TARIM SEKTR p Sektrn nemi n Temel ihtiya

TARIM SEKTÖRÜ p Sektörün Önemi: n Temel ihtiyaç maddeleri n Diğer sektörlere girdi temin eder n İşlenmiş tarım ürünlerinin ihracattaki payı yüksektir n İç pazarı oluşturur, diğer sektörlere talep yaratır n İşgücü için doğrudan geçim kaynağıdır n Tarımdan diğer sektörlere kaynak aktarılır p Üretim girdisi p İşgücü p Sermaye

TARIM: Türkiye Ekonomisi İçindeki Yeri (%) Tarım/GSMH 1960 30 Tarımsal İşgücü/Toplam İstihdam 77 1970 25 -30 67 1980 20 -25 50 1990 15 40 2000 15 35

TARIM: AB ve ABD ile Karşılaştırma (1998 verileri ile, Kaynak: G. Kazgan, 2003) ABD AB TÜRKİYE Ortalama İşletme Büyüklüğü (Hektar) 180 17, 4 5, 9 GSMH’da tarımın Payı (%) 1, 7 1, 9 14 İstihdamda Pay (%) 2, 8 5 45 Tarımda kişi başına gelir ($) 17719 9286 1384

TARIM: Alt Kesimlerde Üretim (%) 1938 2000’li Yıllar Bitkisel 58, 8 71, 6 Hayvansal 38, 9 21, 7 Su 0, 6 3, 9 Orman 1, 6 2, 8 p Kuzey Avrupa Ülkeleri: %30 bitkisel, %70 hayvansal üretim

Toplam Ekilen Alanlar (1000 hektar) YILLAR Tarla Bitkileri Alanı 1980 1999 2000 16 372 18 868 18 450 18 260 Nadas Alanı 8 188 5 324 5 039 4 900 Sebze Alanı 596 635 790 793 Bağ Alanı 820 580 535 Meyve Alanı 1 386 1 583 1 316 1 413 Zeytin Alanı 813 866 595 600 Kaynak: DİE, TKB

Bitkisel Üretim p Tarla Ürünleri: % 47 n n n p Tahıllar: % 17 Baklagiller: %3 Endüstri bitkileri: % 27 Bahçe Bitkileri: % 53 n n n Meyve: % 29 Sebze: % 16 Yan ürünler ve çiçekçilik: % 8

Tarımsal Destekleme Üretime fiyat desteği p Maliyet azaltıcı destekler p İç ve dış ticaret politikaları p Ar-ge, aşılama, denetleme p Altyapı: Yol, elektrik, sulama p

Maliyet Azaltıcı Destekler (2007) ÜRÜN GRUPLARI Sebze, meyve, süs bitkileri, özel çayır, mera ve orman emvali ürün alanları Hububat, yem bitkileri, baklagiller ve yumru bitkiler alanları Yağlı tohumlu bitkiler ve endüstri bitkileri alanları MAZOT DESTEKLEME TUTARI (YTL/Dekar) KİMYEVİ GÜBRE DESTEKLEME TUTARI (YTL/Dekar) 1, 8 1, 43 2, 88 2, 13 5, 4 3

Tarımda Fiyat Oluşumu p p Tam rekabet koşulları olmasına rağmen fiyat serbest piyasada oluşmaz Arz düzensizlikleri Yoğun ihraç edilen malların fiyatları dünya piyasalarına göre belirlenir Tarımsal fiyatlar üreticilerin geliridir: n n İç talebin canlandırılması istenirse, tarımsal fiyatlar arttırılır Diğer taraftan yüksek tarım fiyatları kentlerde işgücünün maliyetini arttırır. Ayrıca tarımsal ürünü girdi olarak kullanan sektörler olumsuz etkilenir.

Tarımsal Destekleme p 1980 Öncesi: n n p Desteklemeye kolu olan malların sayısı fazladır Amaç: İç pazarı genişletmek ve üreticiyi fiyat dalgalanmalarından korumak. 1980 Sonrası: n n Amaç: Tarımsal alım gücünü düşük tutarak, işgücü maliyetini ve girdi kullanan sanayi ürünlerin maliyetini azaltarak, ihraç ürünlerinin fiyatını düşürmek ve yine iç pazarı daraltarak üretim fazlasını ihraç etmek. Gelir dağılımı tarım aleyhine bozulmuştur.

Tarımsal Destekleme (2001 verileri, G. Kazgan, 2003) OECD AB TÜRKİYE Hektar başına destek ($) 179 676 99 Kişi başına destek ($) 278 281 94

Tarımsal Destekleme: Güncel Uygulamalar p IMF İstikrar Programları n p Doğrudan gelir desteği uygulamasına geçilerek, diğer kredi ve girdi desteklerinin azaltılması Dünya Bankası Yapısal Uyum n n Buğday gibi ürünlerde dünya borsa fiyatlarının esas alınması Tahıllarda gümrük vergisinin önce %45’e sonra %5’e düşürülmesi

Tarımsal Destekleme: Güncel Uygulamalar p GATT-Uruguay Round (1995) n n p Tarımsal ithalatın aşamalı olarak serbestleştirilmesi Devlet müdahalesinin azaltılması Avrupa Birliği n Ortak tarım politikasına uyum

Tarımsal Destekleme: Doğrudan Gelir Desteği p İki tür uygulama vardır: n Üretimden bağımsız p ABD p Aşırı n stok birikimi olan ülkelerde uygulanır Üretime bağımlı p AB

Tarımsal Destekleme: Doğrudan Gelir Desteği (%) ABD AB DGD 10 30 Fiyat 50 55 Girdi 10 8

Tarımsal Destekleme: Doğrudan Gelir Desteği p Türkiye’de uygulama n n p Çiftçi kayıt sistemine dahil olup, 500 hektardan az toprak sahiplerine Dekar başına yılda 5$ ödeme MADDE 7 – (1) Bu Tebliğin 5 inci maddesinde belirtilen çiftçilere dekar başına temel DGD ödemesi, bununla birlikte organik tarım yapan ve toprak analizi yaptıran çiftçilere, tavsiye edilen üretim tekniklerini kullandıkları araziler dikkate alınarak ilave DGD ödemesi de yapılır. Dekar başına yapılacak temel ve ilave DGD miktarları Bakanlık tarafından açıklanır.

TARIM: Yapısal Sorunlar p A. Fiziksel n n n p Erozyon Toprak ve su kirlenmesi Biyoteknoloji B. Sosyo-ekonomik n n Verimli toprakların tarım dışı kullanımı Sulanabilir toprakların yarısı sulanabiliyor Kadastro sorunları Topraklar dağınık parçalar halinde

Türkiye’de su tüketimi (m 3) Sulama İçme-Kullanım Sanayi TOPLAM YILLAR Tüketim % 1990 22 016 72 5 141 17 3 443 11 30 600 1996 25 308 74 5 302 16 3 590 10 34 2000 31 500 75 6 400 15 4 100 10 42 000 Kaynak: DPT

TARIM: Yapısal Sorunlar p C. Tarım nüfusu n n n Aşırı işgücü yığılması Eğitim düzeyi düşük Ücretsiz aile işçiliği (mevsimlik göç, sosyal güvenlik yok. . . )