TARIM EKONOMS ZRAAT FAKLTES ONDOKUZ MAYIS NVERSTES Srdrlebilir

TARIM EKONOMİSİ ZİRAAT FAKÜLTESİ ONDOKUZ MAYIS ÜNİVERSİTESİ Sürdürülebilir Tarım Doç. Dr. Kürşat Demiryürek 1

İçindekiler � Tarımın Felsefeleri � Genel Tanımlar � Tarımsal Sürdürülebilirlik � Sürdürülebilir Tarımın Hedefleri � Sürdürülebilirlik Hedefleri ile İlgili Temsili Amaçlar � Tarım Uygulamaları ve Sistemleri � Tarımsal Sürdürülebilirliği Anlamada Geleneksel Tarımın Çevresel Performansını Artırmak İçin Tasarlanan Uygulama Örnekleri � Ekolojik Tabanlı Tarım Sistemleri � Sürdürülebilirliğe katkı sağlayan uygulama örnekleri � Artırımlı Bir Yaklaşımdaki Sürdürülebilirliği Geliştirmek İçin Yüksek Öncelikli Araştırma Örnekleri � Sürdürülebilirliğe Doğru Büyük Hareket Sistemlerinin Önemli Özellikleri � Sürdürülebilirlilik Göstergesi Ve Özellikleri 2

Tarımın Felsefeleri �Filozof Paul Thompson (2010) sürdürülebilir tarım üzerine tartışmaların bu kadar yoğun olmasını açıklayacak tek bir yol var, o da tarımın hedeflerinin ne olması ve tarımın nasıl yapılandırılmasıyla ilgilidir. Bu görüşe göre tarım sadece ürünlerin en düşük maliyetle üretildiği ve toplum için yeterli miktarda besin ve lif sağlayan endüstriyel toplumun başka bir sektörüdür. Daha az ve daha büyük ticari çiftliklere eğilim bir sorun olarak görülmüyor; daha ziyade, bu ölçek ekonomileri yakalamak ve gıda, lif ve enerji üretim maliyetlerini düşürmek için bir yoldur. 3

Tarımın Felsefeleri � Thomson, tarımı gıda, beslenme, lif ve biyo-yakıt üretme kabiliyeti üstünde ve ötesinde önemli bir toplumsal işleve sahip olarak gören tarımın bir tarım felsefesi (bazen alternatif veya çok fonksiyonlu tarım olarak adlandırılır) olarak karşı bakış açısı olarak tanımlar. Tarım felsefesi sık sosyal sürdürülebilirlik konusuna odaklanır. Aynı zamanda endüstriyel tarımın tarımsal işçilerin ve çiftlik hayvanlarının refahı üzerindeki etkileri hakkında kaygıları vardır. Sosyal sürdürülebilirlik kaygıları "adil ticaret" için ya da yemek için yerel olarak yetiştirilen gıdalar ve "insanca üretilen" hayvansal ürünler de yansıtılır. 4

Tarımın Felsefeleri İki zıt felsefede sonuçlar üzerindeki değişen algılarla ve tarımsal üretimi organize etmek için sonuçların çekiciliği birçok yolla üretilmesi ile tarımın sürdürülebilirliği hakkında çok şey yapılması hakkındaki anlaşmazlıkları göstermektedir. 5

GENEL TANIMLAR �Tarım büyüyen, ilerleyen ve ulus için gıda, beslenme, lif, süs bitkileri ve bioyakıt sağlayan sistemler bütününü kapsar. Tarım, yüzey suları, yer altı suları, ormanlar ve ticari ya da eğlence amaçlı kullanılan diğer karalar ve vahşi yaşam gibi doğal kaynakların yönetimini kapsar. Sosyal, fiziksel ve biyolojik çevreler; ve bütün sistemle alakalı halk politikası konularını da kapsar. 6

