşkil edecek nitelikte ise ödemeden kaçınmalıdır. 12

KIYMETLİ EVRAKIN ZİYAI VE İPTALİ • Kıymetli evrakın zıyaa uğraması, senedin kaybolması, hamilin elinden isteği dışında çıkması veya senedin senetlik niteliğini yitirmesi gibi durumları ifade etmektedir. • Kıymetli evrakta hak senede bağlı olup senetten ayrı olarak ileri sürülmesi ve devri mümkün değildir. Bu sebeple alacaklının bazı önlemleri alması gereklidir. • Bu sayede alacaklı alacağına kavuşabilecektir. 13

KIYMETLİ EVRAKIN ZİYAI VE İPTALİ • Hamil, lehdar; bu tür durumlarda mahkeme başvurarak iki şey talep edebilir: A. Ya mahkemece alacağın senetsiz ileri sürülebilmesini B. Ya da mahkeme tarafından verilecek kararla borçludan yeni bir senet düzenlenmesini talep edebilir. 14

ŞARTLARI 1. Senet zayi olmalı (Fotokopi – kopya varsa) 2. Senette yer alan hak halen mevcut olmalı 3. İptal istemi hak sahibi tarafından yapılmalı 4. Senedin zilyedliğinin yeniden kazanılması mümkün olmamalı 5. Senedin kanunen iptal edilebilir senet olması 15

SENEDİN İPTALİ DAVASININ HÜKÜMLERİ • Hakkın senetsiz ileri sürülmesine karar verilebilir ya da • Yeni bir senet düzenlenmesine karar verilir. • Senet iptal edilirse alacaklı, sadece esas borçluya başvurur. • Kim bu esas borçlu? 16

KAMBİYO SENETLERİ 17

GENEL OLARAK • Kambiyo senetleri, kanunda düzenlenen poliçe, bono ve çek için kullanılan ortak terimdir. • Temel ilişkide ortaya çıkan ödeme yükümlülüğünü yerine getirmek için verilir. • Borçlu ve alacaklı arasında bir «ifa anlaşması» vardır. • Anlaşma yoksa? ? • Ortada temel bir ilişki yoksa bile var kabul edilir • Soyutluk ilkesi geçerlidir 18

ÖZELLİKLERİ 1. Şekil şartlarına tabidir 2. Kanunen emre yazılıdır 3. Alacak hakkı içerirler 4. İcra takibi bakımından özel düzenlemeleri vardır 5. Sınırlı sayı ilkesi söz konusudur 19

HER 3 KAMBİYO SENET TÜRÜNÜN ORTAK NOKTALARI 1 - İmza Kesin kural: İmza el ile atılmalıdır! Senet üzerindeki herkesin imzası olmalıdır. 2 - Temsilci de senedi temsil ettiği kişi adına imzalayabilir. Eğer temsil yetkisi yoksa durum ne olacak: Şahsi sorumluluk? Geçersizlik? 3 - Ehliyet İmzaların bağımsızlığı ilkesi vardır. Buna göre, ehliyetsiz kişinin imzası geçersiz ise, diğer imzalar bu durumdan etkilenmez 4 - Taahhütlerin bağımsızlığı bazı imzalar sahteyse veya gerçekte bulunmayan kişilerin imzaları mevcutsa, senet üzerinde bulunan diğer imzaların geçerliliği bundan etkilenmeyecektir 20

BONO 21

GENEL OLARAK • Kambiyo senetleri arasında Türk ticari hayatında en fazla uygulama alanı bulan senet bonodur. • Poliçe, Bono, Çek; kambiyo senetleridir! • Bonoya ilişkin düzenlemeler içinde çoğunlukla poliçe ilişkisine atıf yapılmaktadır. • İki senet arasında en önemli fark, bononun iki taraflı bir ilişki olmasına karşılık, poliçenin üç köşeli bir ilişki oluşturmasıdır. • Bono ilişkisinin kuruluşunda düzenleyen ve lehtar olmak üzere iki kişi vardır. Düzenleyen bu ilişkide lehtara karşı soyut bir borç ikrarında bulunur ve bu beyanına bağlanan sonuç, senet üzerindeki bedeli vadesinde ödeme yükümlülüğüdür. • Bono, kredi, ödeme ve teminat fonksiyonları gösteren bir kıymetli evraktır. Ayrıca bir senet olması sebebiyle alacağın ispatına yardımcı olmaktadır. 22

