Szczepienia ochronne Dr n med Magorzata Bednarek Katedra

Szczepienia ochronne Dr n. med. Małgorzata Bednarek Katedra Chorób Zakaźnych i Hepatologii UM w Łodzi

Wakcynologia (Vaccinology) - nauka o szczepieniach ochronnych –Bakteriologia/wirusologia –Medycyna –Immunologia szczepień –Technologia produkcji, –warunki transportu i przechowywania

Czynniki wpływające na epidemiologię chorób zakaźnych • • Kultura zdrowotna społeczeństwa Drogi przenoszenia choroby Struktura wiekowa społeczeństwa Stosowanie szczepień ochronnych

Odporność przeciw chorobom zakaźnym

Edward Jenner - zastosowanie wirusa ospy krowiej dla uzyskania odporności przeciwko wirusowi ludzkiej ospy prawdziwej

Szczepionka jest to produkt pochodzenia biologicznego zawierający substancje zdolne do wywołania takich procesów immunologicznych, które prowadzą do powstania trwałej odporności przeciwko określonej chorobie zakaźnej

Cechy idealnej szczepionki • Jednorazowa dawka antygenu • Trwała odpowiedź (na całe życie) • Pełna odporność u 100% szczepionych • Nie wywołuje żadnych działań niepożądanych • Niska cena (możliwość powszechnego stosowania)

Cele szczepień ochronnych • Zapobieganie zachorowaniu u osoby szczepionej • Zmniejszenie liczby chorujących ( zapadalności) • Eliminacja choroby z danego obszaru • Eradykacja (wykorzenienie) choroby na świecie

Eliminacja drobnoustroju chorobotwórczego ze środowiska człowieka = ERADYKACJA (wykorzenienie) • Możliwa tylko w odniesieniu do mikroorganizmów, których jedynym rezerwuarem jest człowiek • Szczepienie prowadzone we wszystkich krajach, w których występuje choroba, u co najmniej 90% podatnej populacji • Udany program eradykacji ospy prawdziwej (1979 r) • Program WHO „świat bez polio”? - w założeniu eradykacja Poliomyelitis do 2000 roku

Ospa prawdziwa (Variola vera)

Drogi podania szczepionki • Najczęstsze: iniekcja domięśniowa lub podskórna (szczepionki przeciwko odrze, śwince, różyczce, durowi brzusznemu) • Podanie doustne: szczepionka przeciwko polio OPV (Sabina), szczepionka przeciwko rotawirusom • Podanie donosowe (historyczne-ospa prawdziwa); grypa – zarejestrowana w USA)

Szczepionki przeciw biegunkom rotawirusowym dostępne w Polsce • Żywa, doustna, pięciowalentna - zawierająca atenuowany wirus bydlęcy + wirus ludzki (PRV) • Żywa, doustna, monowalentna – zawierająca atenuowany szczep ludzki- RIX 4414 < 24 h 2 mż 3 -4 mż 5 -6 mż RV RV RV PCV PCV 7 mż 8 -12 mż 13 -14 mż 16 -18 mż 2 -5 lat 6 lat 10 lat 11 -12 lat PCV 14 lat PPV Ospa wietrzna 19 lat 20 -54 lat 55 -64 lat >65 lat PPV

Rodzaje szczepionek - w zależności od budowy składników antygenowych 1. Żywe drobnoustroje, rozmnażające się w organizmie człowieka a. Naturalne (wirus krowianki – znaczenie historyczne)) b. Atenuowane (BCG, MMR, ospa wietrzna) 2. Pełne drobnoustroje, niezdolne do rozmnażania w organizmie człowieka a. Pełnokomórkowe, zabite bakterie (krztusiec) b. Inaktywowane wirusy (WZW A)

Rodzaje szczepionek - w zależności od budowy składników antygenowych 3. Fragmenty drobnoustrojów a. Wielocukry otoczki (meningokoki, pneumokoki) b. Antygen powierzchniowy (WZW B) 4. Toksoidy bakterii (błonica, tężec) 5. Rekombinanty DNA a. Gen klonowany w komórkach (WZW A) b. Geny wyrażane w wektorach c. DNA

Znaczenie szczepionek zawierających toksoidy bakteryjne • Uodpornienie toksoidem jest skuteczne przez rok lub dłużej. • Konieczne są szczepienia przypominające. • Przedłużenie działania bodźca antygenowego i wzmocnienie jego immunogenności uzyskuje się poprzez dodanie adiuwantów (łac. adiuvare -pomagać). • Przykład: anatoksyna błonicza i tężcowa adsorbowane na wodorotlenku glinu szczepionki DT lub Td

Szczepionki bakteryjne pełnokomórkowe - martwe (zabite) lub żywe (atenuowane) • Szczepionki z zabitych bakterii produkuje się z hodowanych drobnoustrojów, które zostały zabite przez wysoką temperaturę lub odczynniki chemiczne (aceton, formalinę, tiomersal, fenol). Sposób zabicia musi być tak dobrany, aby zachować immunogenność preparatu czyli jego zdolność do wywołania swoistej odpowiedzi immunologicznej) • Żywe, atenuowane szczepionki przygotowuje się przez częste pasażowanie na sztucznych pożywkach

Ludwik Pasteur - zastosowanie sztucznych pożywek do hodowli bakterii, utrata zjadliwości (atenuacja)

Podział szczepionek w zależności od ilości antygenów • Monowalentne - zawierające jeden antygen drobnoustroju np. szczepionka przeciw WZW B. • Poliwalentne - zawierają kilka serotypów tego samego gatunku drobnoustroju np. szczepionka przeciwko poliomyelitis (typ 1, 2 i 3); przeciwko pneumokokom, grypie.

