SZCKTE YAPI KK Bir kelimenin daha kk paralara
SÖZCÜKTE YAPI
KÖK : Bir kelimenin, daha küçük parçalara ayrılmayan, anlamlı en küçük parçasına denir. Kelime kökü, kelimenin tamamı ile ilgili olmalıdır. Kökler dilin ana malzemesi olup bilemediğimiz zamanlardan beri vardır. Sonradan yapılmazlar. İhtiyaç duyduğumuz kelimeler bu köklerden faydalanılarak yapılır. YAPISAL KÖKLER: İSİM VE FİİL KÖKÜdür.
UYARI Bir sözcüğün anlamlı en küçük bölümünün kök sayılabilmesi için kökün, sözcüğün bütünüyle anlam ilişkisi içinde olması gerekir. Örneğin, “tencere” sözcüğünün kökü “ten”, “gölge” sözcüğünün kökü de “göl” olamaz. Çünkü “ten”le “tencere” arasında; “göl”le “gölge” arasında bir anlam ilişkisi yoktur. Bu nedenle “tencere” de “gölge” de kök durumundadır.
Türkçede kök halinde bulunan sözcüklerin çoğu tek hecelidir. İki ya da üç heceli olan kökler de vardır. Tek heceli kökler: at, gel, git, çık, baş, göz, kan, vur, ot . . . İki heceli kökler: otur, çiçek, yavaş, kadın, soğu. . . Üç heceli kökler: karınca, kelebek, pencere, tencere. . .
UYARI Yabancı dillerden dilimize geçmiş sözcükler, yapım ve çekim eki alabilir. Bu ekler çıkarıldıktan sonra kalan anlamlı en küçük bölüm kök sayılır. kalorifer - ci -ler -imiz -den K. Y. E Ç. E televizyon - cu -lar - ımız - dan K. Y. E Ç. E
KÖK 1. İSİM (AD) KÖKÜ 2. FİİL (EYLEM) KÖKÜ 3. SESTEŞ (EŞSESLİ) KÖK ORTAK (KÖKTEŞ) KÖK YANSIMA KÖK
1. İSİM KÖKLERİ Bir varlığı, niteliği, ilgiyi veya duyguyu en kısa biçimde tanıtan köklere denir. Dört çeşittir: a) Varlık kökleri : Çöl, yol, sıra, ev. . . b) Nitelik kökleri : İyi, güzel, kötü. . . c) Duygu kökleri : Ah, vah, tüh, ey. . . d) İlgi kökleri : Ben, sen, o, ile, için. . . İsim kökleri cümle içinde “isim, zamir, zarf, sıfat, edat, bağlaç ve ünlem” göreviyle kullanılabilir. Dilimizde isim kökleri en fazla üç heceden oluşur. Örnek: Karınca, kelebek, araba. . .
NOT YANSIMA KÖKLER DE İSİM KÖK SAYILIR. fış – kırmiyav-la çıt-ırtı fıs- ılda
2. FİİL KÖKLERİ İş, oluş, hareket ve durum bildiren köklere fiil kökleri denir. “mak, mek” mastar eklerini alabilen sözcük kökleridir. oku(mak), bil(mek), git(mek), otur(mak), kalk(mak). . . Örnek: Gel-, otur-, ver-. . .
3. SESTEŞ(ESSESLİ) KÖK Yazılışları aynı anlamları farklı olan köklerdir. Örnek: Gül dedi bülbül güle; gül, gülmedi gitti Gül bülbüle, bülbül güle yar olmadı gitti Örnek: yaz, kaz, el, ocak, in, bin, at, kız, …
NOT: Sesteş sözcükler arasında hiçbir anlam ilişkisi bulunmaz. Örnek: Ocak söndüren beladır o dilber. Aylardan ocak sen yine yoksun
NOT: Bir sözcüğün çok anlamlılığı( yan, mecaz, gerçek, terim) onun sesteşi değildir. Örnek: Masanın ayağı kırıldı. Ahmet’in ayağı incinmiş. Bu cümlelerde ayak kelimesinin çok anlamlığı söz konusu sesteşlik yoktur.
4. ORTAK (KÖKTEŞ) KÖK Dilimizde hem fiil hem isim kökü olarak kullandığımız kelimeler de vardır. Bunlara “ ortak kök” denir. Bu kelimeler tek anlam taşımalarına rağmen diğer köklerin tersine hem isim hem fiil eklerini alabilirler.
ÖRNEK: ORTAK KÖK: ESKI eski - y – en giysi fiil kökü eski -ci isim kökü
AĞRı ORTAK KÖK ağrı - lar isim kökü ağrı - yor fiil kökü
NOT: Bu kökleri sesteş (eş sesli) kelimelerle karıştırmamak gerekir. Sesteş kelimeler, iki ayrı kelimedir, ortak kök ise tek bir anlamı olan, kullanıldığı yere göre fiil ya da sim olan kelimedir. taş- taş – kın su fiil kökü sesteş kelimeler taş – lık arazi isim kökü
5. YANSIMA KÖK İsim kökü içine “yansıma kök” dediğimiz doğadaki canlı veya cansız varlıkların çıkardığı sesin taklidinden esinlenerek yapılmış kökler de girer. fış – kır miyav-la çıt-ırtı fıs- ılda
ÖRNEK SORU: Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yüklem, kökü bakımından ötekilerden farklıdır? A) Balıkların bir kısmını pişirmişlerdi. B) Üşüttüğü için boynu tutulmuştu. C) Bahçedeki çiçekleri sulamışlardı. D) Su kovasını bahçedeki çeşmeden doldurmuştu. E) Köpek yavruları bahçede boğuşuyordu.
ÖRNEK SORU: Son günlerde sesin açılıyor rüzgâra l Şarkılar söylüyorum yağmurlara ll Bir çiçeği bölüyorum kaderde ne var lll Gergin bir havayı aşıyorum içimde l. V V Yukarıdaki numaralanmış sözcüklerden hangisi, ötekilerden kökünün türü bakımından farklıdır?
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, altı çizili sözcük bir eylem kökünden türemiştir? A) Bir çiçek büyütüyordum içimde, türünü kimsenin bilmediği. B) Rüzgâr, yağmur tanelerini yüzüme vuruyor. C) Bütün varlığımı sana mühürlediğim bir akşamüstü yaşıyorum. D) Yaşama ilişkin yanılgıları seninle tatmak çok üzücü. E) Seni aramak, içimdeki seni suretinle bütünlemek istiyorum.
Bu meselenin kötüye varacağını ben de önceden l ll l. V V görmüştüm. Yukarıdaki cümlede numaralanmış sözcüklerden hangisinin kökü, ötekilerden sözcük türü yönünden farklıdır?
Bu meselenin kötüye varacağını ben de önceden l ll l. V V görmüştüm. Yukarıdaki cümlede numaralanmış sözcüklerden hangisinin kökü, ötekilerden sözcük türü yönünden farklıdır?
KONUNUN SORU ŞEKLI: “Hangisi kökün türü bakımından farklıdır? ” şeklinde sorulan sorularda altı çizili sözcüğün isim kök mü, fiil kök mü olduğuna bakılır. KÖK İsim kök Fiil kök BİRSEL Ç. ABİHA MTSO ANADOLU LİSESİ
- Slides: 23