T C ALIMA VE SOSYAL GVENLK BAKANLII MEVZUATI

T. C. ÇALIŞMA VE SOSYAL GÜVENLİK BAKANLIĞI İŞ MEVZUATI GENEL KURALLARI

İş Mevzuatı Nedir ? Çalışanlar ve çalıştırılanlar ile bunların kendileri ve Devlet ile arasındaki ilişkileri, hak ve yükümlülükleri, düzenlenmesi gereken kayıt ve belgeleri, söz konusu hükümlerin denetlenmesini düzenleyen hukuk kurallarının bütünüdür. 2

4857 sayılı İş Kanunu Madde 91 Devlet, çalışma hayatı ile ilgili mevzuatın uygulanmasını, izler, denetler ve teftiş eder. Bu ödev Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığına bağlı ihtiyaca yetecek sayı ve özellikte teftiş ve denetlemeye yetkili iş müfettişlerince yapılır. 3

Türkiye Cumhuriyet Anayasası / 1982 6098 – Türk Borçlar Kanunu 4857 – İş Kanunu 5953 – Basın İş Kanunu 854 – Deniz İş Kanunu 6735 – Uluslararası İş Gücü Kanunu 6356 – Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu 5580 – Özel Öğretim Kurumları Kanunu 3308 – Mesleki Eğitim Kanunu 4

394 – Hafta Tatili Kanunu 6301 – Öğle Dinlenmesi Kanunu 2429 – Ulusal Bayram ve Genel Tatiller Hakkında K. 6772 – Devlet ve Ona Bağlı Müesselerde Çalışan İşçilere İlave Tediye Yapılması …. Kanunu 4447 – İşsizlik Sigortası Kanunu 5237 – Türk Ceza Kanunu 5326 – Kabahatler Kanunu İlgili Tüzük / Yönetmelik / Tebliğ 5

İş Mevzuatı 4857 sayılı İş Kanunu ve İlgili Yönetmelikler 6

İşçi: Bir iş sözleşmesine dayanarak çalışan gerçek kişi İşveren: İşçi çalıştıran gerçek veya tüzel kişi yahut tüzel kişiliği olmayan kurum ve kuruluşlar İş İlişkisi: İşçi ile işveren arasında kurulan ilişki 7

İşyeri: İşveren tarafından mal veya hizmet üretmek amacıyla maddi olan ve olmayan unsurlar ile işçinin birlikte örgütlendiği birim 8

İşyeri: İşverenin işyerinde ürettiği mal veya hizmet ile nitelik yönünden bağlılığı bulunan ve aynı yönetim altında örgütlenen yerler (işyerine bağlı yerler) ile dinlenme, çocuk emzirme, yemek, uyku, yıkanma, bakım, beden ve mesleki eğitim ve avlu gibi diğer eklentiler ve araçlar da işyerinden sayılır. 9

İşyeri: İşyeri, işyerine bağlı yerler, eklentiler ve araçlar ile oluşturulan iş organizasyonu kapsamında bir bütündür. 10

İş Sözleşmesi: Bir tarafın (işçi) bağımlı olarak iş görmeyi, diğer tarafın (işveren) da ücret ödemeyi üstlenmesinden oluşan sözleşmedir. İş sözleşmesi, Kanunda aksi belirtilmedikçe, özel bir şekle tâbi değildir. 11

İş Sözleşmesi Türleri: (Taraflar İhtiyaçlarına Uygun Türde Düzenler) (Tam Süreli / Kısmi Süreli) 1 - Belirsiz Süreli İş Sözleşmesi 2 - Belirli Süreli İş Sözleşmesi 3 - Kısmi Süreli İş Sözleşmesi 4 - Çağrı Üzerine Çalışmaya Dayalı İş Sözleşmesi 5 - Uzaktan Çalışmaya Dayalı İş Sözleşmesi 12

Yazılı Belge: (En Geç 2 Ay İçinde) 1 - Genel ve özel çalışma koşulları 2 - Günlük ya da haftalık çalışma süresi 3 - Temel ücreti ve varsa ücret ekleri 4 - Ücret ödeme dönemi 5 - Süresi belirli ise sözleşmenin süresi 6 - Fesih halinde tarafların uymak zorunda oldukları hükümleri 13

İş Sözleşmesi İle İlgili Sorunlar • İş sözleşmesinin önceden basılı evraklar ile düzenlenmesi. • Taraflardan birinin imzasının olmaması • Boşluklar olması • Bir örneğinin işçiye verilmemesi • Geçersiz hükümler konulması / Cezai şart • Deneme süresinde sigorta yapılmaması • Belirli süreli iş sözleşmesi düzenlenmesi

Deneme Süresi: 1 - En çok 2 ay olabilir (TİS ile 4 ay) 2 - Süre içinde fesih bildirimsiz / tazminatsız 3 - Ücret ve sosyal sigorta 15

ÇALIŞMA SÜRESİ VE İŞİN DÜZENLENMESİ

Çalışma Süresi: İşçinin çalıştırıldığı işte geçirdiği süredir. Genel olarak işçinin fiilen çalıştığı süreyi ifade eder. 17

Çalışma Süresinden Sayılan Haller: 1 - İşçilerin çalıştırılmaksızın boşta geçirdikleri bir kısım süreler 2 - İşçilerin işleri ile ilgili olarak yollarda geçirdikleri bir kısım süreler (servis hariç) 3 - Kadın işçilerin süt izni süreleri 4 - İSG eğitimlerinde geçen süreler Çalışma süresinden sayılır. (4857 / madde 66) 18

ARA DİNLENME SÜRELERİ ÇALIŞMA SÜRESİNDEN SAYILMAZ Genel Kural Getirilen Sınırlamalar İşçilerin Sahsına İlişkindir.