GENEL TANIMLAR �Bir çiftlik, ormanlar ve gıda, yem, süs bitkileri enerji ve bir dizi çevresel ve diğer faaliyetlerin olduğu doğal kaynakları yöneten tek, tanımlanabilir operasyonel birim olarak kullanılır. Her çiftlik zamansal ve mekânsal dinamik bağlama gömülüdür ve çevrenin jeofiziksel, biyolojik, ekonomik ve sosyal değişkenleriyle etkileşim içindedir. Çiftlikler “çiftlik uygulamaları” olarak bilinen çok çeşitli üretim teknikleri ve stratejilerini benimser. 7

Çiftlik sistemi Bir çiftlik sistemi bitkiler veya hayvan bileşenlerinin karışımı ya bunların bir çiftlikteki bazı kombinasyonları, çiftlik içinde bunların belirli bir yerde ve zamanda düzenlenmesi, bunların yönetiminde kullanılan kaynaklar ve teknolojiler, çiftlik ve onun işletildiği ekolojik, sosyal, ekonomik ve politik çevrelerle olan hiyerarşik ilişkinin doğa ve etkinliğinin karışımıdır. Çiftlik sistemi sonuç olarak topluluk bağları, piyasa entegrasyonu, iş ilişkileri ve diğerlerini etkileyen faktörlerin geniş bir dizininin etkileşimlerini içerir. 8

GENEL TANIMLAR �Bir çiftlik sistem türü belirtmek isteyebileceğiniz herhangi bir ortak tarafından tanımlanabilir-örneğin; mera, kurak alan, sulu tarım, mandıra, tarla bitkileri, yüksek değerli ürün-ve türün içinde içerik-tanımlı geniş bir aralık içerir. �Gıda sistemleri ve tarımsal gıda sistemleri yemek tüketimi için yemek üretimiyle bağlantılı olan bir grup aktör, faaliyet ve kurumları kasteder. 9

GENEL TANIMLAR � Tarım sistemi tarımsal araştırma, teknolojik gelişme, ya da tarımı çiftlik sistemleri bileşenlerini bütünsel olarak inceleyen bir sistem olarak tanımlanır. USDA Kooperatifi Devlet Araştırma, Yayım ve Eğitim Hizmeti (CSREES) tarımsal işlem yaklaşımlarını şu şekilde tanımlıyor: “Tarımsal girişimlerekin ya da çiftlik hayvanı-iş gücü arzı, pazarlama, mali durum, doğal kaynaklar, genetik stok, beslenme, ekipman ve tehlike olmak üzere bu kavramlarla ilgilenir. 10

TARIMSAL SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK Sürdürülebilirlik, toplumun temel ihtiyaçlarını, belirsiz gelecekte istenmeyen olumsuz etkilerden bağımsız olarak rahatça devam ettirilmesini sağlama becerisi olarak tanımlanır. Sürdürülebilirliğin çoğu tanımlaması üç geniş sosyal amaçla yapılandırılmıştır; çevresel, ekonomik, ve sosyal sağlık veya refah. Örneğin, bir sürdürülebilir tarım sistemi toplum için beslenme, yem, lif, biyoyakıt ve diğer ürünleri sağlayabilir. Ayrıca üreticiler ve işçiler için makul ekonomik gelir; hayvanlar için refah sağlayıcı uygulamalar; tüketiciler için güvenilir, sağlıklı ve düşük maliyetli yiyecek sağlar. Bütün bunların yanı sıra bağlı olduğu tarıma göre doğal kaynakları ya korur ya da geliştirir. 11

SÜRDÜRÜLEBİLİR TARIMIN HEDEFLERİ �İnsanların besin, yem, lif ihtiyaçlarını karşılamak ve bioyakıt (enerji) ihtiyaçlarına katkıda bulunmak. �Çevresel kaliteyi ve doğal kaynak temellerini geliştirmek. �Tarımın ekonomik yaşayabilirliğini sürdürmek. �Çiftçiler, çitlik çalışanları ve toplumun hayat standartlarını geliştirmek. 12

