SYNDROM PRESUICYDALNY przyczyny objawy interwencja Opracowaa Julita Majewska

SYNDROM PRESUICYDALNY - przyczyny, objawy, interwencja Opracowała: Julita Majewska

• „Po co żyć, skoro życie kończy się niczym. Po co rodzić dziecko, równocześnie skazując je na śmierć. Każdego dnia ludzie umierają z głodu, od kul, z czyichś nienawistnych rąk. Nie widzę tu miejsca dla siebie. Gdyby nawet walczyć o inność świata, to przecież i tak ostatecznie zwyciężą pluskwy" Szesnastolatka • „Jeśli umrę nie opłakujcie mnie. Postąpiłem tak dlatego, że nie mogłem pogodzić się ze światem. Na znak protestu przeciwko przemocy! Aby między ludźmi panowała miłość i aby zwrócić uwagę na różne problemy. . . " Siedemnastolatek • „Mamusiu, błagam Cię, proszę Cię, wybacz mi, ale ja nie daję sobie ze sobą rady, w głowie mi się kotłuje, nie wiem, co mam robić. Popełnianie samobójstwa to głupi gówniany wybryk. Ale ja jestem takim gównem, mam dopiero 15 lat, więc cóż, przepraszam za wszystko, kocham Was. " Piętnastolatka

Bruno Hołyst wymienia cztery typy zachowań samobójczych: 1. Samobójstwo wyobrażone – uświadomienie sobie możliwości rozwiązania problemów w drodze samobójstwa, 2. Samobójstwo upragnione – myśli, które nie ustępują, ale nabierają charakteru celu, 3. Samobójstwo usiłowane – ciąg zachowań, których celem jest pozbawienie się życia, przy czym cel ten nie zostaje osiągnięty, 4. Samobójstwo dokonane – zamach na własne życie kończący się śmiercią.

PRZYCZYNY SAMOBÓJSTW Dlaczego ludzie popełniają samobójstwa? To pytanie nurtuje do dziś wielu badaczy. Ważne jest to, by pamiętać, że nigdy jedna przyczyna nie prowadzi do aktu samobójczego. Do najczęstszych przyczyn samobójstw wg Głównej Komendy Policji w Warszawie należy: - nieporozumienie rodzinne, - choroba psychiczna, - przewlekła choroba, - warunki ekonomiczne, - zawód miłosny, - nagła utrata źródeł utrzymania,

- śmierć bliskiej osoby, - problemy szkolne, - trwałe kalectwo, - AIDS, - niepożądana ciąża - zaburzenia osobowości, - osamotnienie i poczucie izolacji, - nieprzystosowanie społeczne, - chęć zemsty, kary, próby szantażu i manipulacji otoczenia, - uzależnienie

Warto pamiętać, że przyczyny zachowań autodestrukcyjnych u dzieci i młodzieży nie są takie same, jak u dorosłych. Samobójstwa osób dorosłych są zazwyczaj skutkiem niepowodzenia w realizacji własnych planów życiowych lub nieuleczalnych chorób, samobójstwa dzieci i młodzieży są natomiast uwarunkowane zachowaniem innych osób, zwłaszcza rodziców, rówieśników i nauczycieli.

Sygnały zagrożenia samobójstwem Erwin Ringel, psychiatra austeryjacki, wyróżnił trzy typy sygnałów ostrzegawczych wysyłanych przez osoby zamierzające popełnić samobójstwo: 1) werbalne znaki ostrzegawcze - otwarte werbalne znaki ostrzegawcze: „chcę umrzeć", „już dłużej nie mogę", „wolałbym nie żyć", „wolałbym się nigdy nie urodzić" - aluzje: „już niedługo nie będziesz się musiał o mnie martwić", „niedługo nie będę sprawiać Ci kłopotów", „wszystko jest bez sensu, wątpię czy to przeżyję" - żarty, dowcipkowanie o śmierci, pogrzebach, samobójstwach.