Ara Dinlenme Süreleri 1 - 4 saat veya daha kısa süreli işlerde 15 dakika 2 - 4 saatten fazla ve 7, 5 saate kadar süreli işlerde Yarım Saat (30 dakika) 3 - 7, 5 saatten fazla süreli işlerde 1 saat

Çocuk ve Genç İşçilerin Ara Dinlenmeleri • 2 saatten fazla 4 saatten az süren işlerde 30 dakika • 4 saatten 7, 5 saate kadar olan işlerde çalışma süresinin ortasında 1 saat

HAFTALIK ÇALIŞMA SÜRESİ İş mevzuatı temel olarak çalışma dönemini hafta olarak ele almaktadır. Bir haftalık çalışma dönemi en fazla 6 işgününden oluşabilir. Genel bakımdan çalışma süresi haftada en çok 45 saattir. (Kısmi Süreli 30 saat)

HAFTALIK ÇALIŞMA SÜRESİ Yer altı maden işlerinde çalışan işçiler için çalışma süresi; haftalık 37, 5 saatten fazla olamaz. (04/04/2015 – 6645 / 36 m. )

Çocuk ve Genç İşçilerin Haftalık Çalışma Süreleri • Çocuk işçilerin en çok 35 saat • Genç işçilerin en çok 40 saat • Okula devam edenlerin eğitim dönemlerinde en çok 10 saat

3153 sayılı Radyoloji, Radyum ve Elektrikle Tedavi ve Diğer Fizyoterapi Müesseseleri Hakkında Kanun Ek Madde 1 İyonlaştırıcı radyasyonla teşhis, tedavi veya araştırmanın yapıldığı yerler ile bu iş veya işlemlerde çalışan personel Haftalık 35 saat

GÜNLÜK ÇALIŞMA SÜRESİ İş mevzuatı ile genel olarak kesin bir günlük çalışma süresi belirlenmemiştir. Bir işgünündeki çalışma süresi işçilere kesintisiz en az 12 saat dinlenme süresi verilecek şekilde en çok 11 saat olarak belirlenebilir.

GÜNLÜK ÇALIŞMA SÜRESİ SINIRLARI 1 - Sağlık kuralları bakımından günde 7, 5 saat ve daha az çalışılması gereken işler ve işçiler (7, 5 / 6 / 5 / 4 / 3 / ½ ) 2 - Gebe ve emziren işçiler (7, 5 saat) 3 - Gece dönemi (20. 00 -06. 00 saatleri arası) (Turizm, özel güvenlik, sağlık hizmetleri işleri görülen işyerleri / işçi onayı)

4 - Çocuk ve Genç İşçiler (7 / 8 / 2 ) 5 - Yer altı maden işlerinde çalışan işçiler için çalışma süresi; günlük yedi buçuk saatten fazla olamaz. (04/04/2015 – 6645 / 36 m. ) 6/8/2021 28

HAFTA TATİLİ DİNLENMESİ: İşçilere tatil gününden önce 63. maddeye göre belirlenen iş günlerinde çalışmış olmaları koşulu ile 7 günlük bir zaman dilimi içinde Kesintisiz en az 24 saat hafta tatili dinlenmesi verilmesi gerekmektedir. Hafta tatili günü için işçilere bir iş karşılığı olmaksızın ücret ödenir. 29

Çocuk ve Genç İşçilerin Hafta Tatili İzinleri • Kesintisiz 40 saatten az olamaz. • Ücreti bir iş karşılığı olmaksızın ödenir. 30

Çalışma Sürelerinin Genel Olarak Düzenlenmesi İş mevzuatına göre işveren tarafından belirlenen haftalık çalışma süresinin işyerlerinde haftanın çalışılan günlerine eşit ölçüde bölünerek uygulanması genel kuraldır. 31

PZT SALI ÇRŞ PRŞ CUM CTS 7, 5 7, 5 PZT SALI ÇRŞ PRŞ CUM 9 9 9 PZR 7, 5 HT CTS PZR - HT 45 45

Haftanın iş günlerinden birinde kısmen çalışılıyor ise (örnek Cumartesi) genel kural çerçevesinde bu süre haftalık çalışma süresinden düşülür, geri kalan süre diğer gün sayısına bölünerek günlük çalışma süreleri eşit olarak dağıtılır. PZT SALI ÇRŞ PRŞ CUM CTS PZR 8 8 8 5 HT 45

FARKLI SÜRELERLE DAĞILIM (ESNEK ÇALIŞMA) Tarafların anlaşması halinde haftalık normal çalışma süresi, işyerlerinde haftanın çalışılan günlerine, günde 11 saati aşmamak koşulu ile farklı şekillerde de dağıtılabilir. PZT SALI ÇRŞ PRŞ CUM CTS PZR 11 10 9 HT 5 5 5 45

