Tbbi bitkilerde 1 Droglarn hazrlanmas 2 Tbbi bitki

Tıbbi bitkilerde; 1. Drogların hazırlanması 2. Tıbbi bitki ilaç şekillerinde bazı uygulamalar 3. Dozaj 4. Dayanıklılık / Raf ömrü 5. Etiket / Dağıtım 6. Tıbbi bitki üretimi 7. Veteriner hekimlikte tıbbi bitkiler 8. Tıbbi bitkilerin ana etkileri / tedavi değerleri 9. Tıbbi bitkilerin güvenliği 10. Tıbbi bitkilerin üstünlükleri / zayıf yanları 11. Tıbbi bitkilerin kalite güvenliği / özellikler belgesi 1

1. Drogların hazırlanması • Bitkisel droglar sağaltım için kullanılmadan önce uygun zamanda toplanır, kurutulur ve saklanırlar. a. Toplama • Bitkilerin toprak üstü kısımları çiçekler tamamen açılmadan önce ve tomurcuk halinde yada çiçek açmaya başladığı zaman • Toprak altı kısımları (kök, yumru gibi) bitkinin toprak üstü kısımları kuruduktan sonra • Kabuklar bitki yapraklarını döktükten sonra • Tohum ve meyveler genellikle olgunlaştıktan sonra toplanırlar. b. Kurutma • Kurutmanın 35º-50ºC’de; güneşte, gölgede, camekanda ve sıcak hava akımında yapılabilir. • Kurutma dolabı, kurutma odası, kurutma tüneli gibi yerlerde sıcak hava akımı ile kurutma en uygun ve kaliteli drog etme yoludur. • Çeşitli metotlarla kurutmada droglar nem içeriğini %70 -90 kaybeder. 2

1. Drogların hazırlanması (devam) c. Saklama • Uygun şekilde kurutulan bitkisel maddeler ışık, ısı ve rutubet / nemden korunarak saklanmalıdır. • Uygun kaplara (cam kavanoz, teneke kutu, kağıt kutu, kese kağıdı, bez torba gibi) konulmuş droglar; – Genellikle kuru (nispi nem ≤%30), – Karanlık, – Serin (≤ 10 -11ºC), – Parazit (sinek, fare, sıçan gibi) girişi / saldırısı engellenmiş yerlerde saklanır. – Droglar bu şekilde genellikle 1 yıl tutulabilir. 3

2. Tıbbi bitki ilaç şekillerinde bazı uygulamalar • Bitkisel maddeler çeşitli şekilde hazırlanır ve kullanılır; amaç; – Bitkisel ürünü hastaya verilebilir şekle / forma sokmak. – Etkin madde miktarını artırmak. – İstenmeyen etkileri azaltmak. • Bitkisel ürünler hazırlanırken veya kullanılırken bazı terimlerden / tanımlardan (ve işlemlerden) bahsedilir; başlıcaları; Hülasalandırma (Ekstraksiyon); • Bitkisel kaynaklı maddelerin değişik çözücülerle, değişik sıcaklıklarda ve sürelerde temasta tutulmaları sonucu, çözüne bilen kısımların ayrılması işlemidir. • Bu ekstraksiyon işleminde genellikle / yaygın olarak damıtma, maserasyon, infüzyon, dekoksiyon, dijesyon, …vb. metotlar kullanılır a. Damıtma • Taze / kuru bitki kısımlarının su buharı ile sürüklenerek damıtılması, böylece etkin kısımların ayrılması işlemidir. – Uçucu yağlar ve hardal yağı bu yöntemle elde edilirler. 4

2. Tıbbi bitki ilaç şekillerinde bazı uygulamalar (devam) b. Dekoksiyon (Sıcak özütleme, Kahve) • Bitki kısımlarına soğuk su ilave edilerek, kaynar su (100 C) banyosunda sık karıştırılarak 10 -60 dk tutulduktan bir süre sonra (en çok 10 dk) sıcak olarak süzülmesi işlemidir. – Örn; Kondurango dekoksiyonu soğuduktan sonra sıkılarak tülbentten geçirilir. • Elde edilen sıvıya dekokte adı verilir. • Herhangi bir kayıt yoksa, dekoksiyonlar %2’lik (w/v esasına göre 2 g drog/100 ml su) olarak veya 1 çay kaşığı bitki (1 -10 g) / 1 bardak su (150 -200 ml) miktarına göre hazırlanması önerilir. • Taze olarak hazırlanmalıdırlar; buz dolabında 2 -3 gün tutulabilirler. 5

