T C ALIMA VE SOSYAL GVENLK BAKANLII SALII
T. C. ÇALIŞMA VE SOSYAL GÜVENLİK BAKANLIĞI İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ TERMAL KONFOR Kadir KADİROĞULLARI İSG Uzman Yardımcısı - Fizikçi Kasım, 2016
İÇERİK • Termal Konfor • Mevzuat • Ölçüm Metotları • Validasyon ve Ölçüm Belirsizliği Raporları • Sonuçların Raporlanması
TERMAL KONFOR
TERMAL KONFOR
TERMAL KONFOR v Havada bulununan su buharıdır. v Bağıl nem havadaki nem miktarının o havanın alabileceği maksimum neme olan oranıdır. Birimi % olarak kullanılır. v Higrometre ile ölçülebilir.
TERMAL KONFOR v Kıyafetin ısı transferine karşı direnci Clo birimi ile ifade edilir.
MEVZUAT İŞYERİ BİNA VE EKLENTİLERİNDE ALINACAK SAĞLIK VE GÜVENLİK ÖNLEMLERİNE İLİŞKİN YÖNETMELİK MADDE 5 – (1) İşveren, çalışanların sağlık ve güvenliğini korumak için ; e) İşyeri bina ve eklentilerinde yeterli aydınlatma, havalandırma ve termal konfor şartlarını sağlar. İŞYERİ BİNA VE EKLENTİLERİNDE UYGULANACAK ASGARİ SAĞLIK VE GÜVENLİK ŞARTLARI Ek-1 Ortam sıcaklığı 19 - İşyerlerinde termal konfor şartlarının çalışanları rahatsız etmeyecek, çalışanların fiziksel ve psikolojik durumlarını olumsuz etkilemeyecek şekilde olması esastır. Çalışılan ortamın sıcaklığının çalışma şekline ve çalışanların harcadıkları güce uygun olması sağlanır. Dinlenme, bekleme, soyunma yerleri, duş ve tuvaletler, yemekhaneler, kantinler ve ilk yardım odaları kullanım amaçlarına göre yeterli sıcaklıkta bulundurulur. Isıtma ve soğutma amacıyla kullanılan araçlar, çalışanı rahatsız etmeyecek ve kaza riski oluşturmayacak şekilde yerleştirilir, bakımve kontrolleri yapılır. İşyerlerinde termal konfor şartlarının ölçülmesi ve değerlendirilmesinde TS EN 27243 standardından yararlanılabilir. 20 - Yapılan işin niteliğine göre, sürekli olarak çok sıcak veya çok soğuk bir ortamda çalışılması ve bu durumun değiştirilmemesi zorunlu olunan hallerde, çalışanları fazla sıcak veya soğuktan koruyucu tedbirler alınır. 21 - İşyerinin ve yapılan işin özelliğine göre pencerelerin ve çatı aydınlatmalarının, güneş ışığının olumsuz etkilerini önleyecek şekilde olması sağlanır.
MEVZUAT İŞ HİJYENİ ÖLÇÜM, TEST VE ANALİZİ YAPAN LABORATUVARLAR HAKKINDA YÖNETMELİK LABORATUVARIN İŞ HİJYENİ ÖLÇÜM, TEST VE ANALİZ HİZMETLERİ KAPSAMINDA AKREDİTASYON BELGESİ ALMASI ZORUNLULUĞU OLAN PARAMETRE LİSTESİ Ek-1
Ölçüm Metotları
Ölçüm Cihazları • Çap : 150 mm • Ortalama emisyon katsayısı : 0, 95 (mat siyah küre) • Kalınlık : Olabildiğince • Ölçüm aralığı : 20 °C - 120 °C arası • Ölçüm doğruluğu : - 20 °C - 50 °C arası alan : ± 0, 5°C - 50 °C - 120 °C arası alan : ± 1°C • • • Sensörün hassas kısmının şekli : silindirik Sensörün hassas kısmının dış çapı : 6 mm ± 1 mm Sensörün uzunluğu : 30 mm ± 5 mm Ölçüm aralığı : 5 °C - 40 °C arası Ölçüm doğruluğu : ± 0, 5 °C Sensörün hassas kısmının tamamı, yüksek derecede su emici malzemeli beyaz bir fitille kaplanmalıdır (örneğin, pamuk) • Fitilin alt kısmı, içinde damıtık su olan bir hazneye batırılmalıdır. Fitilin havadaki serbest uzunluğu, 20 mm - 30 mm arasında olmalıdır. • Su haznesi, ortamdan gelen radyasyonun, içerideki suyun sıcaklığını artırmayacağı şekilde tasarlanmalıdır. *Belirtilen ölçüm aralıklarına ayarlandıktan sonra aynı doğrulta sonuçlar veren herhangi bir alet de, doğal yaş-hazne sıcaklığı veya küre sıcaklığının ölçümünde kullanılabilir.
