TAHRC Hadis ilminde anlamda kullanlr 1 Bir hadisi

TAHRÎC

Hadis ilminde üç anlamda kullanılır. • 1. Bir hadisi isnadıyla birlikte bir kitaba alıp nakletmek. Bu anlam, daha çok ilk dönem müelliflerinin derledikleri hadislerden kitap oluşturma faaliyetlerini ifade eder. • 2. Belirli kitaplardan seçilen hadislerle yeni bir kitap meydana getirmek. • 3. Bir eserde Hz. Peygamber’e veya sonraki iki nesle isnad edilen rivayetlerin temel kaynaklardaki yerlerini göstermek, bunların isnad ve sıhhat açısından durumuna işaret etmek.

FAYDALARI • Tahrîcin faydaları hem isnad hem metin incelemesi alanlarında görülür. • 1. İsnad incelemesi alanındaki faydalarından biri hadisin bütün tariklerinin bir araya getirilip karşılaştırılmasıdır. Böylece isnadın niteliği ve ayrıntıları görülür, hadisin sıhhatine dair hüküm vermede etkili olan şâhid ve mütâbi‘ rivayetler bilinir, hadisle amel edilip edilmeyeceği yönünde bir kanaat hâsıl olur. • 2. İsnadda geçen râviler müphem ise kimlikleri, değilse tedlis veya ihtilât gibi kusurlarla muallel olup olmadıkları gibi hususlar tahrîc sonucunda ortaya çıkar.

• 3. Metin alanındaki faydası, hadis metninde geçen ve kolayca anlaşılmayan garîb bir lafzın başka bir tarikte açıklanmış olmasıdır. Ayrıca ihtisar, kalb, tashif, tahrif, lahn, idrâc ve ziyâde gibi râvilere ait hata, vehim ve tasarruflar yine tahrîc neticesinde öğrenilir. • 4. Hadislerin vürûd sebeplerine ulaşmak, mâna ile rivayet edilip edilmediğini belirlemek ve metin farklılıklarını ortaya çıkarmak, hadisi istinsah edenlerin düştüğü hataları tespit etmek, illetleri ortaya çıkarmak da tahrîc sayesinde mümkün olur. • 5. Tahrîc, aynı zamanda diğer ilim dallarına ait literatürün hadis ilmi açısından denetlenmesini sağlar.

Tahrîc İçin Kaynaklar • Öncelikle hadisin isnadındaki veya metnindeki bir vasfı bilinir: • Meselâ hadisin ilk râvisi olan sahâbî biliniyorsa müsnedlere ve Mizzî’nin Tuḥfetü’leşrâf’ı gibi sahâbî isimlerine göre alfabetik eserlere, • Müellifin ilk hocası konumundaki râvi belli ise mu‘cem ve meşyeha türü eserlere başvurulabilir. • Hadisin metni esas alınıyor ve ilk kelimesi biliniyorsa etrâf kitaplarına, metindeki herhangi bir lafzın bilinmesi (Concordance) gibi eserlere, durumunda ise el-Muʿcemü’l-müfehres • Hadisin konusu üzerinden araştırma yapılacaksa câmi, musannef ve sünen gibi eserlere müracaat edilebilir.

Meşhur Örnekleri • 1. Mergīnânî’nin el-Hidâye’si üzerine Abdullah b. Yûsuf ez-Zeylaî’nin Naṣbü’r-râye’si, • 2. Gazzâlî’nin İḥyâʾü ʿulûmi’d-dîn’i üzerine Zeynüddin el-Irâkī’nin el. Muġnî ʿan ḥamli’l-esfâr’ı, • 3. Abdülkerîm b. Muhammed er-Râfiî’nin eş-Şerḥu’l-kebîr’i üzerine İbnü’l-Mülakkın’ın el-Bedrü’l-münîr fî taḫrîci eḥâdîs i’ş-Şerḥi’l-kebîr’i.

Concordance ve Hadislerin Kaynaklarını Gösterme

• Kütüb-i Tisa’daki hadislerin kaynağını bulmada yardımcı olan Concordance adlı eser müsteşrik bir grup tarafından hazırlanmıştır. Concordance'ın hazırlanması için çalışmalar fiilen 1916 yılında Juynboll, Wensinck, Horovitz ve başka bazı müsteşriklerin planlamasıyla başlatılmıştır. Eserin ilk baskısı 1936’da, sekiz cildin tamamlanıp basılması ise 1988 yılında olmuştur. Kütüb-i Sitte’ye ilave olarak Dârimi’nin Sünen’i, İmam Malik’in Muvatta’ı ve Ahmed b. Hanbel’in Müsned’ini ihtiva eder. Bu 9 kitap için verilen rakamlar değişik anlamlardadır. Bu açıdan şöyle bir gruplandırma yapmak gerekmektedir:

• 1. Bölüm (kitab) adından sonra bâb numarası verilenler: Bunlar, Buhârî, Ebû Davud, Tirmizî, İbh Mâce, Nesâî ve Dârimî'nin kitablarıdır. • 2. Bölüm (kitab) adından sonra hadis numarası verilenler: Bunlar da sadece Müslim'in Sahih'i ve İmam Mâlik'in Muvatta'ıdır. • 3. Cild ve sayfa Numarası verilenler: Bu, yalnızca Ahmed b. Hanbel'in Müsned'idir.

Örnek ● ● Bir hadis duyduk, ancak ondan birkaç kelime aklımızda kaldı. Hadisin Kütüb-i tis‘a’da geçtiğinden eminsek, bu hadisin kaynağını bulmak için Konkordans’a bakabiliriz. Misal Kelimesi aklımızda kalan bir kelime olsun. Kelimeyi oluşturan harfleri bulalım. ﺭﻍﺏ Alfabetik özelliğini de dikkate alarak bu yapıdaki fiilin Konkordans’ın 2. cilti 275. sayfada buluyoruz. Bu sayfadaki kelimelerin fiil yapısındaki kelimelere ayrıldığını görüyoruz. Takip eden sayfanın ortalarında ( ( kelimesini buluyoruz. Araştırmaya devam ediyoruz. Kitapta kelimenin içinde geçtiği hadisten bir bölüm verilmiş. O bölümden bulmaya çalıştığımız hadisi iyice tespit etmiş oluyoruz. Sayfanın ikinci sütununun ortalarına doğru ﻭﺃﻠﺠﺄ ﻇﻬﺮﻱ ﺇﻟﻴﻚ ﺭﻏﺒﺔ ﻭﺭﻫﺒﺔ ﺇﻟﻴﻚ )cümlesini görünce aradığımız hadisin bu olduğunu anlıyoruz. Bu cümlenin karşısında şu bilgiler bulunuyor:

• Netice olarak bu hadisi kaynak olarak göstermek istediğimizde şu şekilde göstereceğiz: • Buhârî, Vudu, 75; Deavât 5, 6, 8; Tevhid, 34; Müslim, Zikir, 56 -57… • Eğer Ahmed b. Hanbel’in Müsned’ini de vermek istiyorsak; • Ahmed, Müsned, 4: 285, 290, 292…