T C ORMAN VE SU LER BAKANLII MARMARA

T. C. ORMAN VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI MARMARA DENİZİ KİRLİLİK RAPORU Su Kalitesi Yönetimi Daire Başkanlığı 1

SUNUM İÇERİĞİ Giriş Marmara Havzası Kirlilik Yükleri Tuna Nehri ile Marmara Denizi’ne Taşınan Kirlilik Yükü Ergene Havzası’ndan Marmara Denizi’ne Taşınması Öngörülen Kirlilik Yükü • Değerlendirme • Su Kalitesinin İyileştirilmesi İçin Olası Tedbirler ve Öneriler • Kentsel Atıksu Arıtımı Yönetmeliği Hassas ve Az Hassas Su Alanları Tebliği’ne Göre Marmara Kıyıları • • 2

GİRİŞ • Marmara Denizi Kirlilik Raporu’nda – Marmara Havzası, – Karadeniz (Tuna Nehri) – ve Ergene Havzası’ndan (Islah OSB’lerin deniz deşarjı sonucu) Marmara Denizi’ne taşınan/taşınması öngörülen kirlilik yükleri dikkate alınarak; Marmara Denizi’nin mevcut kirlilik durumunun ortaya konulması amaçlanmıştır. 3

Marmara Havzası Kirlilik Yükleri • Kirlilik yükü hesaplaması yapılırken, Marmara Denizi havzası 10 ana alt havza olarak ele alınıp değerlendirilmiştir: • • • İstanbul ve İstanbul Boğazı Drenaj Alanı İzmit Körfezi Drenaj Alanı Gemlik Körfezi Drenaj Alanı Susurluk Nehri Havzası Bandırma-Kapıdağ Drenaj Alanı Gönen Nehri (Çayı) Havzası Biga Nehri (Çayı) Havzası Çanakkale Boğazı Drenaj Alanı Tekirdağ Drenaj Alanı Marmara Adası Drenaj Alanı Söz konusu 10 alt havza içindeki evsel AAT’ler, endüstriyel tesisler ve akarsular ile derelerden Marmara Denizi’ne taşınan kirlilik yükleri dikkate alınmıştır. 4

Marmara Havzası Kirlilik Yükleri • Her bir alt havza içinde, çok sayıda küçük akarsu ve dere mevcuttur. Bu dereler, aynı zamanda çok sayıda kirletici kaynak tarafından deşarj edilen yükleri taşımakta ve Marmara Denizi’ne ulaştırmaktadır. • İlgili bölümlerde, bu dereler, yayılı kaynak olarak dikkate alınmış ve Marmara Denizi’ne gelen yükleri hesaplanmıştır. 5

Marmara Havzası Kirlilik Yükleri • Marmara Denizi Kirlilik Raporu’nda, Marmara Denizi’ne deşarj edilen - askıda katı madde (AKM) - biyolojik oksijen ihtiyacı (BOİ) - kimyasal oksijen ihtiyacı (KOİ) - toplam nitrojen (TN) - toplam fosfor (TP) parametreleri için kirlilik yükü hesabı yapılmıştır. 6

Marmara Havzası Kirlilik Yükleri • Marmara Denizi’ne yapılan deşarjlar 7

Marmara Havzası Kirlilik Yükleri • Marmara Havzası’ndan Marmara Denizi’ne deşarj edilen toplam kirlilik yükü (Marmara Denizi Havzası Çevre Master Planı ve Yatırım Stratejisi, 2006). 8

Marmara Havzası Kirlilik Yükleri AKM (kg/g) BOİ (kg/g) Dereler (yayılı kaynak) %10, 3 Endüstriyel %2, 5 Dereler (yayılı kaynak) %38, 5 Evsel %60, 1 Evsel %87, 2 Endüstriyel %1, 5 KOİ (kg/g) Dereler (yayılı kaynak) %17, 5 Endüstriyel %2, 0 TN (kg/g) TP (kg/g) Dereler (yayılı kaynak) %35, 0 Evsel %64, 0 Evsel %80, 5 Dereler (yayılı kaynak) %40, 6 Evsel %59, 1 Endüstriyel %1, 0 Endüstriyel %0, 4 9