SÜRDÜRÜLEBİLİR TARIMIN HEDEFLERİ Çiftçilik faaliyetlerinin veya sisteminin sürdürülebilirliği, çeşitli topluma bağlı hedefleri veya amaçları nasıl karşıladığına bakılarak değerlendirilebilir. Sürdürülebilir olmak için bir çiftçilik sistemi kuvvetli, yeterince verimli olmalıdır. Kaynakları etkili bir biçimde kullanmalı ve dört hedefi dengelemelidir. Fakat sürdürülebilirliğin yönetilişine göre çeşitli hedefler ile o hedeflerin ilgili amaçları arasında sıklıkla değişim veya birliktelik görülmektedir. 13

SÜRDÜRÜLEBİLİR TARIMIN HEDEFLERİ � FFF = Besin, Yem, Lif ve Yakıt � EV = Çevresel Yaşayabilirlik � ER = Çevre ve Kaynaklar � QL = Yaşam Kalitesi � S = Sürdürülebilirlik Dört hedefin örtüştüğü alan, bütünde en yüksek sürdürülebilirliği temsil etmektedir. 14

Sürdürülebilirlik Hedefleri ile İlgili Temsili Amaçlar 1) İnsanların beslenme, yem ve lif ihtiyaçlarını karşılamak ve bioyakıt ihtiyaçlarına katkıda bulunmak � Çiftçilik uygulama ve sisteminin üretkenliği � Üretilen yiyeceklerin kalite ve güvenliği � Tarla ürünlerinin satın alınabilirliği � Tarla ürünlerinin ulaşılabilirliği 2) Çevresel kaliteyi ve kaynak temellerini geliştirmek � Toprak kalitesi ve sağlığı � Su kalitesi � Hava kalitesi � Biyo-çeşitlilik � Hayvan sağlığı ve refahı 15

Sürdürülebilirlik Hedefleri ile İlgili Temsili Amaçlar 3) Tarımın ekonomik yaşayabilirliğini sürdürmek � Çiftlik işletme karlılığı � Çiftlik ve hane halkı � Çiftlik çalışanlarının ekonomik güvenliği � Toplumun ekonomik güvenliği 4) Çiftçiler, çitlik çalışanları ve toplumun hayat standartlarını geliştirmek � Sağlık ve emeklilik avantajlarına erişim de dahil olmak üzere çitlik operatörlerinin ve onların ailelerinin kabul edilebilir bir hayat kalitesinin olmasını sağlamak � Çiftçilerin, çitlik çalışanlarının ve toplumun sağlığını ve refahını korumak � Yerel besinlere erişim, ekolojik hizmetlerin sürekli sağlanması ve çekici manzaraların korunması da dahil, çevresindeki tarımdan toplumu ve sosyal refahı artırmak 16

Tarım Uygulamaları ve Sistemleri Konvansiyonel ve Endüstriyel Tarım Sistemleri � Geleneksel bitkisel üretim ile çiftliklerde sentetik böcek ilacı ve bitki öldürücü kullanılır ve böylelikle sentetik gübre ile çiftlikteki toprağın verimliliği korunmaktadır. � Geleneksel hayvansal üretim; üretilen türlere, hayvancılık için gerekli stokların büyüklüğüne, yem bitkileri alanına veya hayvan birimi başına düşen mera miktarına göre değişir. � Endüstriyel bitkisel ve hayvansal üretim, Endüstriyel ölçekli üreticilerin, gıda işlemcileri ile sözleşme altında üretim yapması daha olasıdır. Endüstriyel çiftlikler genellikle daha geniş iş bölümü ve yoğun makine ve bina sermayesi kullanımı için gerekli olan bir ölçekte çalışır. Bunlar sıklıkla kiralanmış işgücüne, kendi küçük ölçekli meslektaşlarından daha çok güvenmektedirler. 17

