TBB MAKRO EKONOM ALT ALIMA GRUBU 19 Ekim

TBB MAKRO EKONOMİ ALT ÇALIŞMA GRUBU 19 Ekim 2004

2 İÇİNDEKİLER I- Makro Göstergeler II- Büyüme III- İstihdam IV- Dış Ticaret V- Cari İşlemler Dengesi VI- Kamu Maliyesi VII- Enflasyon VIII- 2005 Yılı Hedefleri

3 I- MAKRO GÖSTERGELER 2001 2002 2003 2004 Hedef -9, 5 7, 9 5, 9 13, 5(1) TEFE 88, 6 30, 8 13, 9 12, 5(2) TÜFE 68, 5 29, 7 18, 4 9, 0(2) 2, 3 -0, 8 -2, 9 16, 2 14, 2 11, 2 10, 9 KKBG/GSMH 16, 5 12, 6 8, 7(T) 8, 1(P) Net Kamu Borcu/GSMH 91, 0 78, 7 70, 5(T) 67, 7(P) (%) Büyüme Enflasyon Cari Açık/GSMH Bütçe Açığı/GSMH Kamu Borç Stoku (T) : Tahmin (P) : Projeksiyon (1): Ocak Haziran dönemi (2): Eylül sonu uçtan uca yıllık enfllasyon İktisat programının hedefleri ile alınan sonuçlar uyumlu bir gelişim göstermektedir.

4 II- BÜYÜME / Üretim Yöntemiyle Sektörel Büyüme Türkiye ekonomisinde ikinci çeyrekte kaydedilen %14, 4’lük artış, 1990 yılının ikinci çeyreğinden bu yana ulaşılan en yüksek üç aylık büyüme hızıdır. 003/I 2 2003/II 2003/I+II 2003 2004/1 2004/II 2004/I+II Tarım 2, 0 -0, 8 0, 1 -2, 5 -7, 5 3, 4 -0, 4 Sanayi 8, 8 4, 2 6, 3 7, 8 10, 3 14, 9 12, 7 -13, 8 -12, 7 -13, 2 -9, 0 2, 9 0, 2 1, 4 Hizmetler 8, 7 4, 4 6, 5 9, 0 12, 7 10, 9 GSYİH 8, 1 3, 9 5, 8 10, 1 13, 4 11, 9 GSMH 7, 4 3, 6 5, 3 5, 9 12, 4 14, 4 13, 5 İnşaat Kaynak: DİE

5 BÜYÜME / Harcamalar Yöntemiyle GSYİH Katkı Payı (% puan) Yılın ikinci çeyreğinde büyümeye en yüksek katkıyı özel tüketim ve yatırım harcamaları ile ihracat sağlamıştır. 2003 2004 (% puan) I II I+II Yıllık I II I+II Tüketim 5, 6 1, 6 3, 4 4, 0 8, 0 9, 6 8, 9 Özel 5, 8 1, 8 3, 6 4, 2 7, 8 10, 2 9, 1 Kamu 0, 2 0, 2 0, 6 0, 2 Yatırım 2, 0 1, 4 1, 6 1, 9 9, 2 11, 1 10, 2 Özel 3, 1 2, 2 2, 6 9, 4 11, 5 10, 5 Kamu 1, 1 0, 8 1, 0 0, 7 0, 2 0, 4 0, 3 3, 8 5, 6 4, 8 3, 0 3, 3 1, 4 2, 3 Net İhracat -2, 9 -4, 7 -3, 8 -3, 1 -9, 8 -8, 5 -9, 1 İhracat 6, 2 5, 0 5, 6 6, 3 4, 7 6, 9 5, 9 İthalat 9, 1 9, 7 9, 4 14, 5 15, 4 15, 0 -0, 4 0, 0 -0, 2 0, 0 -0, 6 -0, 2 -0, 4 8, 1 3, 9 5, 8 10, 1 13, 4 11, 9 Stok Değişimi Net Hata Noksan GSYİH Kaynak: DİE