2. Tıbbi bitki ilaç şekillerinde bazı uygulamalar (devam) c. İnfüzyon (Demleme; Tıbbi çay, Çay) • Bitki kısımlarının (genellikle yaprak, çiçek gibi) üzerine kaynar su (100 C) dökülerek, kapalı kapta veya su banyosunda karıştırılarak (5 -15 dk), 15 -30 dk bekleme sonrası tülbent veya süzgeçten süzülmesi işlemidir. • Kokulu / uçucu madde içeren droglar (ıhlamur çiçeği, kekik, nane yaprağı, papatya çiçeği, tarçın kabuğu gibi) ve kaynatma sırasında ayrışan / parçalanan madde içeren droglar (digital yaprağı, çavdar mahmuzu gibi) için uygun bir işlemdir. • Tatlandırıcılar (bal, şeker gibi) da katılabilir. • Herhangi bir kayıt yoksa, dekoksiyonlar %2’lik (w/v esasına göre 2 g drog / 100 ml su) olarak veya, 1 çay kaşığı bitki (1 -10 g) / 1 bardak su (150 -200 ml) miktarına göre hazırlanması önerilir. • Taze olarak hazırlanmalıdırlar; buz dolabında 2 -3 gün tutulabilirler. Uzun süre bekletilmesi bakteri veya mantarların üremesine elverişli bir ortam oluşturur. 6

2. Tıbbi bitki ilaç şekillerinde bazı uygulamalar (devam) d. Dijesyon ( İnfüzyonun kısmen daha düşük ısıda (35 -40°C), fakat daha uzun süreli işlem görmüş olanı) • Bitki kısımlarının dik soğutucuda 35 -40°C’de çözücüler (genellikle uçucu maddeler) ile 12 -24 saat süreyle temasta tutularak, süzülmesi işlemidir. • Elde edilen sıvıya digeste adı verilir. e. Enva (Species) • Çeşitli bitki kısımlarının (çiçek, yaprak, dal, kabuk gibi) birbirleriyle veya diğer maddelerle karıştırılması işlemidir. • Enva ilaç şekli, genellikle bitkilerin infüzyon ve dekoksiyon işlemlerinden sonra karışım olarak kullanılır. • Halk ilacı olarak bilinir. 7

2. Tıbbi bitki ilaç şekillerinde bazı uygulamalar (devam) f. Kokulu yağ (Olea aromatica) • Bitki kısımlarının yağ içinde (zeytin, fıstık, susam yağı gibi) oda ısısında (22 -24 ºC) belli bir süre (1 -3 gün) tutulması, daha sonra süzülmesi işlemidir. • Daha çok haricen kullanılırlar. g. Kuru bitki (Kurutulmuş bitki) • Bitki kısımlarının toplanması, çeşitli metotlarla kurutulması, bazen de toz edilmesiyle hazırlanan bitki kütlesidir. • Kuru bitki ≤ 11ºC’de depolanabilir. • Kaba toz ve kapsül halinde hazırlanıp kullanılabilir ve pazarlanabilir. • Kuru bitki, doğrudan hayvan yemine katılarak; insanlarda bitki çayı, dekoksiyon vb. işlemleri takiben de verilebilir. h. Macun (Electuvar, Electuaria, Electuaire) • Katı ve sıvı ilaçlarla hazırlanan, hamur kıvamında ve ağızdan kullanılmaya mahsus ilaç şeklidir. 8