Tarımsal Sürdürülebilirliği Anlamada Geleneksel Tarımın Çevresel Performansını Artırmak İçin Tasarlanan Uygulama Örnekleri Ekin Dönüşümü, farklı ürünlerin aynı tarlada sıralı mevsimlerde biri ardına ekilmesini içerir. � Örtücü bitkiler, potansiyel olarak araziyi toprak erozyonundan koruyan, yabancı otları bastıran, topraktaki organik madde ve besin seviyelerini zenginleştiren ekin çeşitlerinin ekilmesini içerir. � Azaltılmış sürüm ve toprak işlemesiz uygulamalar, bir ürün direk olarak fideliğe ekilir önceki ürünün hasadına kadar sürülmez. � Entegre zararlı yönetimi (IPM), zararlı seviyesini kritik ekonomik seviyenin altında tutmak için birçok yöntem bir arada kullanılabilir. � Hassas Tarım Uygulamaları, ekin performansı göstergelerini ve en çok ihtiyaç duyulan diğer ekin uygulamasını birleştirir. � Çiftlik işletmelerinin çeşitlendirilmesi, çeşitliliği arttırmaya yardımcı olur, zararlıları ve hastalıkları kontrol eder ve iklimsel ve pazar dalgalanmalarından doğan riskleri azaltır. � En iyi yönetim uygulamaları (BMP) , devletçe finanse edilen koruma programlarının bir parçası olarak tavsiye edilir. � 18

Ekolojik Tabanlı Tarım Sistemleri Her sistemin "saf" formlarını tanımlamak zor olsa da, bu tür sistemlerin örnekleri, organik ve biyodinamik tarımı içerir. 19

Ekolojik Tarım Tabanlı Sistemler örnekleri � Organik tarım sistemleri, yenilenebilir kaynaklar ve gelecekteki nesiller için çevre kalitesini artırmak için toprak, su korunması kullanımını vurgulamaktadır. Organik gıda çoğu geleneksel tarım ilaçları kullanılmadan üretilen sentetik maddelerden üretilen gübre ya da pis su, biyomühendislik ya da iyonlaştırıcı radyasyon kullanımı olmadan yapılmaktadır. � Biyodinamik tarım sistemleri genellikle tam kapsamlı organik üretim uygulamalarını kullanır. Biyodinamik çiftçiler toprağı ve bütün çiftliği bir bütün, yaşayan bir organizma ve kendine yeten bir işletme olarak görürler. Biyodinamik tarım bir üretim sisteminden ziyade bir yaşam pratiği ve bio bölge, peyzaj, toprak ve hayvan, bitki ve insan hayatı üzerinde odaklanan bir yaşam pratiğidir ve her uygulayıcının bireysel gelişimini teşvik eder. 20

Karma Tarım Sistemleri Örnekleri �Koruma tarımı: FAO’ya göre, koruma tarım genellikle minimum toprak işleme sistemleri, örtü bitkiler ve bitki rotasyonunun entegre kullanımı içerir. �Azaltılmış veya düşük girdili tarım: Düşük girdili tarım teknolojileri kullanır ve akış döngülerini sıkıştırılarak yapılandırılır, çiftlik ve tarla içi ekosistem hizmetlerini sağlar ve bu nedenle girdi kullanımını azaltır. Mümkün olduğunca, dış kaynaklar çiftliğin üzerinde ya da yakınında bulunan kaynaklar tarafından yer değiştirilmeye çalışılır. 21

Karma Tarım Sistemleri Örnekleri �Entegre tarım sistemleri çevresel kaliteyi ve ekonomik kazancı dengelemek için geleneksel ve organik tarım sistemlerini birleştiren yaygın olarak kabul edilen üretim sistemleridir. � Alternatif hayvancılık üretim sistemleri doğum barınaklarını kullanan çiftlikleri kasteder; yerel ve endüstriyel hayvancılık çiftliklerinden ziyade otlaklara dayanır. 22

Karma Tarım Sistemleri Örnekleri � Karma bitki hayvancılık çiftliği: Bu sistemler işletmenin ekin ve hayvancılık işletmeleri arasında bir sinerji kullanmasını, etkili bir şekilde besinleri geri dönüştürebilmesini, ekin dönüşümlerini desteklemesidir. Hayvancılık çiftliklerini besin ve pazar girdilerindeki dalgalanmalardan izole etmesinden faydalanırlar. 23