Ölçüm Cihazları Hava sıcaklığı için ölçüm, 10 °C - 60 °C arasındadır ve ölçüm doğruluğu ± 1 °C dur. Hava akım probu ile eş zamanlı ölçüm alınmalıdır.
Kalibrasyon Tg Tnw °C Hata(°C) °C 20 -35 0, 5 35 -50 Ta Hata(°C) °C Hata(°C) 10 -20 °C 0. 5 0, 5 20 -30 °C 0. 5 50 -60 1 30 -40 °C 0. 5 60 -80 1 80 -120 1 *TS EN ISO 7730, TS EN 27243 ve TS EN ISO 7726 Standartları baz alınarak hazırlanmıştır. Va m/sn Hata(%) 0, 05 -0, 2 55 0, 2 -0, 5 30 0, 5 -1 15 1 -5 10
TS EN ISO 7730 Orta Dereceli Termal Ortamlar- Pmv Ve Ppd İndislerinin Tayini Termal Rahatlık İçin Şartların Belirlenmesi PMV (Predicted Mean Vote) (Tahmin Edilen Ortalama Oy) PMV geniş bir insan grubunun insan vücudunun PMV Evaluation Anlam ısı dengesine dayalı 7 noktalı termal his +3 Hot Sıcak skalasına göre oylarının ortalamasını tahmin +2 Warm Ilık +1 Slightly warm Hafif ılık 0 Neutral Nötr -1 Slightly cool Hafif serin -2 Cool Serin -3 Cold Soğuk eden bir indekstir. PMV indeksi; hava sıcaklığı, radyal ısı, nem, hava akım hızı, giysi ve aktivite değişkenleri dikkate alınarak hesaplanan ve bireyin ortamın termal koşullarından etkilenme düzeyini belirleyen bir indekstir. 3 ile +3 arasında değer alabilen PMV indeksi, termal koşulların uygun olduğu yerlerde -0, 5 ile +0, 5 arasında değerler alır.
TS EN ISO 7730 PMV aşağıdaki formüle göre hesaplanır;
TS EN ISO 7730 İndeks sadece -2 ve +2 PMV değerleri arasında ve altı ana parametre aşağıdaki aralıkları sağladığında kullanılabilir. M Metabolik Oran Kıyafet 46 W/m 2 ile 232 W/m 2 (0, 8 met - 4 met) Icl 0 m 2. K/W ile 0, 310 m 2. K/W (0 clo - 2 clo) Katsayısı Kuru Sıcaklık ta 10° C ile 30° C Radyan Sıcaklık tr 10° C ile 40° C Hava Akım Hızı var 0 m/s ile 1 m/s Hava Basıncı pa 0 Pa - 2 700 Pa
TS EN ISO 7730 PPD (Predicted Percentage Dissatisfied) (Tahmin Edilen Yüzde Memnuniyetsizlik) • PPD değeri, PMV’de türetilen ve bir ortamda bulunan termal açıdan memnuniyetsiz kişilerin sayısal yüzdesini veren bir indekstir. • PMV ± 0. 5, olduğu ortamda bulunan memnuniyetsiz kişilerin oranının % 10’u geçmez.
TS EN ISO 7730 PPD-PMV
Ön inceleme* • Organizasyon şeması • Çalışan sayısı/vardiya gruplarının; çalışma, dinlenme, yemek süreleri, • Çalışanların görevleri/alt görevleri ve bu görevlerdeki çalışma süreleri, • Bölümlerde kullanılan alet/makina/tezgâh ile ilgili bilgiler, • Bölümlerde kullanılan iklimlendirici/ısıtıcı-soğutucu bilgileri. *Deney personeli müşteriyle görüşerek işyerinin normal çalışma seyrinde olacağı bir günü ön inceleme tarihi olarak kararlaştırır.