BONONUN ŞEKLİ UNSURLARI • Bononun zorunlu unsurları, bononun olmazsa olmazıdır. Yani bu unsurlardan biri dahi yoksa, o halde geçerli bir bonodan bahsedemeyiz! • Alternatif unsurlar bakımındansa yazılmazsa bile senet üzerindeki bilgilerden bunları tamamlayabiliriz. Eğer bunlarla da tamamlanamıyorsa o halde bono geçerli olmayacaktır. 23

BONONUN ŞEKLI UNSURLARI ZORUNLU UNSURLAR ALTERNATİF UNSURLAR İSTEĞE BAĞLI UNSURLAR BONO ya da EMRE YAZILI İBARESİ DÜZENLEME YERİ SORUMSUZLUK KAYDI BEDELİN KAYITSIZ ŞARTSIZ ÖDEME VAADİ ÖDEME YERİ MENFİ EMRE KAYDI LEHDARIN AD VE SOYADI VADE PROTESTODAN MUAFİYET DÜZENLEYENİN İMZASI DÜZENLEME TARİHİ 24

ZORUNLU UNSURLAR 1. BONO VEYA EMRE YAZILI İBARESİ Senet metninde bu ibarelerden birinin bulunması gereklidir. 2. Belli bir Bedelin kayıtsız şartsız ödenmesi vaadi gerekir Bedelin yazılı olması gerekir. Türk ya da yabancı para yazılabilir. Önemli olan yazılmasıdır. Faiz, için ödenmesi kararlaştırılan «Görüldüğünde» ya da «görüldükten belli bir süre sonra» olarak kararlaştırılan vadede mümkündür! «belirli bir günde» ya da «düzenlendikten belli bir sonra» vadeli bonolarda FAİZ OLMAZ. Kayıt veya şart konamaz (örneğin: gemi İtalya’dan sorunsuz gelirse ödenecektir gibi. ) 25

ZORUNLU UNSURLAR 3. Lehdarın ad ve soyadı Kime ödeneceğini gösterir. Gerçek kişilerde isim soyisim, ticaret şirketinde ise UNVAN gösterilmelidir. 4. düzenleyenin imzası olmalıdır. İmzasız bono olmaz! Düzenleyenin kendisinin imzası lazımdır. Temsilci varsa temsilci imzalar 5. Düzenleme tarihi Açık ve belirgin şekilde gün ay yıl şeklinde belirtilmelidir 26

ALTERNATİF UNSURLAR 1. Düzenleme yeri bulunmalı; ancak belirtilmemişse, düzenleyenin imzasının bulunduğu yerde yazan yer düzenleme yeridir. Burada da bir yer yazılmamışsa BONO GEÇERSİZDİR 2. Ödeme yeri Bulunması gerekir. Eğer bulunmazsa, düzenleme yeri, bononun ödeneceği yerdir. Düzenleme yeri de yazmamışsa, düzenleyenin ad ve soyadının yanında yer alan yerde ödenir. 3. Vade yazılmamışsa, «görüldüğünde ödenecek» demektir. Vade, tatil gününe denk gelirse, tatilden sonraki ilk gün vadedir. 4 Adet vade türü vardır. «görüldüğünde, görüldükten belli bir süre sonra, belirli bir günde, düzenleme gününden belli bir süre sonra» 27

İHTIYARI UNSURLAR 1. Sorumsuzluk kaydı DÜZENLEYEN BAKIMINDAN OLMASA DA «cirantalar» tarafından konabilir. 2. Menfi Emre Kaydı Senedi bono olmaktan çıkarır, nama yazılı yapar. Emre değildir ya da ciro edilemez şeklindeki bir kayıt buna örnektir. 3. Protestodan muafiyet Protestodan muaftır ya da bedelsizdir gibi kayıtlardır. Hamilin protesto çekme hakkını kullanmasına gerek kalmaz. 28

