Taalontwikkeling bij Meerlingen Dr Merel Keijzer Rijksuniversiteit Groningen

Taalontwikkeling bij Meerlingen Dr. Merel Keijzer Rijksuniversiteit Groningen Afdeling Toegepaste Taalwetenschap m. c. j. keijzer@rug. nl

Overzicht lezing › Hoe verloopt ‘normale’ vroege taalontwikkeling? › Wijkt taalontwikkeling bij tweelingen daarvan af? › Wat is het verschil tussen een taalachterstand en een taalstoornis? › Bestaat er zoiets als een ‘geheime’ tweelingtaal? › En dan? De taalontwikkeling van een oudere tweeling › Wat voor een rol kan ik spelen in de taalontwikkeling van mijn tweeling?

Hoe verloop ‘normale’ vroege taalverwerving?

Hoe verloopt ‘normale’ vroege taalontwikkeling? › Eerste weken: • Pruttelt en huilt (eten, troost, gezelschap) › 1 -6 maanden: • Pruttels als een reactie op interactie • Eerst vooral klinkergeluiden, later veranderende klanken en nog later spelen met tong en bubbels blazen › 6 -9 maanden: • Dubbele klinker-medeklinker geluiden: dudu

› 10 -11 maanden: • Imiteert geluiden (dada, mama) maar zonder betekenis › 12 maanden • Mama, dada, papa MET betekenis • Kan 2 -3 woorden imitereren: mama, boek, bal › 13 -15 maanden: • Vocabulaire van 4 -7 woorden, nog veel ‘jargon’ • < 20% begrijpbaar voor een vreemde › 16 -18 maanden: • Vocabulaire 10 woorden, aardig wat ‘jargon’ • 20 -25% begrijpbaar voor een vreemde

› 19 -21 maanden: • Vocabulaire 20 woorden • 50% begrijpbaar voor een vreemde › 22 -24 maanden: • Vocabulaire > 50 woorden (vocabulaire spurt) • Bijna geen jargon meer • 70% begrijpbaar voor een vreemde › 2 -2, 5 jaar: • Vocabulaire 400 woorden, ook namen • 2 -3 woorden stadium • Voornaamwoorden • 75% begrijpbaar voor een vreemde

› 2, 5 -3 jaar: • Complexere vormen: meervouden, verleden tijden • 3 -5 woorden per zin • 80 -90% begrijpbaar voor een vreemde › 3 -4 jaar: • 3 -6 woorden per zin • Stellen vragen, houden gesprekjes, vertellen verhaaltjes, vertellen over ervaringen • Bijna alles kan een vreemde verstaan › 4 -5 jaar: • 6 -8 woorden per zin • Kan al wel tot 10 zeker tellen

Wijkt taalontwikkeling bij tweelingen daarvan af?

Wijkt taalontwikkeling bij tweelingen hiervan af? › Er is consistent een taalachterstand gevonden in empirisch onderzoek, maar hoe groot die achterstand was verschilde: • Day (1932): • 80 tweelingparen en 140 eenlingen • Twee meetmomenten: 1, 5 en 5, 5 jaar • Bij 5 jaar liepen tweelingen gemiddeld 2 jaar achter op maten als zinslengte • Rutter et al. (2003) • 116 tweelingparen en 114 eenlingen • Twee testmomenten: 2 o maanden en 3 jaar • Bij 20 maanden: gemiddelde achterstand 1. 7 maand • Bij 3 jaar: gemiddelde achterstand 3. 1 maand • Mittler (2008) • Tweelingparen van 4 jaar liepen gemiddeld 6 maanden achter

Maar… › Tweelingen zijn beter in ‘attention sharing’ › Tweelingen zijn beter in gespreksbeurten nemen › Tweelingen zijn sneller bevonden in het leren van persoonlijke voornaamwoorden: ik, hij, zij, etc. › Tweelingen voelen (gespreks)behoeften van anderen goed aan › En: • methodologisch zitten niet alle studies goed in elkaar (twee versus drie personen observeren is iets heel anders) • Dit zijn gemiddeldes

Redenen taalachterstanden › Twee soorten redenen van taalachterstanden zijn onderzocht : biologisch en omgevingsfactoren • Biologisch • Lytton (1980); Conway, Lytton & Pysh (1980): • Afwijkingen in zinslengte, vocabulaire etc. waren deels gerelateerd aan zwangerschapsduur, geboortegewicht, Apgar score, maar vooral omgevingsfactoren • Rutter e. a. (2003): vonden geen enkele link tussen biologische factoren en taalontwikkeling • De meeste studies vinden ofwel licht verband of helemaal geen verband