2. Tıbbi bitki ilaç şekillerinde bazı uygulamalar (devam) ı. Maserasyon (Islatma; Soğuk özütleme) ( Dijesyonun kısmen daha düşük ısı (15 -20ºC) ile olanı) • Bitki kısımlarının düşük sıcaklıktaki (15 -20ºC) çözücülerde değişik süreyle (30 dk-24 saat; bazen 5 -10 gün) temasta tutularak, çözünen kısımları süzülerek ayrılması işlemidir • Elde edilen sıvıya masere adı verilir. • Sıvı ile temas süresi değişebilir. – Hatmi kökü, keten tohumu 30 dk. , aromatik maddeler 2 -6 saat, acı maddeler 6 -12 saat, reçineliler 12 -24 saat. • Ham ilaç / çözücü oranı w/v esasına göre 1: 10 veya 1 çay kaşığı bitki için 1 bardak su (150 -200 ml) hesabı ile hazırlanır. • İlaçlı madde buz dolabında 3 gün süreyle tutulabilir. j. Öz su (Usare, Juice) • Meyve veya bitkilerin parçalama, ezme, sıkma gibi işlemlerle suda -çözünen kısımları içeren, renkli ve kokulu öz sularıdır. • Öz sular buz dolabında saklanması kaydıyla 1 hafta tutulabilir. 9

2. Tıbbi bitki ilaç şekillerinde bazı uygulamalar (devam) k. Özüt (Hülasa, Ekstre) • Bitkisel droglardaki etkin maddelerin su, alkol, eter, alkollü-su gibi çözücülerle özütleme metotları (ıslatma, tüketme vb) ile çözücünün belli bir hacme kadar uçurulmasıyla elde edilen ilaç şeklidir. • Çözücüye göre akışkan özüt (sıvı-özüt, alkolik-özüt (tentür) ve kuru özüt (toz edilmiş özüt) olarak isimlendirilirler. • Su / nem içerikleri %<5 -25 arasında değişir; • Etki güçleri ana maddenin 2 -10 katı olabilir • Sulu özütler dayanıksızdır; alkolik özütler ise 2 -3 yıl süreyle dayanıklıdır k 1. Akışkan özüt (Fluid ekstre, Sıvı özüt, Akışkan hülasa) • Bitki kısımlarının ıslatma (maserasyon) veya tüketme (perkolasyon) metodu ile alkol (25 -100º) veya su-alkol karışımıyla (20: 80, 40: 60 gibi) ayrılması işlemidir. • Akışkan özüt w/v esasına göre 1: 1 olarak ifade edilir; 1: 2 gücü vardır. • Alkol içeriği nedeniyle akışkan özüt %100'lük tentür olarak da bilinir. 10

2. Tıbbi bitki ilaç şekillerinde bazı uygulamalar (devam) k 2. Kuru özüt (Toz edilmiş özüt) • Bitki kısmının suyla (dekoksiyon, infüzyon) ıslatılarak, çözünebilir kısımlarının vakum altında yoğunlaştırılması ve kurutulması işlemidir. • Bitki özütü granül veya toz olarak <%5 su, >%95 katı madde içerir. • Kuru özütler 4: 1 veya 5: 1 oranında kuvvetli ilaç şeklidir ve küçük dozda kaba toz, granül, tablet, veya granül şeklinde hazırlanır ve kullanılırlar. – 1 g (veya kısım) özüt 4 g veya 5 g (veya kısım) kuru bitkideki etkin maddenin miktarına denktir. – Örğ; Mabetağacı bitkisi (Ginkgo biloba) 50: 1’e göre özütlenir; yani, 1 g bitmiş ürün 50 g yapraktaki etkin maddelere (terpenler, flavonoidler gibi) denktir. l. Sübye (Emülsiyon) • Yağ, reçine, zamk, bal mumu, … vb suda çözünmeyen maddeleri tekdüze şekilde ihtiva eden, bir sıvının diğer sıvı içinde (sıvı-sıvı) dağılmasıyla elde edilen süt görünümünde ilaç şeklidir. • Dahilen ve haricen kullanılırlar. 11