6 BÜYÜME / Bekleyişler Sınai üretim ve kapasite kullanım oranının seyri, üçüncü çeyrekte büyümenin bir miktar ivme kaybedeceğine işaret etmektedir. Belirli bir doygunluğa ulaştığı tahmin edilen tüketim ve yatırım malı talebi paralelinde sınai üretim ve ihracat verilerinde görülmeye başlanan nispi yavaşlama ve baz etkisi nedeniyle, yılın ikinci yarısında büyümenin bir miktar ivme kaybedeceğini ve 2004 yılı büyümesinin %9 civarında gerçekleşeceğini bekliyoruz. Kaynak: DİE

7 III- İSTİHDAM 2004’ün ikinci çeyreğindeki hızlı büyümenin yanısıra mevsimsel faktörlerin de etkisiyle, istihdam rakamlarında iyileşme gözlenmektedir. Kaynak: DİE

8 İSTİHDAM Türkiye ekonomisinde yılın ikinci çeyreğinde yaşanan yüksek oranlı büyümenin ve mevsimsel faktörlerin etkisiyle istihdam rakamlarında iyileşme gözlenmektedir.

9 İSTİHDAM İşsizlik oranının seviyesini büyük ölçüde özel sektör yatırımları belirlemektedir. Son yıllarda yüksek büyüme hızları yakalanmış olmasına rağmen, verimlilik artışı nedeniyle istihdam rakamlarında henüz iyileşme gözlenmemektedir. Kaynak: DİE

10 İSTİHDAM / Değerlendirme İnşaat sektörünün canlanmaya başlaması ve kapasite kullanım oranının yüksek seyri, yeni istihdam alanlarının yaratılması açısından olumlu beklentilere neden olmaktadır. Yüksek ve istikrarlı büyüme ile makul reel faizler, istihdam açısından sağlanması gereken asgari koşullar arasındadır. Bu açıdan yeni IMF anlaşması büyük önem arzetmektedir. AB’den müzakere tarihi alınması, işsizlikle mücadelede bir rahatlama sağlayacaktır.

11 IV- DIŞ TİCARET 2004 yılı Ağustos ayında geçen aya göre ihracat $1. 018 milyon azalarak $4, 6 milyara, ithalat ise $839 milyon gerileyerek $7, 8 milyara inmiştir. Ocak-Ağustos 2003 Ocak-Ağustos 2004 Değer (milyon $) Pay (%) Değişim (%) 29. 749 100, 0 39. 220 100, 0 31, 8 2. 848 9, 6 4. 094 10, 4 43, 8 Ara malları 11. 943 40, 1 15. 912 40, 6 33, 2 Tüketim malları 14. 766 49, 6 19. 107 48, 7 29, 4 192 0, 6 107 0, 3 -44, 5 43. 080 100, 0 61. 791 100, 0 43, 4 6. 430 14, 9 11. 140 18, 0 73, 2 32. 115 74, 5 41. 500 67, 2 29, 2 4. 288 10, 0 8. 854 14, 3 106, 5 246 0, 6 297 0, 5 20, 8 İhracat Sermaye malları Diğerleri İthalat Sermaye malları Ara malları Tüketim malları Diğerleri Dış Ticaret Dengesi İhracatın ithalatı karşılama oranı (%) Kaynak: DİE -13. 330 -22. 571 69, 1 63, 5 69, 3