PZT SALI ÇRŞ PRŞ CUM CTS PZR 10 10 8 9 8 - HT 45 PZT SALI ÇRŞ PRŞ CUM CTS PZR 10 10 5 - HT 45

• Haftalık çalışma süresinin belirlenmesi yönetim hakkı çerçevesinde işverene aittir. • Esnek Çalışma Süreleri için tarafların anlaşması gereklidir. • Belirlenecek haftalık çalışma süresi 45 saati aşamaz. 6/8/2021 36

• Haftalık çalışma süresinin 45 saatin altında belirlenmesi de mümkündür. • Daimi olarak haftalık çalışma süresinin 45 saatin üzerinde uygulanması iş mevzuatı hükümlerine aykırılık oluşturur. 6/8/2021 37

• Çalışma Sürelerinin Duyurulması Günlük çalışmanın başlama ve bitiş saatleri ile dinlenme saatleri işyerlerinde işçilere duyurulur. İşin niteliğine göre işin başlama ve bitiş saatleri işçiler için farklı şekilde düzenlenebilir. 6/8/2021 38

• Çalışma Sürelerinin Belgelendirilmesi İşveren, işçilerin çalışma sürelerini uygun araçlarla belgelemek zorundadır. 6/8/2021 39

FAZLA ÇALIŞMA 6/8/2021 40

FAZLA ÇALIŞMA • Genel bakımdan çalışma süresi haftada en çok 45 saattir. • Ancak, ülkenin genel yararları yahut işin niteliği veya üretimin artırılması gibi nedenlerle fazla çalışma yapılabilir. • Fazla çalışma, Kanunda yazılı koşullar çerçevesinde, haftalık 45 saati aşan çalışmalardır. 6/8/2021 41

FAZLA SÜRELERLE ÇALIŞMA • Haftalık çalışma süresinin sözleşmelerle 45 saatin altında belirlendiği durumlarda bu çalışma süresini aşan ve 45 saate kadar yapılan çalışmalar fazla sürelerle çalışmalardır. 6/8/2021 42

FAZLA ÇALIŞMA SAYILMAYAN DURUMLAR • Denkleştirme uygulaması nedeniyle • Telafi çalışması nedeniyle Haftalık çalışma süresinin 45 saati aşması fazla çalışma sayılmaz. 6/8/2021 43

Denkleştirme (Yoğunlaştırılmış İş Haftaları) • Denkleştirme; işverenlere gerekli hallerde işyerlerinde mevcut normal günlük ve haftalık çalışma sürelerinin artırılmasına imkan veren bir uygulamadır. • İş mevzuatı hükümlerine göre genel bakımdan normal haftalık iş süresi 45 saattir ve söz konusu normal haftalık çalışma süresinin aksi kararlaştırılmadıkça işyerlerinde haftanın çalışılan günlerine eşit olarak dağıtılması esastır.

Denkleştirme uygulaması işverenlere gerekli durumlarda normal günlük çalışma sürelerini 11 saate kadar arttırabilme ve fazla çalışma ücreti ödenmesini gerektirmeyecek şekilde işçilerini haftalık 45 saatin üzerinde çalıştırabilme imkanı vermektedir.

Denkleştirme uygulamasında esas olan denkleştirme süresindeki (En çok 2 ay / TİS ile en çok 4 ay) (Turizm sektöründe 4 ay / 6 ay) ortalama haftalık çalışma süresinin normal haftalık çalışma süresine eşit olmasıdır.

Örnek Normal Haftalık Çalışma Programı PZT SALI ÇRŞ PRŞ CUM CTS PZR 7, 5 7, 5 HT 45

2 Aylık (8 haftalık) Denkleştirme Uygulaması

1 2 3 4 5 6 7 8 PZT SALI ÇRŞ PRŞ CUMA CTS PAZAR 10 10 10 10 10 10 HT PZT SALI ÇRŞ PRŞ CUMA CTS PAZAR 5 5 5 5 5 5 HT 60 60 30 30

• Normal uygulamada 8 haftalık toplam çalışma süresi 45 x 8 = 360 saat • Denkleştirme uygulamasında 8 haftalık toplam çalışma süresi 60 + 30 + 30 = 360 • Ortalama haftalık çalışma süresi 360 / 8 = 45 saat OHÇ = NHÇ (45 = 45)

Örnek 2 Normal Haftalık Çalışma Programı PZT SALI ÇRŞ PRŞ CUM CTS PZR 7, 5 7, 5 HT 45

1 2 3 4 5 6 7 8 PZT SALI ÇRŞ PRŞ CUMA CTS PAZAR 10 10 10 10 10 10 HT PZT SALI ÇRŞ PRŞ CUMA CTS PAZAR 10 10 10 HT PZT SALI ÇRŞ PRŞ CUMA CTS PAZAR 0 0 0 HT 60 60 60 0 0

• Normal uygulamada 8 haftalık toplam çalışma süresi 45 x 8 = 360 saat • Denkleştirme uygulamasında 8 haftalık toplam çalışma süresi 60 + 60 + 0 + 0 = 360 • Ortalama haftalık çalışma süresi 360 / 8 = 45 saat OHÇ = NHÇ (45 = 45)

• Normal uygulamada 8 haftalık toplam çalışma süresi: 45 x 8 = 360 saat • Normal uygulamada 8 haftalık süredeki toplam iş günü: 360 / 7, 5 = 48 gün • Günlük Çalışma Süresinin 10 saate çıkarılması durumunda çalışma yapılabilecek iş günü sayısı: 360 / 10 = 36 gün • İşçilere çalıştırılmaksızın ve ücretlerinden her hangi bir kesinti yapılmaksızın verilmesi gereken izin günleri sayısı: 48 – 36 = 12 gün 6/8/2021 54