2) zachowania jako znaki ostrzegawcze: - porządkowanie swoich spraw: rozdawanie swoich ulubionych rzeczy, generalne porządki w pokoju, biurku, wyrzucanie niepotrzebnych rzeczy, spłacanie długów, prośby o wybaczenie przewinień - zmiana nawyków związanych ze snem i jedzeniem - zachowania agresywne, buntownicze - ucieczki z domu, - sięganie po alkohol i narkotyki, - unikanie kolegów i rodziny, - ograniczanie normalnej aktywności, - niedbałość o wygląd zewnętrzny,

- nastrój zniechęcenia i nudy, - trudności z koncentracją, - gorsze wyniki w nauce, - powtarzające się skargi dotyczące dolegliwości fizycznych, - utrata zainteresowań, - negatywne reagowanie na pochwały i nagrody, - złowieszczy spokój, - nagłe objawy radości po okresie depresji, tzw. huśtawka nastroju

3) sytuacyjne znaki ostrzegawcze: - osoba towarzysko wyizolowana, nie mająca przyjaciół lub mająca problemy z podtrzymywaniem przyjaźni - osoba nadużywająca narkotyków i /lub alkoholu - osoba, która była lub jest maltretowana fizycznie, psychicznie, ekonomicznie, seksualnie - osoba, która przeżyła lub przeżywa dużą stratę, np. śmierć kogoś bliskiego, rozwód, rozstanie z partnerem, utratę wcześniejszej pozycji finansowej, utratę miejsca pacy - osoba z historią zaburzeń psychicznych - osoba, która usiłowała już dokonać samobójstwa - osoba, której ktoś bliski odebrał sobie życie - osobowość perfekcjonisty

MITY O SAMOBÓJSTWIE Osiem najbardziej znanych stereotypów 1. Nie popełni samobójstwa ten, kto o nim mówi - na 10 samobójców przypada 8, którzy niedwuznacznie o swoich zamiarach mówili. 2. Do samobójstw dochodzi bez oznak sygnalizacyjnych – wiele obserwacji uczy, że ludzie, którzy odbierają sobie życie, sygnalizowali to przeważnie niedwuznacznymi oznakami lub działaniami. 3. Kto popełnia samobójstwo, koniecznie chce odebrać sobie życie – większość samobójców oscyluje między pragnieniem, by żyć i tym, by umrzeć; „igrają ze śmiercią" pozostawiając drugim możliwość ratowania ich. Rzadko kto odbiera sobie życie nie odsłaniając swoich uczuć komuś drugiemu.

4. Kto raz skłania się do samobójstwa, będzie to czynił zawsze – ludzie zmęczeni życiem, tylko w pewnym okresie swojego życia odczuwają pragnienie zabicia się 5. Poprawa po kryzysie samobójczym nie oznacza koniec ryzyka – większość samobójstw zdarza się w ciągu trzech miesięcy po zaczynającej się „poprawie", kiedy pacjent na nowo odzyskuje energię do urzeczywistnienia swoich chorobliwych zamiarów. 6. Samobójstwo częściej występuje wśród bogatych lub odwrotnie – prawie wyłącznie wśród ubogich. Samobójstwo nie jest ani chorobą bogatych, ani plagą biednych. Jest bardzo „demokratyczne" i zdarza się we wszystkich warstwach społecznych. 7. Samobójstwo jest dziedziczne lub jest „złem rodzinnym" – samobójstwo nie jest zjawiskiem dziedzicznym, lecz zjawiskiem indywidualnym. 8. Wszyscy, którzy popełniają lub chcą popełnić samobójstwo, są chorzy psychicznie, każde samobójstwo jest czynem człowieka niezdrowego na umyśle – na podstawie wielu badań suicydologów stwierdzono, że samobójca wprawdzie jest krańcowo nieszczęśliwy, ale niekoniecznie chory psychicznie.

ZAPOBIEGANIE SAMOBÓJSTWOM • Człowieka zagrożonego samobójstwem nie można pozostawić samemu sobie – jest to podstawowa zasada profilaktyki. 80% samobójców wysyła znaki ostrzegawcze. Nie można ich bagatelizować. Zawsze trzeba pamiętać, żeby skontaktować się ze specjalistą. Ważne jednak jest to, by dostrzec wskazówki, które najczęściej są wołaniem o pomoc. Wymienia się cztery najczęstsze powody nadawanie sygnałów przez potencjalnego samobójcę: - pragnienie otrzymania pomocy od kogoś i uniknięcia samobójstwa - pragnienie poinformowania bliskich, aby byli przygotowani do poniesienia straty - pragnienie wywarcia presji na bliskich - nadmiar własnych uczuć, z którymi nie można sobie dłużej poradzić

Sygnały te mogą być listami, słowami, pytaniami, których nie można lekceważyć

NATURALNE ŹRÓDŁA POMOCY • w zapobieganiu samobójstwom niezmiernie istotna jest zdolność korzystania z naturalnych źródeł pomocy, takich jak rodzina. Wg danych zaprezentowanych przez psychologa Konrada Knopa większość działań, jakie zapobiegają samobójstwom, podejmują nieprofesjonaliści.