› Omgevingsfactoren: • Mittler (2008) • De 6 maanden achterstand puur gerelateerd aan omgevingsfactoren: gezinsgrootte, sociale klasse • Tomasello e. a. (1986) • Triadische en dyadische interactie is fundamenteel anders • Observatie 6 tweelingparen en 12 eenlingen van 15 maanden en 21 maanden oud. • Lagere taalscore op alle taken ingegeven door minder interactie met moeders:

Tomasello e. a. (1986) › Tweelingmoeders lieten niet minder interactie zijn dan eenlingmoeders, maar: • Aandacht/input moet wel over twee kinderen verdeeld worden • Effectief minder input per kind • Minder en kortere periodes van gezamenlijke aandacht • Minder en kortere gesprekjes met mama • Tweelingmoeders gebruiken meer ‘sturende’ taal • Als kinderen ouder worden meer individuale interactie (auteurs wijzen op stress in beginperiode) • Minder input per kind normaal fenomeen in meer-kind (niet tweeling) gezinnen: jongere kinderen minder snel in taalverwerving dan eerstgeborenen

Wat is het verschil tussen een taalachterstand en een taalstoornis?

Wat is het verschil tussen een taalachterstand en een taalstoornis? › Een taalachterstand kan oplopen in aantal maanden, maar is van tijdelijke aard › Een taalstoornis is persistent en permanent › Tweelingschap in verband gebracht met dyslexie en specieke taalstoornis (SLI/ESM) • Twin early development study (TEDS) (Bishop, 2006) • Een mix van biologische en genetische factoren, maar zeker ook omgevingsfactoren (risico-kinderen…. ) • Dyslexie: leesproblemen, vroege signalering door moeite met rijmen, segmenteren woorden • SLI: taalachterstand oplopend tot 2 jaar, geen reden en geen verminderd cognitief functioneren • Kaart het aan bij consultatiebureau als je het niet vertrouwt

Bestaat er zoiets als een geheime tweelingtaal?

Bestaat geheime tweelingtaal? › Bishop e. a. (1998) • Keek naar 2 groepen tweelingen tussen 7 en 13 jaar • Normale populatie en klinische populatie (gediagnosticeerde taalstoornis) • Gebruikte ‘achteraf’ ouder-vragenlijsten om tweelingtaal te meten • Vooral ouders van de klinische populatie gaven aan dat hun kinderen een tweelingtaal gebruikten: 50% • Dat was veel minder voor de andere ouders: 11% • Lijkt vooral een geval van fonologisch achtergebleven taal te zijn

Thorpe e. a. (2001) › › › › Volgden groot cohort tweelingen en eenlingen van 20 tot 36 maanden Keken naar 2 soorten ‘geheime taal’ • 1) wel gedeeld met ouders maar onbegrijpelijk • 2) enkel gedeeld met broertje of zusje Observeerden ‘geheime taal’ in tweelingen en eenlingen, maar veel meer in tweelingen Typisch fenomeen voor 2 e levensjaar, in 16 maanden daarna nam het rap af Slechts klein aantal tweelingen doen het nog steeds na 36 maanden Kinderen die het nog steeds deden na 36 maanden waren tegen de 6 vaak gediagnosticeerd met een taalstoornis Meer jongens dan meisjes tweelingen Gerelateerd aan omgevingsfactoren, maar niet als nog doorzet na de 36 maanden

En dan? De taalontwikkeling van een oudere tweeling

Taalontwikkeling in oudere tweelingen: 5 -10 › Davis (1937): follow-up van Day (die 2 jaar achterstand vond bij 5 jarige tweelingen) • Keek naar dezelfde kinderen tussen de 5 en 9 en vond geen verschillen meer in maten als zinslengte tussen tweelingen en eenlingen, maar wel meer articulatieproblemen in tweelingen › Tomasello e. a. (1986): de interactiemomenten worden meer naarmate de kinderen ouder worden en stressmomenten voor de ouders nemen af › Meer dan in eenlingen zijn voor sommige meerlingen de taalproblemen wel permanenter: taalstoornis diagnose

Wat voor een rol kan ik spelen bij de taalontwikkeling van mijn tweeling? ?

Tips taalontwikkeling tweelingen › Probeer uw tweeling zo min mogelijk als collectief aan te spreken › Zo veel mogelijk een-op-een tijd: een ouder, een kind › Probeer een zo stimulerend mogelijke taalomgeving te creeeren: • Blijf praten, ook ‘overhearing’ helpt • Probeer minder sturend te praten; overleg/stel vragen • Gebruik niet een TV als vervanger of verrijker › Als uw kinderen achterlopen, is dat ‘normaal’ voor een tweeling en trekt meestal vanzelf weer bij › Maakt u zich zorgen of heeft u ook het idee dat andere cognitieve ontwikkelingen achterlopen, raadpleeg dan uw huisarts of consultatiebureau • Evt. Doorverwijzing naar logopedist of klinisch taalkundige › Raadpleeg ook uw huisarts of consultatiebureau bij lang aanhoudende ‘tweelingtaal’