Örnek 3 Normal Haftalık Çalışma Programı PZT SALI ÇRŞ PRŞ CUM CTS PZR 7, 5 7, 5 HT 45

1 2 3 4 5 PZT SALI ÇRŞ PRŞ CUMA CTS PAZAR 11 11 11 11 11 11 HT PZT SALI ÇRŞ PRŞ CUMA CTS PAZAR 11 11 11 HT TOPLAM 66 66 66 330

5. hafta sonunda çalışılan toplam süre: 5 x 66 = 330 saat 8. hafta sonunda ulaşılması gereken süre: 8 x 45 = 360 saat 5. hafta sonunda kalan çalışma süresi: 360 – 330 = 30 saat Kalan hafta sayısı: 8– 5=3 30 saatlik sürenin kalan 3 haftaya dağıtılması gerekmektedir. 6/8/2021 57

1. VERSİYON 6 7 8 PZT SALI ÇRŞ PRŞ CUMA CTS PZR 11 11 8 1. gün 2. gün 3. gün HT PZT SALI ÇRŞ PRŞ CUMA CTS PZR 4. gün 5. gün 6. gün 7. gün 8. gün 9. gün HT PZT SALI ÇRŞ PRŞ CUMA CTS PZR 10. gün 11. gün 12. gün 13. gün 14. gün 15. gün HT 30 0 0

2. VERSİYON 6 7 8 PZT SALI ÇRŞ PRŞ CUMA CTS PZR 10 10 10 1. gün 2. gün 3. gün HT PZT SALI ÇRŞ PRŞ CUMA CTS PZR 4. gün 5. gün 6. gün 7. gün 8. gün 9. gün HT PZT SALI ÇRŞ PRŞ CUMA CTS PZR 12. gün 13. gün 14. gün 15. gün HT 10. gün 11. gün 30 0 0

3. VERSİYON 6 7 8 PZT SALI ÇRŞ PRŞ CUMA CTS PZR 7, 5 1. gün 2. gün HT PZT SALI ÇRŞ PRŞ CUMA CTS PZR 3. gün 4. gün 5. gün 6. gün 7. gün 8. gün HT PZT SALI ÇRŞ PRŞ CUMA CTS PZR 9. gün 10. gün 11. gün 12. gün 13. gün 14. gün HT 30 0 0

4. VERSİYON 6 7 8 PZT SALI ÇRŞ PRŞ CUMA CTS PZR 6 6 6 1. gün HT PZT SALI ÇRŞ PRŞ CUMA CTS PZR 2. gün 3. gün 4. gün 5. gün 6. gün 7. gün HT PZT SALI ÇRŞ PRŞ CUMA CTS PZR 8. gün 9. gün 10. gün 11. gün 12. gün 13. gün HT 30 0 0

5. VERSİYON 6 7 8 PZT SALI ÇRŞ PRŞ CUMA CTS PZR 5 5 5 HT PZT SALI ÇRŞ PRŞ CUMA CTS PZR 1. gün 2. gün 3. gün 4. gün 5. gün 6. gün HT PZT SALI ÇRŞ PRŞ CUMA CTS PZR 7. gün 8. gün 9. gün 10. gün 11. gün 12. gün HT 30 0 0

Ortalama haftalık çalışma süresi = Normal Haftalık Çalışma Süresi (45 = 45)

Denkleştirme uygulaması konusunda bilinmesi ve dikkat edilmesi gereken hususlar • İşçinin Onayı • Denkleştirme süresi 2 ayı aşamaz • Hafta tatili dinlenmesi

• Günlük çalışma süresi en çok 11 saat (Haftalık azami 66 saat) • İşçilere Duyuru • Birbirini izleyen aylar

• Kişisel durumları nedeniyle (izinli, raporlu olmaları veya işe yeni başlamaları) süre sonunda denkleştirme yapamayan işçiler için denkleştirme süresi uzatılmaz. (FÇÜ ödenir) 6/8/2021 66

• Denkleştirme uygulaması işyerinin bütünü için yapılacağı gibi, belirli bir işçi, işçi grubu, birim, ünite, grup veya bölümleri kapsayacak şekilde düzenlenebilir. • Denkleştirme uygulaması farklı işçiler için farklı şekillerde yapılabilir 6/8/2021 67

TELAFİ ÇALIŞMASI

Telafi Çalışması • Telafi çalışması; mevzuatta öngörülen çeşitli sebeplerden ötürü işçilere eksik çalıştıkları veya çalışmadıkları sürelerin telafisi için sonradan yaptırılan çalışmalardır. • Telafi çalışması yaptırılabilmesi için işçilerin mevzuatta ön görülen sebepler nedeniyle normal haftalık çalışma sürelerini tamamlayamamış olmaları gerekmektedir. • Eksik kalan süreler için işverenlerin işçilerden telafi çalışması yapmalarını isteme hakkı bulunmaktadır.