Sürdürülebilirliğe katkı sağlayan uygulama örnekleri � Üretim uygulamaları: 1) Hiç yada azaltılmış toprak işleme 2) Toprağı korumak için uygulanan bitki örtüsü 3) Rotasyonu, birlikte ekimi ve farklı genetik varyetelerin kullanımını 4) Geleneksel tarım ve modern genetik mühendisliği (GM) 5) Etkili su kullanımına yönelik teknolojiler 6) Besin yönetim planlamaları, yüzey ve yüzey altı drenaj yönetimi, 7) Toprak ve bitki dokusu testleri, 8) Gübre, kompost ve yeşil gübre kullanımı, 9) Entegre tarımsal mücadele (IPM), 10) Besi hayvanları için genetik iyileştirme 24

Sürdürülebilirliğe katkı sağlayan uygulama örnekleri İş ve Pazarlama stratejileri 1. Tarım işletmelerinin çeşitlendirilmesi 2. Giderek artan sayıda çiftçi, 3. Toplum sağlığını geliştirme uygulamaları 4. Çeşitli çiftlik sistemleri, 5. Toprak ve bitki dokusu testleri, • 25

Sürdürülebilirliği Geliştirmek İçin Yüksek Öncelikli Araştırma Örnekleri 1) Verimlilik ve çevresel araştırmalar �Örtücü bitkilerin etkinliğinin değerlendirilmesi, �Yüzey ve yer altı drenaj sistemlerinin, gelişmiş hayvansal atık yönetim sistemlerinin değerlendirilmesi, �Organik değişikliklerinin karşılaştırılması, �Kimyasal olmayan alternatiflerin araştırma ve geliştirilmesi, � Ekosistemin faydalarını tanımlayan araştırmaların yapılması, 26

Sürdürülebilirliği Geliştirmek İçin Yüksek Öncelikli Araştırma Örnekleri 2) Sosyoekonomik araştırma �Üretim uygulamalarının gıda kalitesine etkilerinin değerlendirilmesi �Farklı üretim uygulamalarının maliyetleri, farklı politikalar altındaki uygulamaların kombinasyonları ve pazar içeriklerinin karşılaştırılması ve değerlendirilmesi. �Direk pazarlama yönteminin ekonomik sürdürülebilirliğini analiz etmek ve belgelemek için araştırma yapılması �İşçilerden yararlanma, ve işi kullanımının çiftlik karlılığı üzerindeki etkilerini analiz etme 27

Sürdürülebilirliği Geliştirmek İçin Yüksek Öncelikli Araştırma Örnekleri 3) Politik Araştırma �Amaçlanmış ve amaçlanmamış sürdürülebilirliğin gelişmesi için kullanılan tarımsal uygulamaları etkileyebilecek entegre tarım, gıda ve çevresel politikaların sonuçlarının değerlendirilmesi için araştırmalar yapmak. 28

Sürdürülebilirliğe Doğru Sistemlerinin Önemli Özellikleri �Dayanıklılık �Ölçekler �Sinerji 29

Dayanıklılık Tarım uygulamaları veya sistemleri de değişik türdeki risklere açık ve farklı olacaktır. Daha az hassas çiftçilik sistemleri oluşturulması, iklim değişikliği ve dalgalanmalar ve hava şartlarında belirsizliğe karşılık gelen artışın ortaya çıkmasıyla birlikte önemi artmaktadır. Çünkü uygun uyarlamalar yapılmaması halinde daha fazla ürün kayıpları karşılamak için ürün sigortası kapasitesi sınırlı olacak ve başarısız çiftçilik sistemlerinin potansiyeli iklim değişikliği altında artacaktır. Güvenlik açığı hakkında düşünürken, ekosistem ekolojisinin iki yararlı kavramı: direnç ve esnekliktir. Direnç, sistem stresörler ve dalgalanan koşulların bazı sıralamaların bozulması ile stabil bir durumdan uzaklaştırılan sorunlara karşı koymak için ortaya konan sistem yeteneğidir. Diğer bir deyişle, direnç değişim karşı direnme yeteneğidir. Esneklik geleneksel istikrarlı stabil bir durumdan uzaklaştırılan bir sistemin geri dönme hızı ve kapsamı olarak kabul edilmiştir. 30