GEÇERSIZ BONONUN DURUMU VE AÇIK BONO • Şekil şartları sebebiyle geçersiz bir bono söz konusu olursa bu durumda senet artık bono değil; ADİ SENETTİR • AÇIK BONO ise, bazı unsurlar boş bırakılarak lehdara verilen bonodur. Lehdar, bunu dilediğince değil; dürüstlük kuralına göre doldurur! 29

BONODA CIRO • Ciro, emre yazılı senetlerin devir şeklidir. • Hukuki nitelik bakımından önemi ise, ciro ile senetten doğan haklar, diğer bir şahsa devredilebilir, rehnedilebilir ya da bu hakların tahsili için verilebilir. • Soyutluk ilkesi ciroda da geçerlidir. • Cironun bir borcun ödenmesi için, kredi vermek için veya teminat amacıyla gerçekleştirilmesi mümkündür. • Devredene karşı ileri sürülebilecek savunmalar, devralana karşı ileri sürülemez. Çünkü sadece senet üzerindeki yazılı hakları devreder 30

CİRONUN ŞEKLİ – NASIL YAPILIR 1. TAM CİRO • Devralanın kimliğini ve devredenin imzasını taşıyan cirodur. • Ciro eden ilk kişi lehdardır. Birden fazla lehdar varsa bu durumda hepsi tarafından ciro edilmelidir. • Devreden, «ödeyiniz» ya da ismin «e/a» halini kullanarak ciro işlemini yapar. • Birden fazla ciro mümkündür ve imzalar her zaman el yazısı ile olmalıdır. DÜZENLEYEN • LEHDAR CİRANTA Senette yer kalmazsa, senede «alonj» isimli bir parça eklenir ve ciro o şekilde devameder 31

CİRONUN ŞEKLİ – NASIL YAPILIR • Cironun çizilmesi mümkündür! O halde o ciro yazılmamış sayılır. • Bir bonoyu tam ciro ile teslim alan kişi, bunu ya beyaz ya da tam ciro ile ciro edebilir. 2. BEYAZ CİRO • Beyaz ciroda, devralanın kimlik bilgisi yoktur. «ödeyiniz +devredenin imzası» yeterlidir. • Eğer «hamiline» yazılarak ciro edilirse bu durumda beyaz ciro vardır. • Beyaz ciroyla bonoyu alan, bunu sadece teslimle başka birine devredebilir. Ya da beyaz ya da tam ciro yapabilir • Ciroya kayıt ya da şart konmamalı; eğer konarsa bono geersiz olmaz; sadece o ibareler yazılmamış sayılır. 32

CİRONUN EN SON YAPILABİLECEĞİ SÜRE • En son vadeye kadar yapılabilir. • Vadeden sonra da yapılabilir ancak ödememe protestosu süresinin kaçması tehlikelidir. • Protesto süresi geçtikten sonra yapılan ciro, alacağın temliki hükmünde olur. 33

CIRONUN FONKSIYONLARI 1. TEMLİK FONKSYONU • Senet üzerindeki tüm hakları devralana geçirir. • Devredene karşı ileri sürülebilecek savunmalar, onun devrettiklerine karşı ileri sürülemez. Burada senet metnindeki haklar söz konusudur ve onlar devredilir. • Senet metninden doğan haklar alacaklıya karşı ileri sürülebilir. 2. TEŞHİS FONKSYONU • Senede hamil olan kişi, ciro zincirinin düzgün olduğu yani birbirine bağlı cirolardan anlaşıldığı takdirde hak sahibidir. • Ciro zincirinin kopuk olmaması gerekir. Son cironun hamile ya da beyaz ciro şeklinde yapılması gerekir. • Sahte imza ya da gerçek olmayan kişiler, cironun kopuk olduğunu GÖSTERMEZ • Düzgün ciro zinciri ile senede zilyet olan kişiye yapılacak ödeme, borçluyu borçtan kurtarır. 3. TEMİNAT FONKSİYONU • Bono ödenmezse, her ciranta, kendisinden sonra gelen cirantaya borçludur. 34