TÇ yapılmasını gerektiren haller • Zorunlu nedenlerle işin durması, • Ulusal bayram ve genel tatillerden önce veya sonra işyerinin tatil edilmesi • Benzer nedenlerle işyerinde normal çalışma sürelerinin önemli ölçüde altında çalışılması • Benzer nedenlerle işveren tarafından çalışmanın tamamen tatil edilmesi • İşçinin talebi ile kendisine (yasal izinleri dışında) izin verilmesi

• İşveren; telafi çalışmasının nedenini ve hangi tarihte çalışmaya başlanacağını işçilere bildirmek zorundadır. • Telafi çalışması, kaynağını oluşturan zorunlu nedenin ortadan kalkması ve işyerinin normal çalışma dönemine başlamasını takip eden 2 ay içerisinde yaptırılır. • Telafi çalışması, günlük en çok çalışma süresi olan 11 saati aşmamak koşulu ile günde 3 saatten fazla olamaz. • Telafi çalışması nedeniyle yapılan çalışmalar fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma sayılmaz. • Telafi çalışması, tatil günlerinde yaptırılamaz.

29 Ağustos 30 Ağustos 31 Ağustos 1 Eylül 2 Eylül 3 Eylül 4 Eylül PZT SALI ÇRŞ PRŞ CUMA CTS PZR 7, 5 7, 5 HT ARF BAYRAM TATİL HT 4, 5 0 0 0 7, 5 0 45 Eksik Çalışılan Süre 19, 5

12 Eylül 13 Eylül 14 Eylül 15 Eylül 16 Eylül 17 Eylül 18 Eylül PZT SALI ÇRŞ PRŞ CUMA CTS PZR 7, 5 7, 5 HT 45 HT 63 10, 5 10, 5 Telafi Çalışması 18

19 Eylül 20 Eylül 21 Eylül 22 Eylül 23 Eylül 24 Eylül 25 Eylül PZT SALI ÇRŞ PRŞ CUMA CTS PZR 7, 5 7, 5 HT 45 9 7, 5 7, 5 HT 46, 5 Telafi Çalışması 1, 5

ÖRNEK 2 29 Ağustos 30 Ağustos 31 Ağustos 1 Eylül 2 Eylül 3 Eylül 4 Eylül PZT SALI ÇRŞ PRŞ CUMA CTS PZR 8 8 8 5 HT ARF BAYRAM TATİL HT 4, 5 0 0 0 8 5 0 45 17, 5 Eksik Çalışılan Süre

12 Eylül 13 Eylül 14 Eylül 15 Eylül 16 Eylül 17 Eylül 18 Eylül PZT SALI ÇRŞ PRŞ CUMA CTS PAZAR 8 8 8 5 HT 45 11 11 11 7, 5 HT 62, 5 Telafi Çalışması 17, 5

ÖRNEK 3 29 Ağustos 30 Ağustos 31 Ağustos 1 Eylül 2 Eylül 3 Eylül 4 Eylül PZT SALI ÇRŞ PRŞ CUMA CTS PZR 9 9 9 0 HT ARF BYR BYR TATİL 0 HT 4, 5 0 0 0 9 0 0 45 13, 5 Eksik Çalışılan Süre

12 Eylül 13 Eylül 14 Eylül 15 Eylül 16 Eylül 17 Eylül 18 Eylül PZT SALI ÇRŞ PRŞ CUMA CTS PAZAR 9 9 9 0 HT 45 11 11 11 0 HT 55 Telafi Çalışması 10

19 Eylül 20 Eylül 21 Eylül 22 Eylül 23 Eylül 24 Eylül 25 Eylül PZT SALI ÇRŞ PRŞ CUMA CTS PZR 9 9 9 0 HT 45 11 10, 5 9 9 9 0 HT 48, 5 Telafi Çalışması 3, 5

FAZLA SAATLERDE ÇALIŞMA KARŞILIĞI • Fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma karşılığı olarak işçilere ücret ödenmesi esastır. • Fazla Çalışma Ücreti % 50 zamlı • Fazla sürelerle çalışma ücreti % 25 zamlı 6/8/2021 80

SERBEST ZAMAN • Fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma yapan işçi isterse, bu çalışmalar karşılığı zamlı ücret yerine, serbest zaman kullanabilir. • 1 saatlik fazla çalışma için 1, 5 saat ve 1 saatlik fazla sürelerle çalışma için 1 saat 15 dakika serbest zaman kullanılır. 6/8/2021 81

SERBEST ZAMAN UYGULAMASI • İşçi hak ettiği serbest zamanı 6 ay zarfında, çalışma süreleri içinde ve ücretinde bir kesinti olmadan kullanır. • İşçinin isteğini işverene önceden yazılı olarak bildirmesi ve söz konusu isteğin işverence uygun görülmesi gerekmektedir. • Kanundan ve sözleşmelerden kaynaklanan tatil ve izin günlerinde işçilere serbest zaman kullandırılamaz. 6/8/2021 82

FAZLA ÇALIŞMA İÇİN ONAY • Fazla saatlerle çalışmak için işçinin onayının alınması gerekir. • Fazla çalışma ihtiyacı olan işverence bu onay her yıl başında işçilerden yazılı olarak alınır ve işçi özlük dosyasında saklanır. 6/8/2021 83

FAZLA ÇALIŞMANIN BELGELENDİRİLMESİ • İşyerlerinde yapılan fazla çalışmaların belgelenmesi gerekmektedir. • İşveren, fazla çalışma ve fazla sürelerle çalışma yaptırdığı işçilerin bu çalışma saatlerini gösteren bir belge düzenlemek, imzalı bir nüshasını işçinin özlük dosyasında saklamak zorundadır. 6/8/2021 84

