T C EVRE VE EHRCLK BAKANLII EVRE YNETM

T. C. ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK BAKANLIĞI ÇEVRE YÖNETİMİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ Kimyasalların Etkin Yönetimi Haydar HAZER Uzman Kimyager 29 Ekim 2014

GÜNLÜK YAŞANTIMIZDA KİMYASALLAR ØKozmetik ØSanayi Ürünleri ØTekstil ØTarım İlaçları Øİlaç Sanayi ØOyuncak ØTemizlik Ürünleri ØGıda ØBoya Sanayi Ø 2

Kimyasalların Etkin Yönetimi= Risk Yönetimi Madde: Doğal halde bulunan veya bir üretim sonucu elde edilen, içindeki kararlılığını sağlamak üzere kullanılan katkı maddeleri ile üretim işleminden kaynaklanan safsızlıklar dahil, fakat yine içindeki kararlılığını ve yapısını etkilemeden uzaklaştırılabilen çözücüler hariç, kimyasal elementler ve bunların bileşikleri, Karışım: En az iki veya daha çok maddeden oluşan karışım veya çözeltileri, Zarar: Madde veya karışımın yapısal özelliğinden kaynaklanan olumsuz etkileme potansiyeli. 3

Kimyasalların Etkin Yönetimi= Risk Yönetimi Risk: Zararlı maddeye veya karışıma maruz kalınması halinde insan ve çevreye oluşturabileceği olumsuz etkilerin olasılığı. Risk yönetimi: Risk ile ilgili bilgilere karşı politik, sosyal, ekonomik ve teknik (mühendislik) bilgilerin değerlendirilmesi, geliştirilmesi , analiz edilmesi, düzenleyici seçeneklerle karşılaştırılması ve potansiyel insan sağlığı veya çevresel tehlikelerine cevap verecek uygun düzenleyici çözümlerin seçilmesini gerektiren karar alma sürecidir. 4

Kimyasalların Etkin Yönetimi= Risk Yönetimi Risk azaltımı: Tanımlanan risklerden insan ve çevrenin korunması için alınan önlemler. Güvenlik: Maddenin kullanımı ve miktarına bağlı özel şartlarda maddenin kullanımından kaynaklanan olumsuz etkilerinden büyük olasılıkla uzak olmak. 5

Kimyasalların Etkin Yönetimi= Risk Yönetimi 1 -Etki Değerlendirme (zararlılık tanımı, Doz-cevap/konsantrasyon/etki değerlendirmesi) 2 - Maruz Kalma Değerlendirmesi 3 - Risk Karakterizasyonu 4 - Risk Sınıflandırma 5 - Risk Azaltım Seçeneklerinin Tanımı ve Risk-Fayda Analizi 6 - Risk Azaltımı 7 - İzleme ve Gözden Geçirme ØRisk DEĞ. 6

1 -ETKİ DEĞERLENDİRME-ZARARLILIK TANIMI (SINIFLANDIRMA) Veri Toplama ØFiziko-kimyasal ØEkotoksikolojik ØToksikolojik ØÇevresel ortamlarda hareketi ve davranışı ØSEA Yönetmeliği: Maddelerin ve Karışımların Sınıflandırması, Etiketlenmesi ve Ambalajlanması Hakkında Yönetmelik (11/12/2013 Tarih ve 28848 Sayılı Resmi Gazete) 7

SINIFLANDIRMA Fiziko-Kimyasal Özellikler Durum Parlama Noktası Alevlenirlik Erime Noktası + Kaynama Noktası Su Çözünürlülüğü Log Pow Özağırlık, Buhar Basıncı, Yüzey Gerilimi. Alevlenme Sıcaklığı, Granulometre Patlayıcı Özellikler, Oksitleme Özellikleri 8 Ø 8

SINIFLANDIRMA Toksikolojik Özellikler <1 ton >1 ton 1000 ton Akut Toksisite 1 2 2 2 Deri Tahrişi 1 1 Göz Tahrişi 1 1 Hassaslaştırıcı 1 1 chr/c Tekrarlı Doz Toksisitesi - 28 gün +/- 90 gün Genetik Toksisite 1 2 3+ 3+ Üreme için Toksisite - -/1 r/d+ Toksikokinetik - - temel test Organ Toksisitesi - - - 1 9 Ø 9

SINIFLANDIRMA Ekotoksikolojik Özellikler Akut Toksisite Balık Akut Toksisite Su Piresi Akut Toksisite Alg Bakteriler için Toksisite Bozunabilirlik(biyotik/ abiyotik) Adsorbsiyon/Desorbsiyon Kronik Çalışmalar Biyolojik Birikim İlave çalışmalar 10 Ø 10

