T C EVRE VE EHRCLK BAKANLII EVRE YNETM
T. C. ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK BAKANLIĞI ÇEVRE YÖNETİMİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ Hava Yönetimi Dairesi Başkanlığı Çevresel Gürültü ve Titreşim Yönetimi Şube Müdürlüğü Nuray HÜSMEN Fizik Mühendisi Esin TÜRKEL Ziraat Y. Mühendisi GÜRÜLTÜ VE GÜRÜLTÜ YÖNETİMİ
SES Ses bir dalgadır.
GÜRÜLTÜ NEDi. R ? Hoşa gitmeyen ***istenmeyen *** rahatsız edici ses olarak tanımlanır. Gürültü öznel bir kavramdır. Ses ise nesnel bir kavramdır. Birimi: d. B (A) d. B (C)
Gürültü v Havada Yayılır ama Diğer Kirleticiler gibi; v. Görünmez v. Kokmaz Diğer kirlilik türleri gibi; ØToprakta ØSuda ØHavada İz bırakmaz
Gürültü Hızla gelişen teknoloji ve sanayi ile her geçen gün artan GÜRÜLTÜ Huzur bulacak mekan bırakmamaktadır
GÜRÜLTÜNÜN İNSAN SAĞLIĞI ÜZERİNE ETKİLERİ Ø Gürültünün fiziksel etkileri Ø Gürültünün fizyolojik etkileri Ø Gürültünün psikolojik etkileri Ø Gürültünün performans üzerine etkileri
GÜRÜLTÜNÜN İNSAN SAĞLIĞI ÜZERİNE ETKİLERİ Gürültünün insanlar üzerine etkisi aşağıdaki faktörlere bağlıdır: Ø Ø Gürültünün şiddetine Gürültünün frekans içeriğine Gürültüye maruz kalınma süresine Kişisel hassasiyete
Akustik Kirlilik Oluşturan Gürültüler Akustik kirlilik oluşturan gürültüler; kaynak ve alıcıların bir çevredeki konumuna ve yayılma yollarına bağlı olarak iki grupta incelenebilir: 1. Açık alanda mevcut olan gürültü kaynaklarından oluşan gürültüler Yapıların dışında yer alan kaynaklardan üretilen ve gerek yapı içindeki hacimleri ve gerekse de yapı dışındaki açık alanları kullanan kişileri etkileyen gürültülerdir. 2. Yapı içi gürültüler Yapıların içinde yer alan kaynaklardan doğan seslerdir.
Gürültü Kaynakları Gürültüler; akustik yönden noktasal, çizgisel ve düzlemsel kaynaklardan yayılabilirler. 1. Noktasal gürültü kaynakları Gürültü kaynağı ile gürültüden etkilenen hassas durumdaki alıcı arasındaki mesafenin kaynağın en büyük boyutunun 2 katından büyük olduğu durumda değerlendirilen kaynak noktasal kaynak olarak ele alınmaktadır. 2. Çizgisel gürültü kaynakları Birden fazla noktasal kaynağın aynı doğrultu üzerinde yana bulunması durumu ile oluşan kaynak çizgisel kaynak olarak ele alınmaktadır. 3. Alansal (düzlemsel) gürültü kaynakları Bir düzlem üzerinde yer alan gürültü kaynakları alansal kaynak olarak ele alınmaktadır.
ÇEVRESEL GÜRÜLTÜ TÜRLERİ Frekans spektrumu açısından gürültü türleri Sürekli geniş bant gürültüsü Sürekli dar bant gürültüsü Zamana bağlı olarak gürültü türleri Kararlı (sürekli) gürültü Kararsız gürültü (Dalgalı, Kesikli ve Darbe gürültüsü)
Eşdeğer Sürekli Gürültü Seviyesi (Leq) Eşdeğer sürekli ses basınç seviyesi (LAeq, T) belirli bir T zamandaki ortalama ses basınç seviyesini tanımlamak için kullanılır. Ortalama zaman T‟ nin tanımlanması önemlidir. T, saniye, dakika ya da saat olabilir. Genellikle Leq, A ölçümlü filtreler kullanılarak ölçülmektedir. Ses basıncı seviyesi (Lp): Ortamda belli bir noktada ölçülen ses basıncının, 20 x 10 -6 Pa veya 20 μPa referans ses basıncına oranının 10 tabanına göre logaritmasının 20 ile çarpılmasıyla bulunan ve d. B cinsinden ifade edilen değeri ifade eder.