FAZLA ÇALIŞMA SÜRESİNİN SINIRI • Fazla çalışma süresinin toplamı bir yılda 270 saatten fazla olamaz. • Bu süre sınırı, işyerlerine veya yürütülen işlere değil, işçilerin şahıslarına ilişkindir. • Aşılması 4857 sayılı İş Kanununun maddesine aykırılık hali oluşturur. 6/8/2021 63. 85

FAZLA ÇALIŞMA SÜRESİNİN SINIRI • Fazla çalışma süresinin bir işçi için yıllık 270 saatten fazla olamayacağına ilişkin kural hem sağlık hem de ekonomik gerekçeler göz önüne alınmak suretiyle belirlenmiştir. 6/8/2021 86

FAZLA ÇALIŞMA SÜRESİNİN SINIRI • Öncelikle bir işçinin bir yıl içinde söz konusu sürenin üzerinde fazla çalışma yapması kişinin sağlığı açısından sakıncalı bulunmaktadır. • Yıllık 270 saatin üzerinde işçilere fazla çalışma yaptırılması iş kazası riskini artırmaktadır. 6/8/2021 87

FAZLA ÇALIŞMA SÜRESİNİN SINIRI • Ayrıca belirtilen kural ile söz konusu sınırın üzerinde fazla çalışma ihtiyacı bulunan işverenlerin ilave işçi istihdam etmeleri işsizlik oranının düşürülmesine katkı sağlamaları amaçlanmıştır. 6/8/2021 88

FAZLA ÇALIŞMA HESAPLANMASI • Fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma sürelerinin hesabında yarım saatten az olan süreler yarım saat, yarım saati aşan süreler ise bir saat sayılır ve bu şekilde ücretlendirilir. 6/8/2021 89

FAZLA ÇALIŞMA YAPILAMAYACAK İŞLER • Sağlık kuralları bakımından günde ancak 7, 5 saat ve daha az çalışılması gereken işler • Gece sayılan gün döneminde yürütülen işler • Maden ocakları, kablo döşemesi, kanalizasyon, tünel inşaatı gibi işlerin yer ve su altında yapılanları 6/8/2021 90

FAZLA ÇALIŞMA YAPTIRILMAYACAK İŞÇİLER • 18 yaşını doldurmamış işçiler • Fazla çalışmayı kabul etmiş olsalar bile sağlıklarının elvermediği doktor raporu ile belgelenen işçiler • Gebe, yeni doğum yapmış ve çocuk emziren işçiler • Kısmi süreli iş sözleşmesi ile çalıştırılan işçiler 6/8/2021 91

Çalışma sürelerinde karşılan sorunlar • Çalışmaların belgelenmemesi • Fazla çalışma için yıllık olur alınmaması • Ücret dışındaki ek kazançların bordrolarda gösterilmemesi • Ara dinlenmesinin kuralına göre verilmemesi • Çalışma saatlerinin işçi oluru olmadan değiştirilmesi • Yanlış Denkleştirme Uygulamaları / Fazla Çalışmaları Eritilmesi 92

GECE DÖNEMİNDE ÇALIŞMA 6/8/2021 93

GECE DÖNEMİNDE ÇALIŞMA • Çalışma hayatında "gece" en geç saat 20. 00'de başlayarak en erken saat 06. 00'ya kadar geçen ve her halde en fazla 11 saat süren dönemdir • İşçilerin gece çalışmaları 7, 5 saati geçemez. Ancak, turizm, özel güvenlik ve sağlık hizmeti yürütülen işlerde işçinin yazılı onayının alınması şartıyla 7, 5 saatin üzerinde gece çalışması yaptırılabilir. 6/8/2021 94

Çalışma Sürelerinin Aşılması ve Fazla Çalışma 1) Gece 7, 5 saati Aşan Çalışmalar 2) Günlük 11 saati Aşan Çalışmalar 3) 3153 sayılı Kanun Radiyoloji, Radiyom ve Elektrikle Tedavi ve Diğer Fizyoterapi Müesseseleri Hakkında Kanun Madde Ek 1 Haftalık 35 saati Aşan Çalışmalar 4) Sağlık Kuralları Bakımından Günde Yedi Buçuk ve Daha Az Çalıştırılması Gereken İşler Yönetmeliği Kapsamındaki İşlerde Süre Aşan Çalışmalar 6/8/2021 95

Çalışma Sürelerinin Aşılması ve Fazla Çalışma 5) Çocuk İşçilerin Haftalık 35 saati Aşan Çalışması 6) Genç İşçilerin Haftalık 45 saati Aşan Çalışması 7) Gebe, Yeni Doğum Yapmış ve Emziren İşçilerin Günlük 7, 5 saati Aşan Çalışmaları 8) Yer Altı Maden İşçilerinin Günlük 7, 5 saati Aşan Çalışmaları 6/8/2021 96

ÜCRET

ÜCRET • Genel anlamda ücret bir kimseye bir iş karşılığında işveren veya üçüncü kişiler tarafından sağlanan ve para ile ödenen tutardır. • Ücret en geç ayda bir ödenir. İş sözleşmeleri veya toplu iş sözleşmeleri ile ödeme süresi bir haftaya kadar indirilebilir. • Bir işyerindeki çalışan sayısı veya bir işveren adına toplam çalışan sayısı 5 ve daha fazla olduğu takdirde ücretin banka kanalıyla ödenmesi zorunludur.