Saha Kayıt Formu • • • Ölçüm Yapılan Yer Çalışan bilgileri: Ad Soyad, T. C. Kimlik Numarası, ortam ısısına alıştırılıp alıştırılmadığı Dış Atmosferik Şartlar: Sıcaklık, Basınç, Nem, Ölçüm zamanı: Başlangıç ve Bitiş Saatleri Çalışanın Görev Tanımı: Met Karşılığı ile Beraber, Çalışanın Kıyafetleri: Clo Değerleri ile Beraber,
Ölçüm • Cihaz ölçüm yapılacak çalışanın normal çalışma alanına yerleştirilir, • Eğer bu mümkün değilse ortamdan yaklaşık olarak aynı etkilenmeye maruz kalacağı yere yerleştirilir, • Metabolik oran ve kıyafet katsayısı değerleri cihaza girilir, • Sensörlerin uyum sağlaması için cihaz açık şekilde 20 dakika beklenir, • Cihaz dakikada bir ölçüm almak üzere ayarlanmalıdır, • Ölçümler; o Ayakta çalışan için zeminden 1, 1 m yükseklikte yapılır, o Oturan çalışan için zeminden 0, 6 m yükseklikte yapılır. • Ölçüm süresi en az 1 saat olmalıdır.
TS EN 27243 Sıcak Ortamlar-WBGT(Yaş-hazne Küre Sıcaklığı) İndeksine Göre Isının Çalışan Üzerindeki Baskısının Tahmini Bu standart, Wet Bulb Globe Temperature (WBGT - Islak Hazne Küre Sıcaklığı) indeksine göre ısının çalışan üzerindeki baskısının tahmini için kullanılır ve sıcak termal şartların değerlendirilmesinde kullanılan deneysel bir indekstir.
TS EN 27243 WBGT İndeksi Hesaplanırken; • Islak Termometre Sıcaklığı (Tnw), • Radyal(küre) Sıcaklığı (Tg) • Kuru Termometre Sıcaklığı (Ta) Kullanılır. • Wbgt İndeksi; o Güneş yükü alan dış ortamlar: WBGT = 0, 7 Tnw + 0, 2 Tg + 0, 1 Ta o Güneş yükü almayan iç ve dış ortamlar: WBGT = 0, 7 Tnw + 0, 3 Tg
TS EN 27243 Ortam Homojenliği; • • • Çalışanın etrafını çevreleyen alanda birtakım parametrelerin sabit bir değere sahip olmaması durumunda, WBGT indeksinin baş, karın ve ayak bileğinin yere göre yüksekliğine karşılık gelen 3 pozisyonda belirlenmesi gereklidir. Çalışan ayaktaysa ölçümler zeminden 0, 1 m, 1, 1 m ve 1, 7 m Çalışan oturuyorsa ölçümler zeminden 0, 1 m, 0, 6 m ve 1, 1 m yukarıda yapılmalıdır. İncelenen nokta veya ona yakın noktalardaki ısı baskısından önce yapılan analiz, ortamın hemen homojen olduğunu (heterojenlik %5) gösteriyorsa, sadece karın seviyesindeki WBGT indeksinin kullanılmasıyla elde edilen basitleştirilmiş bir prosedür kabul edilebilir. Şartlar ne olursa olsun, analizin yorumunda bir tartışmanın olması durumunda, normal prosedüre göre belirlenmiş WBGT indeksi (3 ölçüm), referans değeri olarak dikkate alınmalıdır.
TS EN 27243 Saha Kayıt Formu TS EN ISO 7730’a ek olarak; • Ölçüm Yapılan Yer: homojen/heterojen Ölçüm • TS EN ISO 7730’a ek olarak; • İlk olarak ortam homojenliğine karar verilir.
VALİDASYON Tekrarlanabilirlik TS EN 7730 Tekrarüretilebilirlik: ü Ölçüm süresi 1 saat ü En az 2 farklı gün ü Her personel için 3’er ölçüm sonucu Personel Tarih gg. aa. yy Tekrarlanabilirlik: ü Ölçüm süresi en az 1 saat ü Her personel için en az 5’er PMV ölçüm sonucu ü İstatistiksel test ile doğrulama Personel 1 Personel 2 Personel 3 Personel 4 PMV PMV PMV PMV PMV
VALİDASYON TS EN 27243 1 2 3 Personel 4 gg. aa. yy 1. Gün WBGTin WBGTin WBGTin WBGTin WBGTin WBGTin Personel Tekrarlanabilirlik: Tarih ü Ölçüm süresi en az 1 saat ü Her personel için en az 5’er PMV ölçüm sonucu ü İstatistiksel test ile doğrulama Tekrarüretilebilirlik: ü Ölçüm süresi 1 saat ü En az 2 farklı gün ü Her personel için 3’er ölçüm sonucu Tekrarüretilebilirli Personel k Personel gg. aa. yy 2. Gün Ø WBGTin ve WBGTout için ayrı validasyon çalışması