Gürültü Seviyesindeki Değişimin Toplum Tarafından Algılanması
SESLER Yüksek Frekanslı (ince/tiz) Sesler Ø Kulağın duyarlı olduğu seslerdir. Ø Uzun mesafelerde atmosfer tarafından kolayca yutulur. Ø Kısa mesafelerde etkilidir. Ø Bir engel varlığında kolayca kırınıma uğrarlar. ÖRNEK Sert vuruşlar Hızlı dönen motorlar Diş sayısı çok dişliler Kanat sayısı çok fanlar Rijitliği fazla levhalar
SESLER Alçak Frekanslı (kalın/bas) Sesler Ø Kulağın az duyarlı olduğu seslerdir. Ø Rahatsız etme seviyeleri yüksektir. Ø Bir engel varlığında kolayca doğrultu değiştirip yollarına devam ederler. Ø Uzak mesafelerde etkilidir. ÖRNEK Yumuşak vuruşlar Yavaş dönen motorlar Diş sayısı az dişliler Kanat sayısı az fanlar Rijitliği az levhalar
SES SEVİYESİ Ø Sesin iki temel karakteristiği frekans ve şiddettir. Ø Frekans birim zamandaki titreşim sayısı olup, birimi "Hz" Ø Bütün titreşimler kulak tarafından duyulmaz. Ø İnsan kulağı 20 Hz ile 20. 000 Hz’lik frekans aralığında sesleri duyar. Ø Kulağın en duyarlı olduğu frekans aralığı 1. 000 - 4. 000 Hz arasıdır. Ø d. B bir ses değerlendirme birimidir. Ø Ses seviyesinin birimi, kullanılan ağırlık eğrisine göre d. BA, d. BB ya da d. BC dir. Ø d. BA insan kulağının en duyarlı olduğu orta ve yüksek frekansların özellikle vurgulandığı bir ses değerlendirme birimidir
Eşdeğer Yükseklik Eğrileri
Ağırlıklamalar Ağırlıklama: İnsan işitme sisteminin özelliğinin dikkate alınarak, ses basıncı seviyesinin frekanslara göre farklı şekilde değiştirilmesini ifade eder. Frekans Ağırlıklamaları Zaman Ağırlıklamaları • A-Ölçümlü Ses Basınç Seviyesi (A-Ağırlıklama) • C-Ölçümlü Ses Basınç Seviyesi (C-Ağırlıklama) • Hızlı (F) zaman ağırlıkları • Yavaş (S) zaman ağırlıkları • Darbeli (I) zaman ağırlıkları
İnsan kulağının frekansa bağlı olarak sese olan duyarlılığını en iyi A ağırlık eğrisi temsil eder
Frekans Ağırlıklamaları A-Ölçümlü Ses Basınç Seviyesi (A-Ağırlıklama) Çevresel gürültü ölçüm ve değerlendirmelerinde A- ölçümlü ses basınç seviyesi sıklıkla kullanılmaktadır. İnsanın duyma biçimine en uygun değerlendirmenin yapılması için A ağırlıklı ses düzeyi kullanılmaktadır. A-ağırlık ses düzeyinde aslında bir çeşit filtreleme yapılmaktadır. A- ölçümlü ses basınç seviyesinin birimi d. B(A) dır.
Frekans Ağırlıklamaları Ses Basınç Düzeyi d. B ile A –Ağırlıklı Ses Düzeyi d. BA Arasındaki İlişki Freka ns (Hz) 63 125 250 500 1000 2000 4000 8000 d. BA için düzelt me - 25 - 15 -8 -3 0 1 1 -1
Frekans Ağırlıklamaları C-Ölçümlü Ses Basınç Seviyesi (C-Ağırlıklama) 31. 5 -8000 Hz frekansları arasındaki tüm frekanslara eşit önem verilir. Yaklaşık olarak düz bir frekans tepkisi vardır. C ağırlıklı ölçümlerde yüksek ve düşük frekanslar diğer ağırlıklı ölçümlerde olduğu kadar filtrelenmez. Darbe gürültüsünün ölçüm ve değerlendirilmesinde genelde C eğrisi kullanılmaktadır. Bunun nedeni ise yüksek seslerde kulağın kendisini korumaya alarak tüm frekanslara benzer tepkiler vermesidir.