Dr hab. Barbara Pilecka daje kilka jasnych wskazówek dla bliskich, którzy mogą pomóc: • przede wszystkim wysłuchać • denerwujące są uwagi typu: życie jest piękne, trzeba żyć • nie należy gloryfikować życia, tylko skupić się na konkretnym problemie. Wspólnie poszukać możliwości rozwiązania • można podsunąć coś społecznie użytecznego, np. pomaganie innym • do naturalnych źródeł pomocy należy przede wszystkim rozmowa • trzeba uważać by nie wzmacniać autodestrukcyjnych rozwiązań • osoba zamierzająca popełnić samobójstwo musi czuć, że ktoś rozpoznał jej intencje i chce jej pomóc

10 WSKAZÓWEK POSTĘPOWANIA Z NIEDOSZŁYM SAMOBÓJCĄ 1. Zbuduj pomiędzy wami pomost • bądź mocnym, mów tonem życzliwym , ale stanowczym • dostarczaj wzmocnienia pozytywnego • okaż, że obchodzi cię jej problem i jest dla ciebie ważny • zapewnij oparcie emocjonalne

2. Otwórz się na słuchanie • pomóż tej osobie zacząć mówić, a wtedy słuchaj • zadbaj o otoczenie i czas na rozmowę Jak zacząć rozmowę? • „widzę, że było ci ostatnio bardzo trudno/ ciężko ostatnio. . . " • „mogę się tylko domyślić, że miałeś ostatnio trudny czas. . . " • „wyobrażam sobie, że musiał ci być trudno ostatnio. . . " • „wygląda na to, że to co dzieje się wokół ciebie w ostatnim czasie, jest bardzo skomplikowane i może ci być trudno z tym poradzić" • „chciałabym, abyś pomogła mi zrozumieć z jakimi obawami się zmagasz" Postaraj się zrozumieć problemy, które kryją się za wypowiedziami tej osoby

3. Oceń rzeczywistość Określenie ryzyka samobójstwa ryzyko nagłe – poniżej 48 godzin – pojawiają się myśli i skłonności samobójcze, dziecko chce się zabić, ma konkretny plan popełnienia samobójstwa, posiada dostęp do środków letalnych, emocje i uczucia wskazują na ryzyko próby samobójczej - nie opuszczaj dziecka. Niezwłocznie powiadom dyrektora placówki, powiadom rodziców/opiekunów prawnych. - nigdy nie obiecuj, że zachowasz w tajemnicy informacji o planach samobójczych! - nie wahaj się podjąć działania, zawiadomić policję i pogotowie ratunkowe! - nigdy nie ignoruj i nie bagatelizuj sygnałów ostrzegawczych

ryzyko bliskie – dni, tygodnie – oraz długoterminowe – myśli samobójcze bez planów, pojawiają się objawy depresyjne - nigdy nie obiecuj, że zachowasz w tajemnicy informacji o planach samobójczych! - wytłumacz dziecku, że musisz poinformować rodziców/opiekunów prawnych albo pedagoga/psychologa szkolnego, aby mogło otrzymać odpowiednią pomoc - nie panikuj! Jeśli czujesz, że nie wiesz co zrobić w tej sytuacji, zanim zareagujesz poproś o pomoc kogoś zaufanego, pedagoga, psychologa, dyrektora czy innego nauczyciela - nie wciągaj w tę sytuację innych uczniów! Nie podpytuj, nie rozsiewaj plotek itp. - nie oczekuj od ucznia, że powie Ci prawdę i zapewni Cię o swoim bezpieczeństwie - nie oczekuj od ucznia, że będzie "współpracował", chętnie rozmawiał, słuchał Cię, będzie spokojny – pamiętaj, że jest on w ogromnym kryzysie!