YAPILIŞ AMACINA GÖRE CIROLAR 1. TEMLİK CİROSU • Senet üzerindeki hakların devralana geçirilmesi için yapılan cirodur. • Temlik cirosundan sonra temlik cirosu yapılabilir 2. TAHSİL CİROSU • Ciroya «kabz içindir» ya da «tahsil içindir» ya da «vekaleten» şeklinde yazılarak ciro edilir. 3. REHİN CİROSU • Bonodaki alacak hakkının rehni mümkündür. • «bedeli teminattır» , «bedeli rehindir» gibi ifade ile rehnedilir. • Borç ödenmezse rehin cirosuyla devralan, bu senedi tahsil ederek 35 alacağını alır; artanı iade eder.

BONODA AVAL • Kambiyo taahhüdüdür. • Lehine aval veren kişi borcunu ödemezse avalist olan kişi sorumludur. • Kefaletten farklı olarak, borçluya karşı şahsi def’ileri süremez. • Ödeme yapan avalist, borçluya halef olur. • Şartları, bononun geçerli olması, taahhüdün geçerli olması gerekir. • Ciranta, sorumsuzluk kaydı koymuşsa, avalist de sorumsuzdur. 36

AVALİN ŞEKLİ • Bir aval açıklaması olmalıdır «aval içindir» • Kimin lehine aval verildiğinin belirtilmesi gerekir • Aval verenin imzası gerekir ***** Ön yüze atılmış imza, borçlu için verilmiş aval hükmündedir. ** Aval veren, kaç para için aval verdiğini belirtebilir. 37

BONONUN IBRAZI VE ÖDENMESI • İbrazda senedin verilmesi zorunludur. • Hamil, kendisinin hak sahibi olduğunu ispatlamalıdır. • Senet üzerindeki ödeme yerinde ve zamanda ödenir. • Vadeden itibaren 2 iş günü içinde ibraz edilmelidir. • İbrazla birlikte temerrüt başlar. Ayrıca diğer cirantalara da başvuru hakkını verir. Tabi bunun için ayrıca protesto çekilmesi de gerekir. • Kısmi ödeme yapılırsa hamil bunu reddedemez. Reddedilirse, bu durumda reddedilen kısım için diğer cirantalara başvurulamaz. • Vadeden önce ödemeyi hamil reddedebilir. 38

BONONUN IBRAZI VE ÖDENMESI • Her ne kadar vadede ödenmesi gerekliyse de hamil, borcun ödenmesi şüpheli olmuşsa daha önce harekete geçebilir. (ödemeden aciz olma, takiplerin semeresiz kalması) 39

BONODA PROTESTO ÇEKİLMESİ • Noter tarafından vadesi gelen bono için vadeden itibaren 2 iş günü içerisinde çekilir. • Düzenleyene başvurulduğunu ispatlar. • Düzenleyen iflas etmişse ya da mücbir sebeplerle ödeme için ibraz gerçekleşmemişse kanunen protesto çekmeye gerek yoktur. • Bono üzerinde protestosuz kaydı konursa bu durumda da hamilin protesto çekmesine gerek kalmayacaktır. 40

HAMILIN BAŞVURU HAKKI • Bononun ödenmemiş kısmı ve akdi faizi için başvurulabilir. Vadeden itibaren ise temerrüt faizi işletilebilir. • Masraf ve komisyon da isteyebilir. • Ödeme yaparak senedi alan cirantanın durumu? • İhbar süresi hamil için 4 gün, diğer cirantalar için 2 gündür. • Ya noter ya da senedin iadesi ile yapılır. • Yapılmazsa, yapılmamaktan doğacak zararlara katlanma yükümü ortaya çıkar; başvuru hakkı ortadan kalkmaz 41

BONODA ZAMANAŞIMI • Hamilin düzenleyene karşı açacağı dava ve takiplerde 3 yıl • Hamil tarafından diğer cirantalara başvuru bakımından 1 yıl • Cirantaların diğer cirantalara başvurusu bakımından ise 6 aydır 42