12 DIŞ TİCARET / Bekleyişler Tüketici kredisi faizlerindeki artış, Otomobilde hurda teşvikinin azaltılması, Tüketici kredilerinde KKDF’nin yükseltilmesi ve Kurdaki düzeltme gibi faktörlerin etkisiyle önümüzdeki dönemde ithalat artışının bir miktar yavaşlayacağı tahmin edilmektedir. Ocak-Eylül 2004 döneminde dış ticaret açığının $24, 8 milyar civarında, ihracatın ithalatı karşılama oranının ise %64, 3 düzeyinde gerçekleşmesini beklemekteyiz. Ocak-Eylül (milyon $) 2003 2004 Değişim İhracat 4. 115 5. 550 34, 9 33. 864 44. 770 32, 2 İthalat 6. 206 7. 800 25, 7 49. 285 69. 591 41, 2 -2. 091 -2. 250 7, 6 -15. 421 -24. 821 61, 0 Dış Ticaret Açığı

13 V- CARİ İŞLEMLER DENGESİ / Ocak - Ağustos Cari işlemler dengesi 2004’te aylık bazda ilk defa Ağustos’ta fazla verdi. 2004’ün ilk sekiz aylık döneminde cari işlemler açığı 2003 yılının aynı dönemine göre %123 artarak $9. 822 milyona ulaşmıştır. Son 12 aylık açık ise $12, 3 milyar düzeyindedir. Ocak-Ağustos 2000 2001 2002 2003 2004 (%) -9. 819 3. 390 -1. 522 -6. 850 -4. 404 -9. 822 123, 0 -22. 410 -4. 543 -8. 337 -14. 034 -8. 401 -16. 255 93, 5 Hizmetler Dengesi 11. 368 9. 130 7. 879 6. 406 8. 002 24, 9 Yatırım Geliri Dengesi -4. 002 -5. 000 -4. 554 -5. 427 -3. 777 -3. 822 1, 2 5. 225 3. 803 3. 490 2. 106 1. 368 2. 253 64, 7 Sermaye ve Finans Hesapları 12. 581 -1. 719 1. 373 2. 862 2. 576 8. 553 232, 0 Net Hata ve Noksan -2. 762 -1. 671 149 3. 988 1. 828 1. 269 -30, 6 -12. 581 1. 719 -1. 373 -2. 862 -2. 576 -8. 553 232, 0 Cari İşlemler Dengesi/GSMH (%) -4, 9 2, 3 -0, 8 -2, 9 - - - Dış Finansman İhtiyacı/GSMH (%) -6, 2 1, 2 -0, 8 -1, 2 - - - (milyon $) Cari İşlemler Hesabı Dış Ticaret Dengesi Cari Transferler Dış Finansman İhtiyacı (*) Cari işlemler dengesi ve net hata noksan kalemlerinin toplamıdır. Kaynak: TCMB 2003 Değişim 10. 505

14 CARİ İŞLEMLER DENGESİ / Ocak - Ağustos Dış ticaret açığındaki yüksek oranlı artış, cari işlemler dengesindeki bozulmanın temel nedenidir. %26, 4 oranında artan net turizm gelirleri ile %64, 7 oranında artan cari transferler, cari işlemler açığındaki genişlemeyi sınırlamıştır. Ocak-Ağustos (milyon $) Fark Değişim 2003 2004 -8. 401 -16. 255 -7. 854 93, 5 İhracat 32. 136 41. 852 9. 716 30, 2 İthalat -40. 537 -58. 107 -17. 570 43, 3 Turizm (net) 6. 670 8. 428 1. 758 26, 4 Gelir 8. 151 10. 186 2. 035 25, 0 Gider -1. 481 -1. 758 -277 18, 7 1. 368 2. 253 885 64, 7 710 1. 542 832 117, 2 Dış Ticaret Dengesi Cari Transferler Bedelsiz İthalat Kaynak: TCMB (%)

15 CARİ İŞLEMLER DENGESİ / Ocak - Ağustos Yılın ilk sekiz ayında ortaya çıkan açık; doğrudan yatırımlar, portföy yatırımları, diğer yatırımlar ile net hata ve noksan kalemiyle finanse edilmiştir. Ocak-Ağustos Değişim (milyon $) 2003 2004 (%) Sermaye ve Finans Hesabı 2. 576 8. 553 232, 0 574 1. 358 136, 6 839 1. 970 134, 8 -265 -612 130, 9 - Portföy Yatırımları 1. 249 3. 185 155, 0 - Diğer Yatırımlar 3. 199 4. 775 49, 3 - Rezerv Varlıklar -2. 446 -765 -68, 7 Net Hata ve Noksan 1. 828 1. 269 -30, 6 - Doğrudan Yatırımlar Yurtiçine Yurtdışına Kaynak: TCMB