Tuna Nehri ile Marmara Denizi’ne Taşınan Kirlilik Yükü • Karadeniz'e taşınan karasal kaynaklı kirleticilerin %75'i Tuna Nehri'nden kaynaklanmaktadır (Alkan vd, 2007). • Tuna Nehri yıllık ortalama debisi: 4000 -9000 m 3/sn Türkiye'den akan nehirlerin yıllık ortalama debisi: 100 -600 m 3/sn • Tuna Nehri tüm Orta ve Doğu Avrupa ile Balkanlar'ın endüstri ve evsel atık sularının boşaltıldığı bir yüzeysel su olup son derece kirlidir. • Tuna Nehri'nin taşıdığı su bizim nehirlerimizin toplamından 8 kat daha fazla ve 10 kat daha kirlidir. Tuna Nehri ile gelen atıklar aşırı miktarda azot ve fosfor içermektedir. 10

Tuna Nehri ile Marmara Denizi’ne Taşınan Kirlilik Yükü • Karadeniz'de akıntılar saat yönünün tersine işlediğinden kirlenme kıyıları da etkilemektedir. Bu kirlilik, Karadeniz ve Boğazlar yoluyla Marmara Denizi'ne taşınmaktadır. • Diğer bir deyişle, Boğaz üst akıntısı ile Tuna Nehri'nin taşıdığı kirli sular ile kirlenmiş olan Karadeniz suları Marmara Denizi'ne karışmaktadır. 11

Tuna Nehri ile Marmara Denizi’ne Taşınan Kirlilik Yükü • Tuna Nehri ile Karadeniz’e taşınan kirlilik yükünün %50’sinin akıntı ile Marmara Denizi’ne taşınmaktadır (Marmara Denizi Havzası Çevre Master Planı ve Yatırım Stratejisi, 2006). * Zaitsev, 1992; Karadeniz’de Kirlilik İzleme Projesi Final Raporu, 2010 12

Marmara Havzası ve Tuna Nehri ile Marmara Denizi’ne Taşınan Kirlilik Yükü • Marmara Havzası + Tuna Nehri ile Marmara Denizi’ne taşınan kirlilik yükü AKM (kg/g) Tuna Nehri %59, 9 Marmara Havzası %9, 4 Marmara Havzası %40, 1 Tuna Nehri %90, 6 TN (kg/g) Marmara Havzası %37, 0 Tuna Nehri %63, 0 BOİ (kg/g) TP (kg/g) Tuna Nehri %45, 2 Marmara Havzası %54, 8 13

Ergene Havzası’ndan Marmara Denizi’ne Taşınması Öngörülen Kirlilik Yükü - Söz konusu havzada sanayi tesislerinin ıslah OSB’ler altında toplanması ve 6 ıslah OSB’nin atıksuları ile bir serbest bölgenin ileri biyolojik arıtma sonrası Marmara Denizi’ne derin deniz deşarjı ile verilmesine yönelik etüt çalışmaları devam etmektedir. • Bahsi geçen çalışmanın tamamlanması neticesinde, Marmara Denizi’ne deşarj edilecek olan kirlilik yükleri hesaplanırken; • AKM (350 mg/L), BOİ (250 mg/L) ve KOİ (400 mg/L) parametreleri için Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği Tablo 22 (Derin Deniz Deşarjına İzin Verilebilecek Atıksuların Özellikleri)’de yer alan limit değerler kullanılmış; TN (10 mg/L) ve TP (1 mg/L) parametreleri için ise Kentsel Atıksu Arıtımı Yönetmeliği Ek IV-Tablo 2 (Kentsel atıksu arıtım tesislerinden ileri arıtıma ilişkin deşarj limitleri)’de yer alan limit değerler esas alınmıştır. 14