Ölçekler Bir tarım sisteminin sürdürülebilirliğinin değerlendirilmesi için mekansal ve zamansal ölçeklerin önemi karmaşık hale gelebilir. Başlangıçta, bir çiftlik sistemlerinin sürdürülebilirliğin farklı mekansal ölçeklerde ve farklı ekonomik sistemler arasında farklı değerlendirilebilir. Buna iyi bir örnek tarım sistemlerinin besin maddesi dinamiği değerlendirilmesidir. Yıllık ekim desenleri geçici olarak, tek bir sezonda çeşitli bitki besin maddelerinin depolanması, alımı, ya da kaybına neden olabilir. Sürdürülebilirlik kısa vadeli ve uzun vadeli zaman dilimleri boyunca ortaya çıkan potansiyel olarak farklı sonuçlar, farklı zaman ölçekleri arasında değerlendirilebilir. 31

SİNERJİ �Sinerji bir sonuç peşinde diğer kategorilerde bulunan doğal sonucu faydaları üretip potansiyel kazan-kazan durumları için fırsat yaratabilir. Çatışmaların dezavantajları neden olabilir ve her bir hedef için verilen göreceli öncelik karar verme sürecinin bir parçası olan tarafların değerlerine bağlıdır. 32

SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK GÖSTERGESİ Tarım sistemlerinde sürdürülebilirliğe doğru ilerlemenin değerlendirilmesi kaçınılmaz ölçümleri veya göstergelerin bazı bölümlerinin İzlenmesi gerekir. Şekil 1 -2 çevre kalitesi ve kalitesini artırmak için geniş bir hedef için uyarlanabilir yönetim çerçevesinde göstergelerinin kullanımını teşkil eder. 33

• Toplumsal Hedefler • Amaçlar • Değerlendirme • Eylemler • Risk değerlendirmesi • Politikalar • Tarım sistemleri ve uygulamalarının kabul edilmesi • Dayanıklılık • İzleme • Göstergeler Şekil 1 -2 Tarım sistemlerinin sürdürülebilirliği için uyarlanabilir yönetim 34

Göstergelerin Özellikleri ve Türleri Seçilen göstergelerin sürdürülebilirlik hedeflerine uygun olması gerekir ve aşağıdaki özelliklere sahip olması gerekir: 1)Temsil ettiği işlemi veya işlevi doğru yansıtmalı. 2)Zaman içinde ve farklı tarım sistemleri arasındaki değişiklikleri almak için yeterince duyarlı olmalı 3)Gerekli beceri zaman, harcama ve seviye açısından ölçmek için uygulanabilir. 4) Anlaşılabilen ve son kullanıcılarla ilgili olmalı 35

SONUÇ Sürdürülebilirlik temel toplumsal ihtiyaçları karşılayabilecek ciddi olumsuz etkiler olmadan süresiz olarak korunabilecek bir beceri olarak tanımlanmıştır. Benzer şekilde, sürdürülebilir bir tarımsal üretim sistemlerinin gelişmesi tarımdan gelen temel toplumsal ihtiyaçların tanımlanmasını gerektirir, bu süreç gelecekte tarımın özelliklerinin ne olmasıyla ilgili kolektif bir vizyona sahip olmayı gerektirir. Bir tarım sisteminin sürdürülebilir olması için, etkin kaynak kullanımını ve sürdürülebilirliğin dört hedefini gerçekleştirmelidir. Bu yüzden tarım sistemlerinin yeterince üretken ve sağlam 36 olması gerekmektedir.

TEŞEKKÜRLER 37