16 CARİ İŞLEMLER DENGESİ / Ocak - Ağustos Cari açık, ağırlıklı olarak Hazine’nin eurobond ihraçları, ticari krediler, bankalar ve banka-dışı özel sektörün yurt dışından kullandığı krediler ile finanse edilmiştir. 2004’ün ilk sekiz ayında bankacılık sektörü $3, 4 milyar, diğer sektörler $3, 8 milyar net kredi kullanmıştır. Ocak-Ağustos (milyon $) 2003 2004 Bankalar (net) 636 3. 413 Uzun vade -525 673 Kısa vade 1. 161 2. 740 265 3. 815 Uzun vade 16 3. 388 Kısa vade 249 427 Diğer Sektörler (net) Kaynak: TCMB

17 CARİ İŞLEMLER DENGESİ / Bekleyişler Yılın geri kalan beklenmektedir. Dış ticaret dengesi kısmında cari açıktaki genişlemenin yavaşlaması İthalatta yavaşlama İhracatın yüksek performansını sürdürmesi Hizmetler dengesi Net turizm gelirlerinin giderek artması

18 CARİ İŞLEMLER DENGESİ / Bekleyişler Finansman Bankalarımız, yurtdışından sağlamaktadırlar. giderek artan tutarlarda kaynak 2003 yılında sağlanan kaynak tutarı $ 5. 200 milyar düzeyindeydi. (milyon $)(*) Adet Tutar Sendikasyon 8 2. 800 Seküritizasyon 5 1. 195 IFC 3 150 16 4. 145 TOPLAM (*): 13 Ekim 2004 itibariyledir.

19 CARİ İŞLEMLER DENGESİ / Bekleyişler Finansman / ABD - Kısa Vadeli Faizler Vadeli piyasaların faiz artırımına yönelik beklentileri giderek azalmaktadır. ABD’deki faiz artırımlarının neden olabileceği risklerin, devam etmekle birlikte bir miktar azaldığı düşüncesindeyiz. Kaynak: Chicago Board of Trade

20 CARİ İŞLEMLER DENGESİ / Bekleyişler Finansman / ABD Hazine Tahvilleri Büyüme, istihdam ve enflasyon verilerinin beklentilerin altında gerçekleşmesi, ABD Hazine tahvillerinin getirilerinde azalmaya neden olmuştur. Kritik Seviye Kaynak: Reuters / 14 Ekim 2004

21 CARİ İŞLEMLER DENGESİ / Bekleyişler Finansman / Eurobond Son dönemde, Türkiye’nin risk primi diğer gelişmekte olan ülkelere göre daha fazla azalmıştır. Bu durum, cari açığın finansmanı açısından olumlu bir gelişmedir. Kaynak: JP Morgan / 14 Ekim 2004

22 CARİ İŞLEMLER DENGESİ / Bekleyişler Finansman Merkez Bankası’nın döviz rezervleri son yılların en yüksek seviyesindedir. Kaynak: TCMB, Hazine Müsteşarlığı

23 CARİ İŞLEMLER DENGESİ / Bekleyişler Turizm En yüksek turizm geliri Temmuz-Eylül döneminde elde edilmektedir. Türkiye’ye gelen yabancı turist sayısı bir önceki yıla göre, Eylül ayında %13, 3, Ocak. Eylül döneminde ise %28, 2 artış göstermiştir. 2004 yılında net turizm gelirlerinin $13 milyarı aşması beklenmektedir. Kaynak: DİE, TCMB

24 CARİ İŞLEMLER DENGESİ / Bekleyişler Mevsimsel Trend Artan turizm gelirlerinin etkisiyle hizmetler dengesindeki iyileşme, Mayıs. Temmuz döneminde cari işlemler açığındaki genişlemeyi yavaşlatmakta, Ağustos-Ekim döneminde ise cari denge fazla vermektedir.