ÜCRET • Maktu Ücret • Yevmiye Usulü Ücret • Sözleşmede belirtilir • Her ay 30 günlük ücret tahakkuk ettirilir • İşçinin hasta, izinli veya sair sebeplerle mazeretli olduğu günlerde dahi ücreti tam ödenir. (4857/49) • Aylık maktu ücret ayda bir ödenen ücret değildir. • Sözleşmede belirtilir • İşçinin çalıştığı gün sayısı üzerinden tahakkuk yapılır. (31 gün süren aylarda 31 gün üzerinden) • İşçinin hasta, izinli, mazeretli olduğu günlerde ücreti kesilir. (İşe devam esası)

ÜCRET • Ücretin banka kanalıyla veya elden yapılmasına bakılmaksızın işveren tarafından işçiye ücret hesap pusulası verilmesi gerekmektedir. • İş Kanunu hükümleri çerçevesinde, işçilere Asgari Ücret Tespit Komisyonunca belirlenen ücretten daha az bir ücret ödenemez. • Asgari ücretten az olmamak üzere ücret, işçi ve işveren arasında yapılan iş sözleşmesi ile serbestçe kararlaştırılır.

ÜCRET KESME CEZASI • İş sözleşmesi ve ya TİS ile belirlenir. • Kesinti yapılması halinde derhal işçiye bildirilir. • Bir aylık dönemde 2 günlük kazançtan fazla olamaz • Ceza kesintileri işçilerin eğitimi ve sosyal hizmetleri için kullanılıp harcanmak üzere 1 ay içinde Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı hesabına yatırılır.

ÜCRETİN GÜNÜNDE ÖDENMEMESİ • Ücreti ödeme gününden itibaren yirmi gün içinde mücbir neden dışında ödenmeyen işçi, iş görme borcunu yerine getirmekten kaçınabilir. • Bu işçilerin bu nedenle iş akitleri çalışmadıkları için feshedilemez ve yerine yeni işçi alınamaz, bu işler başkalarına yaptırılamaz.

ÜCRETİN GÜNÜNDE ÖDENMEMESİ • Ücretin sözleşme ve kanun hükümleri çerçevesinde hesaplanmaması ve ödenmemesi halinde işçilerin iş sözleşmelerini bildirimde bulunmaksızın derhal feshetme ve kıdem tazminatlarını talep etme hakları da bulunmaktadır.

• • Ücret Konusundaki Sorunlar Gerçek ücretlerin bordrolara yansıtılmaması Bordroda genel ifadelere yer verilmesi, fazla çalışma ve genel tatilin ayrı gösterilmemesi Yıllık izinlerin bordrolarda gösterilmemesi Ücretin geç ödenmesi / AÜ altında ödeme Banka dışında ücret ödenmesi Ücretin geri alınması Ücret hesap pusulasında işçi imzasının olmaması ve aldığına ilişkin ibare olmaması

ULUSAL BAYRAM VE GENEL TATİL GÜNLERİ

ULUSAL BAYRAM 1923 yılında Cumhuriyetin ilan edildiği 29 Ekim günü Ulusal Bayramdır. Türkiye'nin içinde ve dışında Devlet adına yalnız bugün tören yapılır. Bayram 28 Ekim günü saat 13. 00'ten itibaren başlar ve 29 Ekim günü devam eder. 106

GENEL TATİL GÜNLERİ A) Resmi bayram günleri: 1. 23 Nisan UEvÇB (1 gün) 2. 19 Mayıs AAGv. SB (1 gün) 3. 30 Ağustos Zafer Bayramıdır. (1 gün) B) Dini bayramlar: 1. Ramazan Bayramı Arefe 13. 00'ten itibaren 3, 5 gün 2. Kurban Bayramı; Arefe 13. 00'ten itibaren 4, 5 gün C) 1 Ocak yılbaşı tatili (1 gün) 1 Mayıs Ev. DG tatili (1 gün) 15 Temmuz Dv. MBG tatili (1 gün) 15, 5 gün 107

• • • UB / GT GÜNLERİNDE ÇALIŞMA VE ÜCRETİ Bu günlerde çalışılmaması esastır. Çalışılıp çalışılmayacağı TİS veya iş sözleşmeleri ile kararlaştırılır. Sözleşmede hüküm bulunmaması halinde işçinin onayı gereklidir. Çalışılmaz ise o günün ücreti tam olarak ödenir Tatil yapmayarak çalışılır ise ayrıca bir günlük ilave ücret ödenir. Çocuk ve genç işçiler çalıştırılamaz. 6/8/2021 108

UB / GT GÜNLERİNDE ÇALIŞMA VE ÜCRETİ • Uygulamada belirtilen günlerde çalışan işçilere ücret ödenmesi yerine ilerleyen gün veya haftalarda izin verildiği görülmektedir. • Söz konusu uygulamanın yasal olarak düzenlenmemiş olması nedeniyle kabul edilmesi mümkün görülmemekte, ilgili işçilere ayrıca ilave ücret ödenmesi istenmektedir. 6/8/2021 109

YILLIK ÜCRETLİ İZİN

YILLIK ÜCRETLİ İZİN HAKKI Anayasal bir haktır. Kişiye bağlı, devredilemez bir haktır. Yıllık ücretli izin hakkından vazgeçilemez. Bu konuda tarafların rızası olmasının hiçbir önemi yoktur. • İşçi tarafından işverene para ile satılamaz. • • 6/8/2021 111