4. Oceń natężenie - oceń emocje w danej chwili 5. Traktuj rozmówcę poważnie - nie bagatelizuj tego co mówi uczeń, nie lekceważ jego komunikatów - zaufaj swoim podejrzeniom, że ta osoba może myśleć o pozbawieniu się życia - nie panikuj. Nie reaguj zbyt pochopnie i impulsywnie. Nie okazuj zdenerwowania – młody człowiek w tym momencie potrzebuje wsparcia silnego dorosłego - uważnie słuchaj. Daj całą swoją uwagę, zadawaj pytania, nie przerywaj - bądź szczery i uczciwy. Mów naturalnie, ale też nie obiecuj rzeczy, których nie możesz spełnić - bądź cierpliwy. - wystrzegaj się stereotypów, oceniania, moralizowania. - nie przerywaj ciszy – może ona służyć refleksji, budowaniu kontaktu. - nie bój się słów: śmierć, samobójstwo. Możesz zadać pytanie dotyczące myśli samobójczych.

- w rozmowie nie obiecuj pełnej dyskrecji, aby uniknąć konfliktu i nie stracić autorytetu. Ważne jest, abyś informację przekazał później rodzicom i specjalistom - staraj się rozmawiać w miejscu, w którym nikt nie będzie wam przeszkadzał - nie zostawiaj ucznia samego, nie odsyłaj go do innej osoby. Może odebrane to zostać jako lekceważenie, brak bezpieczeństwa - nie zadawaj pytań sugerujących i prowokujących – „nie strasz mnie samobójstwem" - nie odnoś się do uczuć, nie uwydatniaj swej wyższości, np. „nie boisz się" „chcesz zrobić takie głupstwo" - nie mów, że wszystko będzie dobrze lub często używanego zwrotu: „tak, rozumiem". Wykażesz tym pełny brak zrozumienia. - nie doprowadzaj do konfrontacji ofiary ze sprawcą. Jeżeli zrozumiesz, że myśli samobójcze są wynikiem przemocy w domu lub w szkole, nie prowokuj bezpośredniego spotkania. Możesz tym spowodować podwojony lęk. - nigdy nie pozwól, aby uczeń został sam i opuścił samodzielnie szkołę.

Zadaj właściwe pytania - nie bój się pytać o myśli samobójcze - „wyłóż karty na stół" Jak pytać dziecko o zachowania samobójcze? • • „Czy czujesz że nie warto żyć" „Czy pojawiają się takie myśli, że wolałbyś się nie urodzić" „Czy chciałaś kiedyś zasnąć i więcej się nie obudzić" „Czy myślałeś, że lepiej byłoby nie żyć" „Czy ostatnio często myślałeś o śmierci" „Czy myślisz, że ludziom byłoby bez ciebie lepiej? " „Czy zdarzało się, że wyobrażałeś sobie, że uczestniczysz w jakimś wypadku i umierasz? " • „Czy myślałeś o odebraniu sobie życia? "

• „Czy czujesz się tak źle, że myślisz o samobójstwie? " • „Jak często pojawiają się te myśli? Ile razy w ciągu dnia, tygodnia, czy przychodzą ci do głowy nawet wtedy, kiedy tego nie chcesz? " • „Czy możesz je od siebie odpędzić? " czy masz na to swoje sposoby, aby z nimi sobie poradzić? Czy masz nad nimi kontrolę? • „Jak oceniasz te myśli? Co o nich myślisz, czy są dobre czy złe, dlaczego? • „Czy planowałeś w jaki sposób chcesz odebrać sobie życie? Czy myślisz, że to będzie skuteczna metoda? ” • „Czy przygotowałeś potrzebne środki? " • „Czy zastanawiałeś się kiedy to zrobić? "

• „Jak myślisz, na ile prawdopodobne jest to, że spróbujesz odebrać sobie życie? " • „Co by było, gdybyś teraz odebrał sobie życie – jaka byłaby reakcja otoczenia? " • „Dlaczego chcesz się zabić? Dlaczego chcesz umrzeć? Co jest powodem? Ucieczka przed problemami, bólem, cierpieniem, chorobą, brakiem nadziei, stratą, wstydem? Poniżeniem? Czy to chęć wywołania określonych reakcji u innych osób? ” • 7. Znajdź i zmobilizuj systemy oparcia – oceń czy rozmówca ma w sobie siły, które mogą być dal niego oparciem.