25 CARİ İŞLEMLER DENGESİ / Bekleyişler İthalat artışının bir miktar yavaşlayacağı, ihracatın yüksek performansını koruyacağı ve özellikle yaz aylarında turizm gelirlerinde önemli bir iyileşme kaydedileceği öngörüleriyle 2004 yılında, cari işlemler açığının GSMH’ya oranının %4, 0 -4, 5 aralığında gerçekleşeceğini ve finansmanında bir sıkıntıyla karşılaşılmayacağını bekliyoruz. 2005 yılında ise, cari açıktaki genişlemenin devam etmesi halinde finansmanında sıkıntılar olabilecektir. Ancak; Aralık ayında AB’den müzakerelere başlama konusunda bir tarih alınması halinde Artan AB yardımları, Doğrudan yabancı sermaye girişlerinin ivme kazanması ve Yurtdışı piyasalardan daha fazla borçlanabilme imkânları bu sıkıntıları hafifletebilecektir.

26 CARİ İŞLEMLER DENGESİ / Bekleyişler Bununla birlikte Azalmakla beraber halen çok yüksek olan Dış Borç Stoku/GSMH rasyosu Petrol fiyatlarındaki artışın devam etmesi Global terör tehdidi ABD’de kısa vadeli faizlerin beklentilerin üzerinde artması (FED Funds Futures kontratlarına göre 2004 sonunda kısa vadeli faizlerin %2 seviyesine yükselmesi beklenmektedir. ) cari açık açısından risk oluşturmaya devam etmektedir.

27 VI- KAMU MALİYESİ / Bütçe Geçen yılın ilk 9 aylık dönemine kıyasla harcamalar %0, 7 azalmış, gelirler ise %11, 2 artmıştır. Faiz dışı fazlada yılsonu hedefi TL 3, 9 katrilyon aşılmıştır. Ocak-Eylül (trilyon TL) Değişim Hedef Gerçekleşme 2003 2004 (%) 2004 %’si 101. 576 100. 858 -0, 7 149. 945 67, 3 Faiz Harcamaları 46. 565 45. 176 3, 0 66. 050 68, 4 Sosyal Güvenlik Har. (*) 12. 824 14. 800 15, 4 19. 466 76, 0 71. 751 79. 778 11, 2 104. 109 76, 6 Vergi Gelirleri 60. 145 64. 851 7, 8 88. 893 73, 0 Bütçe Dengesi -29. 825 -21. 080 -29, 3 -45. 836 46, 0 Faiz Dışı Denge 16. 740 24. 096 43, 9 20. 214 119, 2 Harcamalar Gelirler Sosyal güvenlik harcamaları 2004 yılı hedefine, Emekli Sandığı’na Transfer, Bağ Kur’a Transfer, SSK’ya Transfer ve İşsizlik Sigortası Fonu’na Transfer kalemleri toplanarak ulaşılmıştır. Kaynak: Maliye Bakanlığı

28 KAMU MALİYESİ / Kamu Net Borç Stoku Kamu net borç stoku giderek artmaktadır. Bununla birlikte, stokun GSMH’ya oranı azalma eğilimindedir. (trilyon TL) 2000 2001 Net İç Borç Stoku 47. 737 93. 125 Net Dış Borç Stoku 24. 434 67. 465 Net Kamu Borç Stoku 72. 171 160. 590 Net İç Borç Stoku/GSMH (%) 38, 0 52, 8 46, 2 48, 3 - Net Dış Borç Stoku/GSMH (%) 19, 5 38, 2 32, 4 22, 2 - Net Borç Stoku/GSMH (%) 57, 5 91, 0 78, 7 70, 5 - Kaynak: Hazine Müsteşarlığı 2002 2003 2004/2 127. 198 172. 298 185. 643 89. 161 79. 116 79. 829 216. 358 251. 414 265. 472