2. Tıbbi bitki ilaç şekillerinde bazı uygulamalar (devam) m. Tentür (Teinture) • Bitkisel maddelerin çözücüler (alkol, sulu alkol, eter, alkollü-eter gibi) kullanılarak çözünebilir kısımlarının ıslatma (maserasyon) ve/veya tüketme (perkolasyon) metotları ile ayrılmasıdır. Kısaca; bir maddenin alkol, sulu-alkol gibi çözücülerdeki çözeltisidir. • Genellikle renkli - sıvı ilaç şeklidir (fakat kafur tentürü renksizdir). • Çözücüsü su-alkol olan tentürlere etkin maddelerin erimesini ve dayanıklılığını artırmak için gliserin katılabilir. • Tentürlerde hammadde oranı %2 -10’dır (2 -10 g drog/100 ml çözücü) – w/v esasına göre; genelde 1 g bitki / 5 veya 10 ml alkol (1: 5 veya 1: 10) şeklinde hazırlanır • Güvenli bitkisel maddelerde; – w: v esasına göre tentürler genellikle kuvvetli / yoğun olarak 1: 2 -1: 3 – zayıf tentür olarak ise 1: 4, 1: 5, 1: 10 gibi yoğunluklarda hazırlanır. • Bitkisel bir tentürün hazırlanışı; Bir şişedeki 1 g droga 10 -50 ml çözücü (genelde etilalkol) katılır. Sık sık çalkalanarak karanlıkta ve oda sıcaklığında 10 gün tutulur; sonra süzülür. • Tentürler koyu renk şişelerde ve serin yerlerde 2 -3 yıl süreyle saklanır 12

2. Tıbbi bitki ilaç şekillerinde bazı uygulamalar (devam) n. Tüketmek (Perkolasyon) • Tüketici (perkolatör) adlı cihazda (ağzı kapaklı, tabanında elekli gözenek bulunan ve altı musluklu koni şeklinde cam veya emayeden yapılmış) yapılan özütleme işlemidir. • Tüketme işlemi ile belli miktarda özüt elde edilir. – Örğ; 100 ml belladon tentürü hazırlamak için 10 g belladon bitkisi toplam hacmi 100 ml olana kadar seyreltik etilalkolle tüketilir. • Tüketme işlemine, daha ziyade akışkan özüt ve tentürlerin hazırlanmasında başvurulur. Perkolatör cihazı o. Toz • Bitkisel maddelerin değirmende çekilmesi veya havanda ezilmesi ile hazırlanan ve parçacıkların birbiri ile bağlantısı olmayan droglardır. • Parçacık büyüklüğüne göre 3 gruba ayrılırlar. – Kaba toz (delik çapı 0. 75 mm elekten geçen tozlar) – Orta incelikte toz (delik çapı 0. 35 mm elekten geçen tozlar) – İnce toz (delik çapı 0. 15 mm elekten geçen tozlar) 13

2. Tıbbi bitki ilaç şekillerinde bazı uygulamalar (devam) p. Tıbbi yağ (Olea medicata; Yağlı özüt) • Genellikle 10 g drog 100 g (veya ml) yağla (ayçiçek yağı, haşhaş yağı gibi) belli bir süre (1 -2 hafta) oda ısısında tutulur; sonra tülbentten süzülerek hazırlanan ve haricen kullanılan bir ilaç şeklidir. • Karışım genellikle; – Güneş ışığında; veya – 5 -10 saat süreyle ≤ 40ºC su yada steril kum banyosunda tutulur ve arada bir karıştırılarak belirtilen süre kadar tutulur. • Doğrudan veya krem, losyon, merhem şeklinde de kullanılır. – Örğ; Kantaron yağı, papatya yağı, sedefotu yağı bu şekilde hazırlanır. r. Tütsüleme (Fumigasyon) • Isı yardımıyla uçabilen maddelerin koklatılması demektir; yaş (sıvı veya ıslak ortam ile) ve kuru (doğrudan) tütsü olarak 2 şekli vardır. – Sıcak suya (veya ısıtılmış tuğla, taş gibi maddeye) birkaç damla (2 -5 damla) uçucu yağ damlatılır; hayvanın bulunduğu kafes, fanus gibi yere konularak en az 5 - 10 dk süreyle koklatılır. 14