8. Podejmij działania • daj osobie zagrożonej coś, czego będzie mogła się uchwycić • ustal hierarchię problemów i zaplanuj działanie • skłoń rozmówcę do podjęcia decyzji, by zrobił coś w celu poprawy swej sytuacji • jeśli to potrzebne, przejmij inicjatywę i bądź stanowczy • na ile i kiedy to będzie możliwe. Odsuń osobę zagrożoną od jej głównych środków samozniszczenia

9. Utrzymaj cel • kryzys niekoniecznie można uznać za miniony tylko dlatego, że osoba zagrożona twierdzi, iż tak się stało • konieczne jest dalsze postępowanie, upewnij się, że tak się stało 10. Przekaż pałeczkę • zapewnij "wyspy oparcia" wokół zagrożonej osoby • włącz w to najwięcej pozytywnie nastawionych życzliwych osób, w tym specjalistów • zawsze dbaj o to, by osoba zagrożona była ciągle otoczona pomocą

INTERWENCJA W PRZYPADKU SAMOBÓJCZEJ ŚMIERCI DZIECKA Nagła śmierć dziecka w wyniku samobójstwa jest jednym z najtrudniejszych wydarzeń, z którymi styka się otoczenie

Działania interwencyjne polegają na: • Identyfikowaniu grup ryzyka oraz zapobieganiu dalszym samobójstwom • Ryzyko naśladownictwa zachowań samobójczych w populacji dzieci i młodzieży jest najwyższe w ciągu 3 tygodni po samobójstwie! • Pomocy młodym ludziom w efektywnym radzeniu sobie z uczuciem straty po samobójstwie rówieśnika • Wśród dzieci i młodzieży – świadków samobójstwa, istnieje większe prawdopodobieństwo wystąpienia zaburzeń lękowych niż u dzieci niezwiązanych z tym wydarzeniem. • U przyjaciół i znajomych – rówieśników samobójcy – istnieje większe prawdopodobieństwo wystąpienia epizodu depresji i dłuższego jej przebiegu.

PRACA Z KLASĄ po samobójczej śmierci kolegi/koleżanki ma na celu: • lepsze zrozumienie przyczyny samobójstwa • złagodzenie poczucia winy i odpowiedzialności u osób z otoczenia samobójcy • prewencję zachowań suicydalnych (efekt Wertera) • odreagowanie, przeżycie smutku, złości, napięcia i innych trudnych emocji • wskazanie pozytywnych cech, zachowań osoby, która odebrała sobie życie • pożegnanie z kolegą/koleżanką który/a odebrał/a sobie życie • szukanie innych rozwiązań niż samobójstwo

Podczas pracy z klasą ważne jest, aby: • pracować w małych grupach • każdy mógł zabrać głos • akceptować zarówno pozytywne, jak i negatywne komentarze • nazywać "rzeczy po imieniu" – unikać eufemizmów, niejednoznacznych określeń

Jakie pytania można zadać uczniom w klasie? „Co czułeś, kiedy dowiedziałeś się o samobójstwie? ' , „Co czujesz teraz? " „Czy to zdarzenie wpłynęło jakoś na twoje życie? " „Czy zmienia twoje myślenie? " „Co możesz zrobić w podobnej sytuacji? " „Gdzie możesz szukać pomocy? " „Czy umiesz zauważyć, że ktoś z twojego otoczenia nie potrafi radzić sobie ze swoimi problemami? " Jak uczniowie mogą wyrazić swoje emocje? „Jest mi smutno, bo. . . " „Jest mi przykro, bo. . . " „Lubiłem Cię za. . . " „Jestem na ciebie zły, bo. . . " itp. .

Opracowano na podstawie materiałów szkoleniowych: • „Profesjonalizacja podlaskich psychoterapeutów” (Samobójstwa – Polskie Towarzystwo Suicudologiczne) • Kampania na rzecz przeciwdziałania samobójstwom dzieci i młodzieży „Zobacz… Znikam”