29 KAMU MALİYESİ / Kamu Net Borç Stoku Kamu net borç stoku/GSMH sürdürülebilmesi için oranındaki düşüş eğiliminin hızlı büyümenin sağlanması, reel faiz oranlarının düşürülmesi ve faiz dışı fazla elde edilmesi gerekmektedir. Bu üç faktör arasında faiz dışı fazla, hükümetlerin üzerinde en fazla kontrol sahibi olduğu değişkendir.

30 VII- ENFLASYON Piyasalarımız, TÜFE’de yıl sonu için %9, 7, önümüzdeki 12 aylık dönem için %9 artış beklemektedir. TÜFE Çekirdek Enflasyon TEFE (%) 2003 2004 Eylül 1, 90 0, 94 0, 05 1, 85 0, 2 0, 6 Ocak-Eylül 13, 84 4, 85 10, 72 9, 31 9, 7 8, 6 Uçtan Uca Yıllık 23, 00 9, 00 19, 07 12, 50 15, 8 11, 2 Yıllık Ortalama 28, 43 12, 87 30, 26 11, 16 25, 9 10, 1 Kaynak: DİE

31 ENFLASYON 2003 Kaynak: DİE 2004

32 ENFLASYON Genel endeksteki düşüşün aksine, imalat sanayii enflasyonu kamu fiyat ayarlamaları ve global emtia fiyatlarındaki yükselişe bağlı olarak artmaya devam etmektedir. İmalat Sanayii Aylık Fiyat Artışları (%) 2003 Kaynak: DİE 2004

33 ENFLASYON Tarımdaki fiyat artışlarının mevsimsel etkisi azaldıktan sonra, TEFE’de %71, 1 paya sahip olan imalat sanayinin genel endeksi daha fazla etkilemesi beklenmektedir. İmalat Sanayii Yıllık Fiyat Artışları (%) 2003 Kaynak: DİE 2004

34 ENFLASYON / Bekleyişler Yüksek büyüme hızına rağmen, uygulanan ekonomik program ve sıkı para ve maliye politikaları enflasyondaki artışı sınırlamaktadır. 2004 yılının ikinci çeyreğinde iç talepteki canlanmanın yarı dayanıklı-dayanıksız tüketim mallarına da yayılmaya başladığı görülmektedir. Bu durum iç talep göstergelerinin yakından takip edilmesini gerektirmektedir. 2005 yılına ilişkin olarak ise, iç talep ve işgücü maliyetlerinin enflasyondaki düşüşe geçtiğimiz yıllardaki kadar destek veremeyecek olması yüksek petrol fiyatlarının enerji maliyetlerini artırması uluslararası piyasalardaki faiz artışları tarımsal gelişmelerden kaynaklanan gıda fiyatı artışları hizmet fiyatlarındaki katılığın devam etmesi gibi riskler görünmekle birlikte, bütçe disiplininin devam etmesi, herhangi bir dışsal şok yaşanmaması halinde enflasyondaki düşüşün devam edeceği düşünülmektedir.

35 VIII- 2005 YILI HEDEFLERİ Hükümet, temel makroekonomik göstergelerle ilgili 2004 yılına ilişkin gerçekleşme tahminleri ile 2005 yılı beklentilerini açıkladı. (%) 2004 2005 Büyüme 10, 0 5, 0 TÜFE 10, 0 8, 0 6, 5 Bütçe Açığı/GSMH -8, 0 -6, 1 İhracat (Milyar $) 62, 0 71, 0 İthalat (Milyar $) 95, 5 104, 0 -33, 5 -33, 0 FDF/GSMH Dış Ticaret Açığı (Milyar $)