–Szczepionki –pneumokokowe –Polisacharydowe – 23 PPV –Dla dorosłych i dzieci z grup ryzyka –Koniugowana – 13 v. PCV (7 PCV) –Koniugowana – 10 v. PCV

Szczepionki I generacji • Zawierają polisacharydy otoczkowe 23 najczęściej występujących serotypów pneumokoków • Aktywują jedynie komórki B odpowiedzi immunologicznej • Są nieskuteczne u dzieci <2 roku życia • Nie wytwarzają pamięci immunologicznej (słaba odpowiedź na dawkę przypominającą

Szczepionki II generacji • Zawierają wielocukry otoczki S. pneumoniae serotypów 4, 6 B, 9 V, 14, 18 C, 19 F, oraz 23 F (każdy wytwarzany w odrębnej linii produkcyjnej) • Każdy z nich skoniugowany z białkiem nośnikowym CRM 197 nietoksycznego szczepu maczugowca błonicy • Indukują T-zależną odpowiedź immunologiczną • Indukują wytwarzanie komórek pamięci immunologicznej (booster daje szybką reakcję) • Są skuteczne u dzieci <2 roku życia

Podział szczepionek w zależności od ilości zawartych gatunków drobnoustrojów • Pojedyncze (jeden gatunek drobnoustroju)- np. szczepionka przeciwko żółtej gorączce, KZM • Skojarzone (kilka gatunków w jednej strzykawce ) np. szczepionka błoniczo-tężcowo-krztuścowa (DTP), szczepionka przeciwko WZW A i WZW B (TWINRIX), odra+świnka+różyczka (MMR)

Szczepionki skojarzone Liczba iniekcji wg kalendarza szczepień u dzieci w krajach EU 7 - 8 Polska - 15

Zalety szczepionek skojarzonych • • • mała liczba wstrzyknięć (mniej stresu i bólu) lepsza akceptacja szczepień większa skuteczność programu szczepień mniejsze ryzyko błędów mniejsze i rzadsze NOP (mniej adsorbentów, konserwantów) • umożliwienie indywidualizacji kalendarza szczepień

Jak jednoczesne stosowanie kilku szczepionek wpływa na odporność poszczepienną? • skuteczność szczepionek skojarzonych w porównaniu ze szczepionkami monowalentnymi jest taka sama lub wyższa odczynowość szczepionek skojarzonych nie przekracza odczynowości najbardziej reaktogennej szczepionki monowalentnej wchodzącej w skład szczepionki skojarzonej

Stosowanie szczepionek skojarzonych jest najbardziej uzasadnione w pierwszych dwóch latach życia celem uzyskania odporności we wczesnym wieku, zwłaszcza przeciwko: błonicy, tężcowi, krztuścowi, polio, w. z. w. B, odrze, śwince, różyczce, ospie wietrznej i zakażeniom Hib prof. Wiesław Magdzik Uzasadnienie Brak możliwości uzyskania odporności przeciwko wymienionym chorobom zakaźnym przy użyciu szczepionek monowalentnych, stosowanych z zachowaniem obowiązujących odstępów czasu między poszczególnymi dawkami

Czy stosując szczepionki skojarzone nie doprowadzimy do „przeciążenia” układu immunologicznego? Przeprowadzone badania wykazały, że układ immunologiczny człowieka może odpowiedzieć na ponad 10 milionów antygenów. Hasley. Pediatr. Infect. Dis. J. 2001

Podstawy prawne • Program Szczepień Ochronnych (PSO) ustalany jest corocznie przez Głównego Inspektora Sanitarnego, ogłaszany w formie załącznika do Komunikatu Głównego Inspektora Sanitarnego • PSO zawiera aktualny Kalendarz Szczepień Ochronnych

Podstawowe pojęcia Program Szczepień Ochronnych składa się z • I. A. Szczepienia obowiązkowe dzieci i młodzieży według wieku • I. B. Szczepienia obowiązkowe osób narażonych w sposób szczególny na zakażenie (finansowanych przez państwo lub w przypadku szczepień pracowniczych – pracodawcę) • II. A. Szczepienia zalecane – nie finansowane z budżetu państwa, Kalendarz Szczepień Ochronnych jest corocznie modyfikowany, w zależności od sytuacji epidemiologicznej chorób zakaźnych oraz postępu wiedzy dotyczącej szczepionek

Przyczyny modyfikacji kalendarza szczepień • Cele ogólnospołeczne: – zmniejszenie zapadalności – obniżenie kosztów leczenia i częstości hospitalizacji • Cele indywidualne: – – – lepsza kontrola mniejsza ilość wizyt większa akceptacja mniejsza ilość iniekcji poczucie bezpieczeństwa pacjenta i lekarza mniejsza częstość działań niepożądanych

Efekty szczepień ochronnych • Efekt bezpośredni: zmniejszenie częstości inwazyjnej choroby pneumokokowej • Efekty pośrednie: – zmniejszenie częstości zakażeń nieinwazyjnych – Zmniejszenie częstości kolonizacji noso-gardla przez wielooporne szczepy • Efekt populacyjny: zmniejszenie zachorowalności na ICh. P we wszystkich grupach wiekowych

Wrażliwa populacja

Odporność gromadna: szczepienie zmniejsza częstość zachorowań –x –x –x

Źródło informacji o szczepieniach

Forma przekazywania informacji o szczepieniach