3. Dozaj • Vücutta istenilen etkiyi veya tedaviyi oluşturmak için gerekli olan miktara doz denir. Bitkisel maddelerin dozajını (doz, doz aralığı ve uygulama süresi) ayarlamak son derece zordur. • İnfüzyon, dekoksiyon, tentür gibi günde kaç kez ve ne kadar kullanılacağına ilişkin bazı tespitler / doz bildirimleri yapılmıştır. • Bitkisel maddelerde sağaltım süresi genellikle 4 hafta dolayındadır; – Bitkisel maddeler genellikle günde 2 -3 kez (8 -12 saat arayla) verilirler. – Akut/ciddi durumlarda daha sık (günde 4 -6 kez) ve yüksek dozlarda kullanılırlar; toplam doz, doz aralığına bölünerek veya her aralıkta verilecek doz bildirilir. Akut durumlarda, birkaç gün içinde belirtilerde hafifleme / iyileşme görülmezse, madde veya formül gözden geçirilmelidir. – Kronik hastalıklarda uzun süreyle (aylarca) ve küçük dozda kullanılır. – Hastanın durumu düzeldikçe doz ayarlaması (miktar ve sıklık olarak) da yapılır. – Bitkisel madde kullanımı diyet, çevre, hareket vb düzenlemelerle desteklenmelidir. – Örğ: Bir sağaltım döneminde (Örğ 1 -4 hafta gibi) kullanılacak madde miktarı, günlük miktar üzerinden hareketle, toplam olarak hesaplanır ve hazırlanır. • Örğ 10 kg ağırlığındaki bir hayvanda (köpek gibi) ilaç tentür şeklinde kullanılacak ve günlük doz da 0. 5 -2 ml tentür olacak ise, hekim bunu ortalama olarak 1 ml kabul edebilir, 2 haftalık bir sağaltım süresi için 14 doz tentür (ortalama 15 ml) olacak şekilde hazırlar (veya 15 reçeteye yazar) ve kullanır.

3. Dozaj (devam) • İnfüzyon / dekoksiyon / maserasyon şeklinde hazırlanan maddelerde; – – Günde kaç g kullanılacağı, Bunun ne kadar miktarda suyla hazırlanacağı. Kaç bardak (çay, su bardağı olarak belirtilir) içileceği ifade edilir. Bazen de % olarak (%1 -5 gibi) ifade edilir ve kaç bardak içileceği belirtilir. • Dozaj, bazen damla miktarda da ifade edilir. – Genellikle 20 – 30 damla 1 ml’dir. 0. 1 ml 2 -3 damla, 0. 2 ml 4 -6 damla, 0. 5 ml 10 -15 damla kabul edilir. (Bazı kaynaklarda; 0, 5 ml 10 damla, 1 ml 20 damla, 1, 5 ml 30 damla kabul edilir) • Sıvı ilaçların maddelerin ölçülmesinde ve hayvanlara verilmesinde yararlanılan bazı kaplar ve tahmini miktarları; (kesin doze edilebilme oranı düşüktür) Ölçüm şekli Kahve kaşığı Tatlı kaşığı Çorba kaşığı Su fincanı Su bardağı Hacim, cm 3 5 10 15 30 160 Alkol, g 4 9 12 24 140 Su, g 5 10 15 30 150 Yağ, g 5 9 12 24 140 Şurup, g 6 16 21 27 210 16

4. Dayanıklılık / Raf ömrü • Genellikle bitkisel maddeler hava, ışık, ısı ve nispi nemden (≤%30) korunarak, uygun kaplarda (kağıt, ahşap, cam gibi), karanlık ve serin (genellikle 10 -20ºC) yerlerde saklanmalıdır. • Kuru bitkiler ısı, ışık ve nemden korunarak serin-soğuk ortamlarda (≤ 10 -11ºC) güvenli bir şekilde depolanabilirler. Raf-ömrü genellikle 1 yıl dolayındadır. • Sulu özütler genellikle günlük olarak hazırlanmalıdır. Buz dolabında 48 -72 saat süreyle kullanılabilirler. • Tentürler ( alkol karışımlı ürünler) ışıktan korunmak suretiyle 2 -3 yıl süreyle, bazıları da süre 10 yıla kadar tutulurlar. 5. Etiket / Dağıtım • Her türlü bitkisel madde ve ürün uygun ambalajlarda üzerinde yeterli bilgileri içeren etiket taşımalıdır. • Etikette; maddenin ismi, gücü (tentür veya özütlerde olduğu gibi), üretim tarihi, son kullanma tarihi, kullanım şekli, doz, kullanım süresi … vb. bilgiler bulunmalıdır. 17