Ø 11 SEA Zararlılık Sınıflandırması – 27 zararlılık sınıfı • 16 fiziksel, 10 sağlık, 1 çevre – 84 zararlılık kategorisi örn. : • Alevlenebilir sıvı, kategori 1, 2, 3 & 4 • Kansorojen, Kategori 1 A, 1 B & 2 11

SINIFLANDIRMA Zararlılık Sınıfı-Fiziko kimyasal: 1. 2. 3. 4. 5. Patlayıcılar (Kararsız patlayıcılar, Bölüm 1. 1, 1. 2, 1. 3, 1. 4, 1. 5, ve 1, 6) Alevlenebilir gazlar (Kategori 1 ve 2) Alevlenebilir aerosoller (Kategori 1 ve 2) Oksitleyici gazlar (Kategori 1) Basınç altındaki gazlar (Sıkıştırılmış gaz, sıvılaştırılmış gaz, soğutulmuş sıvı gaz, çözünmüş gaz) 6. Alevlenebilir sıvılar (Kategori 1, 2 ve 3) 7. Alevlenebilir katılar (Kategori 1 ve 2) 8. Kolay tepken madde ve karışımlar (Tip A, B, C, D, E, F, ve G) 9. Piroforik sıvılar (Kategori 1) 10. Piroforik katılar (Kategori 1) 11. Kolay ısınabilir madde ve karışımlar (Kategori 1 ve 2) 12. Suyla temasında alevlenir gazlar çıkaran madde ve karışımlar (Kategori 1, 2 ve 3) 13. Oksitleyici sıvılar (Kategori 1, 2 ve 3) 14. Oksitleyici katılar (Kategori 1, 2 ve 3) 15. Organik peroksitler, (Tip A, B, C, D, E, F ve G) 16. Metal aşındırıcılar (Kategori 1) 12

SINIFLANDIRMA Zararlılık Sınıfı-İnsan Sağlığı: 1 -Akut toksisite, (Kategori 1, 2, 3 ve 4) 2 - Cilt aşındırıcı/tahrişi, (Kategori 1 A, 1 B, 1 C ve 2) 3 - Ciddi göz hasarı/göz tahrişi, (Kategori 1 ve 2) 4 -Solunum veya cilt hassaslaştırıcı (Kategori 1) 5 -Üreme hücresi mutajenisitesi, (Kategori 1 A, 1 B ve 2) 6 -Kansorojen (Kategori 1 A, 1 B ve 2) 7 -Üreme sistemine toksik (Kategori 1 A, 1 B ve 2) ayrıca laktasyon üzerinde veya aracılığıyla etkileri için ek kategori 8 -Belirli hedef organ toksisitesi (BHOT) – Tek maruziyet ((Kategori 1, 2) ve sadece bayıltıcı etkiler ve solunum yolları tahrişi için Kategori 3) 9 -Belirli hedef organ toksisitesi (BHOT) – tekrarlanan maruziyet (Kategori 1 ve 2) 10 -Aspirasyon zararlı(Kategori 1) 13

SINIFLANDIRMA Zararlılık Sınıfı-Çevre: 1 -Sucul çevre için zararlı (Akut Kategori 1, Kronik Kategori 1, 2, 3, ve 4) *Ozon tabakası için zararlı 14

SINIFLANDIRMA ZARARLILIK İŞARETLERİ (PİKTOGRAMLARI) Zararlılık İşaretleri Fiziksel: İnsan Sağlığı: Çevre: 15

SINIFLANDIRMA ZARARLILIK (H) İFADESİ Zararlılık Kodu Örnek İfadesi Fiziksel H 200 -299 H 241 Isıtma yangına veya patlamaya neden olabilir İnsan Sağlığı H 300 -399 H 311 Cilt ile temasında toksik Çevre H 400 -499 H 412 Sucul ortamdaki yaşama zararlı ve uzun süreli etkilere neden olur 16

SINIFLANDIRMA ÖNLEM (P) İFADESİ Kodu Amaç Örnek İfadesi P 100 Genel P 102 Çocukların ulaşabileceği yerden uzak tutunuz P 200 Tedbir P 201 Kullanmadan önce özel talimatları temin edin P 300 Cevap P 310 Zehir merkezini arayın P 400 Depolama P 410 İyi havalandırılmış yerde muhafaza edin P 500 Bertaraf P 501 Kabı ………… bertaraf edin 17

1 - Etki Değerlendirme(Doz-Cevap/ Değerlendirmesi ) ØÇevresel Ø(LC-50, LOEC, NOEC/AF) ØPNEC Konsantrasyon-Etki Øİnsan Sağlığı Ø(LOEL, NOEL/AF) ØDNEL 18