Yıllık Ücretli İzin • İşyerinde işe başladığı günden itibaren, deneme süresi de içinde olmak üzere, en az bir yıl çalışmış olan işçilere yıllık ücretli izin verilir. • Hizmet süresi: • 1 – 5 (beş yıl dahil) olanlara 14 günden, • 5 – 15 olanlara 20 günden, • 15 yıl (dahil) ve daha fazla olanlara 26 günden az olamaz. • Ancak 18 ve daha küçük yaştaki işçilerle 50 ve daha yukarı yaştaki işçilere verilecek yıllık ücretli izin süresi 20 günden az olamaz. • Yer altı işlerinde çalışanlara 4 gün artırılarak uygulanır

İZİN HESABI VE UYGULAMASI • Yıllık ücretli izine hak kazanmak için gerekli sürenin hesabında işçilerin, aynı işverenin bir veya çeşitli işyerlerinde çalıştıkları süreler birleştirilerek göz önüne alınır. • İşçi her hizmet yılına karşılık, yıllık iznini gelecek hizmet yılı içinde kullanır. (İşe giriş: 14. 03. 2015) (İzne hak kazanma: 14. 03. 2016) (Kullanma dönemi: 14. 03. 2016 – 13. 03. 2017)

YILLIK ÜCRETLİ İZİN UYGULAMASI • Yıllık ücretli izin işveren tarafından bölünemez. • Bu iznin işveren tarafından sürekli bir şekilde verilmesi zorunludur. • Ancak, izin süreleri, tarafların anlaşması ile bir bölümü 10 günden aşağı olmamak üzere bölümler halinde kullandırılabilir. (26. 04. 2016/6704) • Yıllık ücretli izin günlerinin hesabında izin süresine rastlayan ulusal bayram, hafta tatili ve genel tatil günleri izin süresinden sayılmaz

YILLIK ÜCRETLİ İZİN UYGULAMASI • Yıllık ücretli izin bakımından çalışılmış gibi sayılan haller 4857 sayılı İş Kanununun 55 inci maddesinde sayılmak suretiyle belirtilmiştir. • Örnekler: • Hastalık nedeniyle istirahatli olunan günler • Mazeret izin süreleri • Çalışma süresinden sayılan haller • Kadın işçilerin doğumdan önce ve sonra çalıştırılmadıkları süreler • Hafta tatili, UB / GT günleri, yıllık ücretli izin süresi • Röntgen teknisyenlerine verilen yarım günlük izinler, Kısa çalışma süreleri, manevra veya kanuni ödev nedeniyle işe gidilemeyen günler

YILLIK ÜCRETLİ İZİN UYGULAMASI • İşveren izin kayıt belgesi tutmak zorundadır. • İşveren yıllık izin süresine ait ücretini izne çıkmadan önce peşin olarak vermek yada avans olarak ödemek zorundadır. • İş sözleşmesinin, herhangi bir nedenle sona ermesi halinde işçinin hak kazanıp da kullanmadığı yıllık izin sürelerine ait ücreti, sözleşmenin sona erdiği tarihteki ücreti üzerinden kendisine veya hak sahiplerine ödenir. • Bu ücrete ilişkin zamanaşımı iş sözleşmesinin sona erdiği tarihten itibaren başlar.

YOL İZNİ VE İZİNDE ÇALIŞMA YASAĞI • Yıllık ücretli izinleri işyerinin kurulu bulunduğu yerden başka bir yerde geçirecek olanlara istemde bulunmaları ve bu hususu belgelemeleri koşulu ile gidiş ve dönüşlerinde yolda geçecek süreleri karşılamak üzere işveren toplam 4 güne kadar ücretsiz izin vermek zorundadır. • Yıllık ücretli iznini kullanmakta olan işçinin izin süresi içinde ücret karşılığı bir işte çalıştığı anlaşılırsa, bu izin süresi içinde kendisine ödenen ücret işveren tarafından geri alınabilir.

Yıllık İzin Konusundaki Sorunlar • Yıllık izin kaydı tutulmaması • Yıllık izinlerin eksik kullandırılması • Çalışırken yıllık izin ücreti ödenmesi • Hak edilen izinin bir parçasının 10 günden aşağı kullandırılması • İzine çıkan işçiye peşin izin ücretinin ödenmemesi

MAZERET İZİNLERİ 4857 sayılı Kanunu Ek Madde 2 (Ek: 4/4/2015 -6645/35 md. )

MAZERET İZİNLERİ (Ücretli) • İşçinin evlenmesi (3 gün) • İşçinin evlat edinmesi (3 gün) • İşçinin yakınlarının vefat etmesi (3 gün) (Anne, baba, eş, kardeş, çocuk ölümü) • Eşinin doğum yapması (5 gün)

MAZERET İZİNLERİ (Ücretli) • • • İşçilerin; En az % 70 oranında engelli Veya süreğen hastalığı olan çocuğunun tedavisinde, Hastalık raporuna dayalı olarak Ve çalışan ebeveynden sadece biri tarafından kullanılması kaydıyla, • 1 yıl içinde • Toptan veya bölümler hâlinde 10 güne kadar • Ücretli izin verilir.

TEŞEKKÜRLER