6. Tıbbi bitki üretimi / ticareti • • Tıbbi bitkiler doğal olarak doğrudan veya kültürü yapılarak elde edilir. Uluslararası ticarete konu olan bitki sayısı 2500 dolayındadır. Tıbbi bitki ticaret hacmi dünyada 30 milyar $ dolayındadır. Türkiye doğal bitki topluluğu bakımından son derece zengin; ama, tıbbi bitki kültürü / üretimi son derece kısıtlıdır. • Ülkemizde ekonomik dış satımı yapılan drog sayısı 40 dolayındadır. 7. Veteriner hekimlikte tıbbi bitkiler • Türkiye’de hayvanlar için ruhsatlı bitki ürünü veya müstahzarı oldukça sınırlıdır. Yalnız gıda değeri olan hayvanlarda kullanılmasına izin verilen bitkiler Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı KKGM’nce ve 2007/17 numaralı Tebliği ile yayınlanmıştır (09. 03. 2007 / 26457 sayılı RG). • Tıbbi bitkiler ve droglar organik tarım / hayvancılık bakımından son derece önemlidir. Türkiye’de “Organik Tarımın Esasları ve Uygulanmasına İlişkin Yönetmelik (10. 06. 2005 / 25841 sayılı RG)” yayınlanmıştır. 18

Örnek; ORGANİK TARIMDA HAYVAN SAĞLIĞI: Homeopatik tedavi (Benzerlerin benzerleri ile tedavisi) • Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı 09. 02. 2001 tarih ve 211 sayılı veteriner homeopatik müstahzarlar talimatı ile… Bakanlık tarafından ruhsatlandırılan homeopatik ( homeopat) ilaçlar; • • • • Traumeel AD us Vet. -Enj. -Sol. (8/706 -2001) Zeel AD us Vet. -Enj. Sol (8/707 -2001) Cactus compositum AD us Vet (8/764 -2002) Discus compositum AD us Vet (8/765 -2002) Phosfor homaccord AD us Vet (8/766 -2002) Echinacea compositum AD us Vet. (8/7672002) Lachesis compositum NAD us Vet (8/768 -2002) Belladona-Homaccord AD us Vet (8/797 -2003) Revet RV &Cardio (10/010 -2005) Revet RV& Ectoderm( M 0/011 -2005) Revet RV& 10 Epispas (10/012 -2005) Revet RV& 25 Trumato (10/003 -2005) Revet RV& 20 Nympho (10/004 -2005)

8. Tıbbi bitkilerin ana etkileri / tedavi değerleri • Tıbbi bitkiler genellikle halk ilacı olarak kabul edilir. • Bazılarının iyi tanımlanmış etkileri ve kullanım yerleri vardır; • Bitkisel maddelerin etkinliğini tam olarak değerlendirmek imkansız gibidir; zira, aynı madde değişik firmalar tarafından üretilse bile, kurutma, işleme, saklama gibi işlemler yönünden aralarında farklar bulunmaktadır. – Üretilen bitkisel maddelerin, ana bileşenler yönünden benzerlikler bulunmakla beraber, daha az miktarlardaki diğer maddeler bakımından aralarında farklar bulunabilmektedir. • Etkileri yavaş şekilde ortaya çıkar ve uzun sürer. – Etkileri genellikle 1 haftalık kullanımda dikkat çeker. – Kronik rahatsızlıklarda haftalarca kullanılmaları gerekir. • Kişide / hastada genel etkileri; üAğrı kesici. üAntiparaziter üAntiseptik-antimikrobial üAteş düşürücü. üBağışıklığı uyarıcı üBalgam söktürücü, üBüzüştürücü üKanama kesici/dindirici. üKızgınlığı düzenleyici. üÖdem geriletici/giderici. üÖksürük kesici. üSakinleştirici/gevşetici üKanama kesici/dindirici. üKızgınlığı düzenleyici. üSakinleştirici üSindirim kanalını koruyucu üSpazm çözücü üSürgüt/Sürgün önleyici. üYangı önleyici üYükseltgenmeyi önleyici, üYaşlanmayı geciktirici. 20 ü………vb