2 -Maruz Kalma Değerlendirmesi ØÇevresel Øİnsan Sağlığı ·Su ·Sediment ·Hava ·Toprak ·Atıksu arıtma tesisleri ·İşçiler ·Tüketiciler ·Çevre yoluyla dolaylı maruz kalanlar ØMaruz kalınan çevresel konsantrasyonlar belirlenir (PEC) 19

2 -MARUZ KALMA DEĞERLENDİRMESİ ØVeri Toplama ØMadde ØKEK Yönetmeliği ØYılda ≥ 1 t 0 n üretilen veya ithal edilen ØFiziko-kimyasal ØEkotoksikolojik ØToksikolojik ØKullanım alanları ØÇevresel ortamlarda hareketi ve davranışı ØKEK Yönetmeliği: Kimyasalların Envanteri ve Kontrolü Yönetmeliği 26 Aralık 2008 Tarih ve 27092 Sayılı Resmi Gazete 20

ENVANTER KAPSAMINDA TOPLANAN VERİLER Maddenin adı, EC numarası ve CAS numarası, Ø Üretilen veya ithal edilen maddenin miktarı, Ø Tehlike sembolü, risk ibareleri ve güvenlik ibareleri de dahil olmak üzere, sınıflandırılması, Ø Öngörülen kullanım alanları, Ø Ø Ø Ø Fiziko-kimyasal özellikleri, Çevresel ortamlar arasındaki hareketi ve davranışı Ekotoksisitesi, Akut ve kronik toksisitesi hakkında veriler, Kanserojenik, mutajenik ve/veya üreme sistemine toksisitesi(CMR) Risk değerlendirmesinde kullanılacak diğer veriler 21

3 -RİSK KARAKTERİZASYONU İnsan Sağlığı Çevresel Ø Etki Değerlendirmesi Ø ZD Ø DCD Ø + Ø Zararlılık Ø Doz Cevap Değerlendirmesi Ø MKD Ø = Ø RK Ø Risk Ø Maruziyet Değerlendirmesi Karakterizasyonu 22 Ø 22

3 -RİSK KARAKTERİZASYONU • Risk Karakterizasyonu = PEC/PNEC veya PEC(D)/DNEL • RK> 1 RİSK VAR 23

4 - RİSK SINIFLANDIRMA Risk değer biçme ØKabul edilemez risk ØRisk azaltım gerekli ØGöz ardı edilebilir risk ØRisk ØÜst limit Øİlave risk yönetim tedbirleri gerekli ØAlt limit ØRisk yönetim tedbirleri yeterli 24

5 - Risk Azaltım Seçeneklerinin Tanımı ve Risk-Fayda Analizi ØÜretim süreçlerinde değişiklik ØKullanım alanlarında kısıtlama ØYasaklama ·Teknik olarak uygulanabilirliği ·Sosyal ve ekonomik faktörler ·Kültürel değerler ·Yasal/ politik faktörler ·Bilimsel durum ØMaliyet-fayda ØMaliyet-etkinlik analizi ØRisk azaltım seçeneği ØPaydaşlarla risk iletişimi 25

6 - Risk Azaltım Tedbirleri ØTeknik önlemler Ø-Baca sistemleri Ø-Havalandırma Ø-Arıtma sistemleri Øİdari önlemler Ø-Çalışma saatlerinde kısıtlama Ø- Eğitim Ø-Sağlık taraması ØSEA Yönetmeliği ØTehlikeli Maddeler ve Müstahzarlara İlişkin Güvenlik Bilgi Formlarının Hazırlanması ve Dağıtılması Hakkında Yönetmelik ØTalimat ØBilgi ØUyarı ØStandart ØSınıflandırma ØEtiketleme Ø-GBF Ø-Hava, su, Øtoprak kalite standartı Ø-İşyeri ortam havasında kimysallar eşik değerleri ØPersonel koruma önlemleri Ø-Gas ve toz maskesi Ø-Gözlük Ø-Eldiven Ø- Koruyucu elbise ØKısıtlama yasaklama ØMaddenin müstahsar ve eşya içinde kons. limiti Ø-Kullanım alanına kısıtlama Ø-Üretimi ve kullanımına yasaklama Ø-Bazı Tehlikeli Maddelerin, Müstahzarların ve Eşyaların Üretimine, Piyasaya Arzına ve Kullanımına İlişkin Kısıtlamalar Hak. Yön. 26

7 -İzleme ve Gözden Geçirme ØKontrol Ø-Risk azaltım stratejilerinin etkinliğini doğrulamak Ø-Uygunluğu kontrol etmek Øİzleme Sistemi Ø-İnsan sağlığı ve çevredeki olumsuz değişiklikleri tespit etmek ØEğilim İlişkisi Ø-Gelecekte olacak gelişmeleri belirlemek ØCihaz İşlevi Ø-Belirlenen süreçleri tanımaya ve açıklamaya Øyardım etmek 27

TEŞEKKÜRLER 28