Ergene Havzası’ndan Marmara Denizi’ne Taşınması Öngörülen Kirlilik Yükü 15

DEĞERLENDİRME • Tuna Nehri’nden ve Ergene Havzası’ndan gelecek olan kirlilik yükü ile birlikte Marmara Denizi’nin toplam kirlilik yükü 7. 450. 734 kg/gün’den 24. 818. 819 kg/gün’e çıkacağı öngörülmektedir. • Bu da, toplam kirlilik yükünün yaklaşık olarak 3, 5 kat artması anlamına gelmektedir! 16

DEĞERLENDİRME • Ergene Havzası ile Karadeniz’den gelecek olan kirlilik yükü karşılaştırıldığında, Karadeniz’den gelen kirliliğin (%68, 9) Marmara Denizi için çok daha büyük bir tehdit oluşturduğu açıktır. 17

DEĞERLENDİRME • Marmara Denizi’ne ulaşan kirlilik yükleri parametreler bazında değerlendirildiğinde de tüm parametrelerde Karadeniz’den (Tuna Nehri) gelen kirliliğin en baskın kaynak olduğu görülmektedir. AKM (kg/g) Ergene Havzası %1, 7 Tuna Nehri %58, 9 Ergene Havzası 0, 5 BOİ (kg/g) Marmara Havzası %9, 3 TN (kg/g) Ergene Havzası %0, 3 Marmara Havzası %39, 4 Marmara Havzası %36, 9 Tuna Nehri %90, 2 Tuna Nehri %62, 8 TP (kg/g) Ergene Havzası %0, 1 Tuna Nehri %45, 2 Marmara Havzası %54, 7 18

Su Kalitesinin İyileştirilmesi için Olası Tedbirler ve Öneriler • Marmara Denizi Havzası Çevre Master Planı ve Yatırım Stratejisi’nin uygulanması, • Marmara Denizi Havzası’ndaki tüm kentsel yerleşimlerde üçüncü derece arıtma uygulanması, • Marmara Denizi Havzası’ndaki tüm bölgede en iyi tarımsal uygulamaların yaygınlaştırılması , • Tüm Marmara Denizi Havzası’nda katı atıkların düzenli depolanması ve Karadeniz için planlanan tedbirlerin uygulanması halinde su kalitesinde önemli derecede iyileşmenin görüleceği düşünülmektedir. 19

Kentsel Atıksu Arıtımı Yönetmeliği Hassas ve Az Hassas Su Alanları Tebliği’ne Göre Marmara Kıyıları Marmara Denizi’nde su kalitesi son derece kötü hassas noktalar (hot spots) şunlardır: • İstanbul bölgesi (özellikle kıyı kesimler) • İzmit Körfezi • Gemlik Körfezi • Bandırma Körfezi’ndeki gibi belli baslı deşarj alanlarının yakınlarındaki sığ kıyı bölgeler 20

Kentsel Atıksu Arıtımı Yönetmeliği Hassas ve Az Hassas Su Alanları Tebliği’ne Göre Marmara Kıyıları 21

Kentsel Atıksu Arıtımı Yönetmeliği Hassas ve Az Hassas Su Alanları Tebliği’ne Göre Marmara Kıyıları Ancak, nüfusun artmasıyla evsel deşarjlarla gelen kirlilik yüklerindeki artış, yoğun sanayi faaliyetleri, Ergene Havzası’nda faaliyete geçmesi planlanan OSB’lerden DDD yolu ile Marmara Denizi’ne ulaşacak olan kirlilik yükü ve de akıntı yolu ile Marmara Denizi’ne taşınacak olan Karadeniz ile birlikte Tuna Nehri kirlilik yükü beraberce değerlendirildiğinde, Marmara Kıyıları için hali hazırda gri alan olarak nitelendirilen yerler hassas alan, az hassas olarak nitelendirilen yerler ise gri alan durumuna geçeceklerdir. 22

Kentsel Atıksu Arıtımı Yönetmeliği Hassas ve Az Hassas Su Alanları Tebliği’ne Göre Marmara Kıyıları 23

ARZ EDERİM 24