ÖLÇÜM BELİRSİZLİĞİ TS EN ISO 7730 Tekrarlanabilirlik (yapılabiliyorsa) belirsizliği Tekrarüretilebilirlik belirsizliği Kalibrasyon sertifikasından(Hava akış hızı) gelen belirsizlik Kalibrasyon sertifikasından(Küre) gelen belirsizlik Kalibrasyon sertifikasından(Kuru sıcaklık) gelen belirsizlik Ekran çözünürlüğünden gelen belirsizlik Personel U 1 U Tarih 2 U 3 U 4 U 5 U 6
ÖLÇÜM BELİRSİZLİĞİ TS EN 27243 Personel WBGTin Tekrarlanabilirlik (yapılabiliyorsa) belirsizliği Tekrarüretilebilirlik belirsizliği Kalibrasyon sertifikasından (yaş hazne) gelen belirsizlik Kalibrasyon sertifikasından (küre) gelen belirsizlik Ekran çözünürlüğünden gelen belirsizlik Tarih U 1 U 2 U 3 U 4 U 5 v U 3 = 0, 7 * Usertifika v U 4 = 0, 3 * Usertifika
ÖLÇÜM BELİRSİZLİĞİ TS EN 27243 Personel WBGTout Tekrarlanabilirlik (yapılabiliyorsa) belirsizliği Tekrarüretilebilirlik belirsizliği Kalibrasyon sertifikasından (yaş hazne) gelen belirsizlik Kalibrasyon sertifikasından(küre) gelen belirsizlik Kalibrasyon sertifikasından(kuru Sıcaklık) gelen belirsizlik Ekran çözünürlüğünden gelen belirsizlik Tarih U 1 U 2 U 3 U 4 U 5 U 6 v U 3 = 0, 7 * Usertifika v U 4 = 0, 2 * Usertifika v U 5 = 0, 2 * Usertifika
RAPORLAMA • Kullanılan ölçüm aletleri (üretici adı, model no. , seri no. ), • Ölçümlerin amacı, • Ölçüm prosedürü (kullanılan metot), • Ölçüm yapılan yer/yerler, • Ölçüm yapılan çalışan bilgileri • Ölçüm tarihi ve saati, • Ölçüm yapılan bölümdeki çevre şartları (sıcaklık, nem, basınç, hava akım hızı), • Ölçüm sonuçları (küre sıcaklığı, doğal yaş hazne sıcaklığı, hava sıcaklığı, bağıl nem, PMV-PPD ve WBGT değerleri), • Müşteri istediği takdirde ölçüm belirsizliği değerleri.
RAPORLAMA Örnek Ölçüm Sonucu Tablosu
RAPORLAMA Referans değerler TS EN ISO 7730
RAPORLAMA Referans değerler TS EN 27243
RAPORLAMA Referans değerler WBGT indisi REL (Recommended Exposure Limit) değerleri (NIOSH) REL (˚C) Günlük mesainin iş İş yoğunluğu (metabolizma hızına göre iş türleri) başında geçen kısmı Orta ağırlıkta Hafif iş Ağır iş Çok ağır iş (%) iş 100 31 28 27 25. 5 75 31. 5 29 27. 5 26. 5 50 32 30. 5 29. 5 28 25 32 31. 5 31 0 39 37 36 34 Not: İş türleri çalışanın metabolizma hızlarına göre belirlenmiştir. Her bir iş türü için metabolizma hızı şu şekildedir; hafif iş – 70 -130 W/m 2, orta ağırlıkta iş – 130200 W/m 2, ağır iş – 200 -260 W/m 2, çok ağır iş – 260+ W/m 2.
RAPORLAMA Referans değerler WBGT indisi TLV (Threshold Limit Value) ve haraket limit değerleri (ACGIH) TLV (˚C) Hareket limiti (˚C) Günlük İş yoğunluğu(metabolizma hızına göre iş türleri) mesainin Orta iş başında Hafif Çok ağırlıkta Ağır iş Hafif iş ağırlıkt Ağır iş geçen iş ağır iş iş a iş kısmı (%) 75 -100 31. 0 28. 0 25. 0 -50 -75 31. 0 29. 0 27. 5 28. 5 26. 0 24. 0 25 -50 32. 0 30. 0 29. 0 28. 0 29. 5 27. 0 25. 5 24. 5 0 -25 32. 5 31. 5 30. 0 29. 0 28. 0 27. 0 Not: İş türleri çalışanın metabolizma hızlarına göre belirlenmiştir. Her bir iş türü için metabolizma hızı şu şekildedir; hafif iş – 70 -130 W/m 2, orta ağırlıkta iş – 130 -200 W/m 2, ağır iş – 200 -260 W/m 2, çok ağır iş – 260+ W/m 2.
TEŞEKKÜRLER Kadir KADİROĞULLARI kadirogullari@csgb. gov. tr
- Slides: 36