Zaman Ağırlıklamaları • Hızlı (F) zaman ağırlıkları: 1 saniyede 8 ölçüm kaydının yapıldığı, hızlı ölçüm modu olarak anılan, çabuk değişim gösterebilen gürültünün değerlendirilmesinde kullanılan moddur. • Yavaş (S) zaman ağırlıkları: Saniyede bir ölçüm kaydının yapıldığı, zamanla fazla değişmeyen gürültüler için veya ani ve istenmeyen gürültülerin (kapı çarpması gibi) ölçümü etkilememesi için değişim göstermeyen kararlı gürültünün değerlendirilmesinde kullanılan ölçüm modudur. • Darbeli (I) zaman ağırlıkları: 35 mikro saniyede bir ölçüm kaydının yapıldığı ve patlama, darbe gibi çok ani olarak değişim gösteren gürültülerin değerlendirilmesinde kullanılan ölçüm modudur.
Oktav Bantları ve Gürültünün Frekans Dağılımı İşittiğimiz sesler, aralığı olan 20 – 20 000 Hz arasında yaklaşık olarak 20 000 tane frekanstan oluşur. 20 000 tane frekans bazı aralıklara bölünmüştür. Ses analizlerinde incelenecek frekans aralıklarına oktav bandı denir ve bir oktav bandında, bandın üst limit frekansı alt limit frekansının iki katına eşittir. Her oktav bandında çok sayıda frekans vardır. Alçak frekansların oktav bantlarında frekans sayısı az, yüksek frekanslı oktav bandında frekans sayısı daha fazladır.
Oktav Bantları ve Gürültünün Frekans Dağılımı Her oktav bandında çok sayıda frekans bulunmaktadır. Bu frekansları temsil etmek için merkez frekanslar bulunur. Merkez frekanslar bandın geometrik ortalamasını verirler. • f : Merkez veya orta frekans • f 1: Oktav bandın alt sınır frekansı • f 2 : Oktav bandın üst sınır frekansı f 2 = 2 f 1
Oktav Bantları ve Gürültünün Frekans Dağılımı
Desibellerde Toplama [LLpt=10 Log[Ʃ 10 Lpi/10] L 1= 55 d. B L 2= 51 d. B ΔL=4 d. B L+=1. 4 d. B Lpt=55+1. 4= 56. 4 d. B Toplama Desibellerde Toplama Seviye Farkı 0 Düzeltme 3. 0 Kısaca 3 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 2. 5 2. 1 1. 8 1. 5 1. 2 1. 0 0. 8 0. 6 0. 5 0. 4 0. 3 2 1 0
Desibellerde Çıkarma [Lkaynak=10 Log[10 Lkaynak+arkaplan/10 – 10 Larkaplan/10] ÖRNEK: Lkaynak+arkaplan=60 d. B Larkaplan=53 d. B [Lkaynak=10 Log[1060/10 – 1053/10]=59 d. B LK+A= 60 d. B LA= 53 d. B ΔL=7 d. B L+=1 d. B LKaynak=60 - 1= 59 d. B
SESLER • Etkilenim Seviyesi(LAr, Tr ) : Tonal Değişim, darbesellik etkilerinin de dahil edildiği A ağırlıklı eşdeğer sürekli gürültü seviyesi olarak tanımlanmaktadır. • Gerçek Rahatsızlık (etkilenim) Seviyesini gösterir. Ani Değişim Tonal Değişim LAr, Tr = LAeq, T + KI + K R + KS T Düşük Frekans içeriği: A ağırlıklı ile C ağırlıklı ölçüm sonuçları arasındaki fark 15 d. B den büyükse seste alçak frekans yoğunluğu hakimdir. Bu durumda +5 d. B lik bir düzeltme yapmak gerekmektedir. Zaman Dilimine Bağlı düzeltme Kaynak Türüne Bağlı düzeltme
Sonuç olarak bulunan saf kaynak gürültüsü (Leq değerine) TS ISO 1996 -2 standardında da belirtildiği üzere 6 d. B ilavesi yapılarak sınır değerlerle gerekli kıyaslama yapılacaktır.
FAST Ani Değişim Ayarlaması: Aynı gürültü için aynı zaman diliminde Impulse modunda yapılan ölçüm sonucu Fast modunda yapılan ölçüm sonucu arasındaki fark 3 d. B ve daha büyük ise darbesellik var demektir. Fmax; 86 d. B, Imax; 94 d. B • 94 -86= 8 d. B = X (fark) > 2 d. B • Farkın iki eksiği = X – 2= 8 -2 = 6 d. B > 5 d. B eklenmeli ancak farkın 2 eksiği 5 d. B’den daha küçük ise küçük olan eklenir. IMPULSE
Çevresel Gürültü ve Titreşim Yönetimi Şube Müdürlüğü Nuray HÜSMEN nuray. husmen@csb. gov. tr Esin TÜRKEL esin. turkel@csb. gov. tr Tel: 0 312 586 31 47 -48 Faks: 0 312 474 03 35
- Slides: 34