9. Tıbbi bitkilerin güvenliği • Tıbbi bitkilerin birçoğu son derece etkin madde / maddeler içerirler; etkin maddeleri bilinenlerin vücuttaki istenen ve istenmeyen etkileri bilinmektedir. • Özellikle istenmeyen etkileri olmak üzere, bu etkilerin çoğu da kullanılmaları sırasında öğrenilmiş ve kayıt altına alınmıştır. • Tüketime uygun tıbbi bitkilerin genellikle sağaltım güvenliği büyüktür (sağaltıcı miktarları ile zehirli miktarları arasındaki doz aralığı; yani, yarar : zarar oranı yüksektir). • Tıbbi bitkilerdeki birçok madde kullanılan diğer ilaçlarla az da olsa etkileşmeler yapabilmektedir, ya da; – Bazıları uterus hareketlerini artırır; Yılankökü - Actaea racemosa gibi – Bazıları hormonal dengeyi bozar; Çemenotu - Trigonella foenum-graecum, Çayır üçgülü - Trifolium pratense – Bazıları teratojeniktir; Karakafesotu - Symphytum officinale – Bazıları karsinojeniktir; Acıçiğdem - Colchicum autumnale, Eğreltiotu - Aspidium filix mas (L. ) Schott, Lohusaotu - Aristolochia türleri 21

10. Tıbbi bitkilerin üstünlükleri / zayıf yanları • Üstünlükleri – Kullanıma uygun tıbbi bitkilerin sağaltım güvenlikleri geniştir. – Diğer ilaçlarla etkileşme potansiyelleri daha azdır. – Hasta tarafından daha kolay kabul edilirler. • Bazı besinler ilaçlarla birlikte tüketildiğinde etkileşim gösterebilmektedir. – ……. . • Örneğin, greyfurt suyu, düzenli alınan ilaçlarla ciddi yan etkiler oluşturabilmektedir. Özellikle tansiyon, kolesterol ve antihistaminik ilaçlarla görülen bu etkileşim, greyfurt suyunda bulunan naringin, naringenin, furanokumerin ve falvonoidler tarafından gerçekleştirilmektedir. • Bu maddeler ilacın bağırsak ve karaciğerde bulunan ilgili enzimce parçalanmasını önlemekte ve sonuçta ilacın kandaki konsantrasyonunun artışına bağlı olarak ilaç zehirlenmesi meydana getirmektedir. Tek bir bardak greyfurt suyu içildikten yaklaşık 30 dakika sonra etkileşim başlayabilmekte ve etkisi son greyfurt tüketiminden itibaren yaklaşık 3 gün devam edebilmektedir. • Zayıf yanları – Akut - tehlikeli hastalıklarda yeterince hızlı etkili değildirler. – Genellikle daha uzun süreyle kullanılmaları gerekir. – Bazen ciddi istenmeyen etkilere sebep olurlar (karaciğer hasarına yol açmaları, kardiotoksik, anaflaktik düzeyde şoka, …. vb. ). – Özellikleri iyi tanımlanmamış, doğadan gelişi güzel toplanan bitkilerin son derece zararlı / tehlikeli maddeler içerebilecekleri göz ardı edilmemelidir (toksikasyon riski dikkate alınmalıdır; örneğin; mantar zehirlenmeleri, bitkisel zehirlenmeler). 22 – ……. .

11. Tıbbi bitkilerin kalite güvenliği / Özellikler belgesi • Tıbbi bitkilerde birçok kirletici madde bulunabilir; Örğ; – Mikroorganizmalar (E. coli, Salmonella, Shigella, Ps. aeruginosa, Staph. aureus gibi) – Mikrobial toksinler (aflatoksinler gibi) – Pestisitler (fungisitler, herbisitler, insektisitler gibi) – Ağır metaller (arsenik, civa, kadmiyum, kurşun gibi) • Bugünkü anlamda tıbbi bitki tanımı; özellikler belgesi olan, bazı temel etkin maddeleri ortaya konulmuş ve bazı bilgileri taşıyan maddeleri ifade etmek için kullanılmaktadır. DSÖ’ne göre tanımlanmış bu bilgiler; ü Botanik ismi ü Eş ismi/isimleri ü Drogun tanımı ü Coğrafi dağılımı ü Genel tanıma testleri ü Saflık testleri ü Kimyasal analiz: ana bileşenlerin analiz metotları ü Önemli bileşeni/bileşenleri ü Farmakolojisi (Deneysel/Klinik) ü ü ü ü ü Tıbbi kullanım Kullanılmaması gereken durumlar Uyarılar Tedbirler İlaç etkileşmeleri Gebelik/Emzirenler Ters etkiler Dozaj şekli/şekilleri Kullanılması ve dozu …. . vb ……………. (slaytlarda 3. bölüm sonu)………………. 23

…. . önce çalışın. …. . sonra dinlenin. …. 24